همسایگانی با فرهنگ مشترک

نادعلی بای - ماکسات کومیکف
پس از فروپاشی اتحاد شوروی، ترکمنستان در 27 اکتبر سال 1991 به استقلال دست یافت. ایران و ترکمنستان علاوه بر داشتن بیش از 1200کیلومتر مرز مشترک آبی و زمینی، اشتراکات فرهنگی و تاریخی فراوانی با یکدیگر دارند و این شاخص ها در حقیقت پتانسیل های خوب برای گسترش روابط بیشتردو کشور محسوب می شوند. هر چند روابط ایران و ترکمنستان در زمان "صفرمراد نیازاف" رییس جمهوری سابق ترکمنستان خوب بود ولی با انتخاب "قربان قلی بردی محمد اف" به سمت ریاست جمهوری در روابط دو کشور جهش بزرگی ایجاد شده است. در این راستا تاکنون هیات های بلندپایه سیاسی متعددی برای دیدارو مذاکره به پایتخت های یکدیگر سفر کرده اند که دیدار بردی محمد اف از کشورمان در25 خرداد ماه نقطه عطفی در تاریخ روابط دو کشور محسوب می شود. رییس جمهوری ترکمنستان با در نظر داشتن روابط خوب بین دو کشور و همچنین وجود بیش از یک هزار و 200کیلومتر مرز مشترک زمینی و آبی، جمهوی اسلامی ایران را به عنوان یکی از نخستین سفرهای کاری خود انتخاب کرد. به هر حال، نگاهی به روابط ایران و ترکمنستان در سال های اخیر این موضوع را ثابت می کند که روابط دو کشور همسایه از یک حالت "پویایی" برخوردار بوده است. به همین دلیل مقامات عالی رتبه هر دو کشور بارها از مرزهای دو کشور به عنوان مرزهای دوستی و صلح یاد کرده اند چراکه بعد از استقلال کشور ترکمنستان هیچ مشکل و معضلی در مرزهای دو کشور ایجاد نشده و در حقیقت، مرزهای دو کشور از امن ترین مرزها محسوب می شود. اصل حسن همجواری و مرزهای دوستی و احترام متقابل در مناسبات فی مابین ایران و ترکمنستان همواره از سوی مقامات بلندپایه هر دو کشور مطرح بوده و این موارد زمینه گسترش روابط بیش از پیش را برای هر دو کشور فراهم کرده است. در یک نگاه تحلیلی، می توان گفت که سفر رییسان جمهوری دو کشور به پایتخت های یکدیگر از نظر کیفیت و از نظر کمیت با هیچ یک از کشورهای دیگر قابل قیاس نیست. البته توجه رییس جمهوری ترکمنستان به جمهوری اسلامی ایران نشان از اهمیت و جایگاه کشورمان در سیاست خارجی و منطقه ای دارد. قربان قلی بردی محمداف" رییس جمهوری ترکمنستان گفت که گسترش روابط با جمهوری اسلامی ایران به نفع منافع ملت های دو کشور است.
بردی محمداف در کتاب جدید خود با عنوان "فخر به استقلال، عشق به وطن و ملت سعادت است" تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران یکی از اولین کشورهای خارجی بود که استقلال ترکمنستان را به رسمیت شناخت و از سیاست اصل "بی طرفی" این کشور حمایت کرد. بردی محمداف در این کتاب تصریح کرده است که اصول روابط حسن همجواری و احترام متقابل در روابط بین دولتی دو کشور از جایگاه خاصی برخوردار است.
در این کتاب عکس بزرگی از دیدار خرداد ماه گذشته رییسان جمهوری دو کشور ایران و ترکمنستان به چاپ رسیده است. کتاب جدید قربانقلی بردی محمداف رییس جمهوری ترکمنستان در پنج هزار نسخه و در هفت فصل و 144صفحه منتشر شده است.
همچنین رئیس جمهوری ترکمنستان در دیدار "منوچهر متکی" وزیر امورخارجه ایران با وی در اسفند1385 گفته بود که کشورش حقیقتا به ماهیت صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران اعتقاد دارد و به همین دلیل از آن حمایت می کند.
سفیر ایران در ترکمنستان در آستانه سفر رئیس جمهور احمدی نژاد به ترکمنستان که در 23 مرداد 1386 می گیرد گفت: سفر محمود احمدی نژاد به عشق آباد افق روشنی در روابط بین دو کشور دوست و برادر ایجاد می کند. "محمدرضا فرقانی" افزود: سفر دکتر احمدی نژاد به عشق آباد در حقیقت پاسخ به سفر 25خرداد "قربانقلی بردی محمد اف" رییس جمهوری ترکمنستان به تهران است. وی گفت: در این سفر چندین سند همکاری بین دو کشور در زمینه رادیو و تلویزیون، بازرگانی و بهره برداری از سد دوستی به امضا خواهد رسید. فرقانی تصریح کرد: پس از سفر بردی محمد اف به تهران نیز یادداشت تفاهم ارتباط ریلی بین شهرهای "ایران ترکمنستان قزاقستان و روسیه" به امضا رسید. وی گفت که امضای این یادداشت تفاهم سبب شکوفایی اقتصادی مناطقی که این خط آهن از آنها می گذرد، خواهد شد. فرقانی همچنین تصریح کرد که یادداشت تفاهم کنسولی، مرزی و گمرگی نیز بعد از سفر بردی محمد اف به تهران بین مقامات دو کشور به امضا رسید که در تسهیل برخی کارهای کنسولی، مرزی و گمرگی تاثیر مثبتی خواهد داشت. وی گفت در سفر بردی محمد اف به تهران قرارداد خرید 310دستگاه اتوبوس و 100دستگاه خودرو ویژه پلیس این کشور به امضا رسید که به تدریج در حال تحویل است.
سفیر ایران در ترکمنستان گفت که چشم انداز روابط دو کشور بسیار خوب است و هیچ مشکلی تاکنون در روابط بین دو کشور وجود نداشته و سفر احمدی نژاد سبب گسترش روابط هرچه بیشتر در امور فرهنگی و اقتصادی خواهد شد. فرقانی تصریح کرد که در سفر رییس جمهوری کشورمان به عشق آباد آخرین تحولات روابط دو کشور و مسایل منطقه ای مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. وی افزود: جمهوری اسلامی ایران از فعال شدن سیاست خارجی ترکمنستان در دوره ریاست جمهوری بردی محمد اف استقبال می کند و این موضوع در تحرکات سیاسی و اقتصادی منطقه نقش و اهمیت بیشتری به ترکمنستان خواهد داد. فرقانی تصریح کرد که به طور قطع و مطمئن جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور دوست و برادر ترکمنستان همکاری بیشتری در تحولات سیاسی منطقه در جهت صلح و ثبات منطقه خواهد داشت. وی همچنین تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران از فعال شدن ترکمنستان در سازمان های منطقه ای استقبال می کند و با توجه به نقش و اهمیتی که این کشور در تامین انرژی منطقه و جهان دارد، کشورمان آماده به افزایش ایفای نقش کشور همسایه و برادر ترکمنستان در این زمینه است.
به نظر می رسد با دومین سفر دکتر محمود احمدی نژاد رییس جمهوری ایران به ترکمنستان که از بعداز ظهر امروز آغاز می شود و همچنین تحولات اخیر در روابط دو کشور جهش بزرگی در گسترش روابط بین دو کشور ایجاد شود.
روابط سیاسی
جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که استقلال ترکمنستان را به رسمیت شناخت و بعد از چند ماه اقدام به تاسیس سفارت خود در عشقآباد کرد. مرزهای ایران و ترکمنستان مرزهای دوستی و برادری است. وجود 1200کیلومتر مرز مشترک آبی و زمینی و بدون مشکل بین ایران و ترکمنستان سبب شده تا رئیسان جمهوری هر دو کشور از این مرزها به عنوان مرزهای دوستی و برادری یاد کنند. نقش محوری ایران در ایجاد توازن سیاسی در منطقه به ویژه در برابر کشورهای سلطه طلب، مواضع حق طلبانه جمهوری اسلامی ایران و همچنین استفاده از توانمندی ها و امکانات اقتصادی کشور در جهت بازسازی اقتصاد ملی و سیاست عمران و آبادانی همواره مدنظر کشور ترکمنستان بوده است. سفر مکرر رییسان جمهوری ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران به کشورهای یکدیگر در طول سال های گذشته نشان از اعتماد و دوستی بیش از حد بین دو کشور دارد و در این سفرها حدود 200 موافقت نامه به امضا رسیده که تعداد زیادی از آنها اجرایی شده یا در حال اجرا شدن هستند. مردم عشق آباد هنوز سخنرانی عمیق و پرحرارت دکتر محمود احمدی نژاد رییس جمهوری ایران را در 2 مرداد 1385 در مجلس مصلحت خلق و ریش سفیدان ترکمنستان از یاد نبرده اند. به هرحال، جمهوری اسلامی ایران به دنبال اعلام سیاست بی طرفی ترکمنستان در 12دسامبر 1995 میلادی نیز جزو نخستین کشورهایی بود که از این سیاست حمایت کرده و آن را مورد تایید قرار داد. در طول سال های پس از استقلال ترکمنستان، به اعتراف خود ترکمن ها، جمهوری اسلامی ایران کمک های ارزنده ای به آنها در رفع بحران های جاری در این کشور و کمک به تحکیم استقلال آنها ارایه کرده است. در زمینه سیاسی هم اکنون روابط ایران و ترکمنستان در سطح مطلوبی قرار دارد. بعد از انتخاب بردی محمداف به ریاست جمهوری ترکمنستان تاکنون مقامات زیادی از ایران به این کشور سفر کرده اند و این موضوع نشان دهنده توجه دو کشور به گسترش روابط دوجانبه دارد.
در طول حدود 16سال پس از استقلال این کشور تاکنون نزدیک به 100 دیدار بین روسای جمهوری ایران و ترکمنستان و مقام های عالی رتبه دو کشور انجام شده است.
سفر دو روزه "قربانقلی بردی محمداف" رییس جمهوری ترکمنستان به ایران در اواخر خرداد 1386و سفر 23 مرداد 1386 رئیس جمهور احمدی نژاد در پاسخ به این سفر، فصل نوینی را در روابط دو کشور مسلمان و با اشتراکات تاریخی و فرهنگی فراوان ایجاد می کند. بردی محمداف در سخنان اخیر خود بارها تاکید کرده که روابط بین ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران صمیمی و برادرانه بوده و بر تحکیم و تعمیق آن تاکید کرده است. رییس جمهوی ترکمنستان گفته است: با الگو گرفتن از تجربه گذشته در روابط دو کشور باید فصل جدیدی را در تاریخ روابط دو کشور ایجاد کرد که پاسخگو برای تامین منافع دو ملت، منطقه و حتی فرا منطقه ای باشد. ایراد چنین سخنانی از سوی رییس جمهوری ترکمنستان، نشان از اهمیت و ارتباطات عمیق دو کشور در زمینه های مختلف اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و تاریخی دارد.
هم اکنون جمهوری اسلامی ایران علاوه بر سفارت خود در عشق آباد در شهر "مرو"( در جنوب ترکمنستان) دارای کنسولگری بوده و ترکمنستان نیز به جز سفارت خود در تهران در مشهد کنسولگری دارد.
روابط اقتصادی
در بررسی روابط اقتصادی بین ایران و ترکمنستان نیز می توان گفت که روابط دو کشور همواره روند رو به رشدی داشته و برخی مواقع نیز با نوساناتی در این زمینه مواجه بوده است. هم اکنون، مبادلات بازرگانی، تجاری، مراودات اجتماعی و همکاری های فرهنگی جایگاه خود را در چارچوب موافقت نامه ها و قراردادهای رسمی فی مابین پیدا کرده است. براساس آمارهای ارایه شده، حجم مبادلات بازرگانی دو کشور در سال 2006 بیش از یک میلیارد و 200میلیون دلار است که حدود یک میلیارد آن واردات گاز طبیعی، فراورده های نفتی و انرژی برق از ترکمنستان به ایران است و بقیه صادرات کشورمان که عمده آن شوینده ها و موادغذایی به ترکمنستان است. مقامات رسمی هر دو کشور معتقدند با توجه به وجود امکانات بالقوه درایران و ترکمنستان، افزایش این میزان مبادلات اقتصادی امری ضروری است. جمهوری اسلامی ایران دومین واردکننده (8/14 درصد)، کالا از ترکمنستان و هفتمین صادر کننده (2/6 درصد) به این کشور می باشد. میزان مبادلات تجاری - اقتصادی دو کشور ترکمنستان و ایران در سال 2006 2/1 میلیارد دلار بوده است. البته کارشناسان اقتصادی معتقدند که حجم مبادلات بازرگانی با توجه به استعدادهای فراوان در هر دو کشور رقم قانع کننده ای نیست و در صورت برنامه ریزی مناسب می توان این رقم را به بیش از پنج میلیارد دلار در سال افزایش داد.
به هر حال، وجود چهار نقطه مواصلاتی بین دو کشور یعنی گمرگ باجگیران، لطف آباد، اینجه برون و سرخس شرایط ترانزیت کالا را برای هر دو کشور بسیار آسان کرده است.
علاوه بر این خط ریلی راه آهن "سرخس مشهد تجن" و همچنین خط کشتیرانی بندر ترکمنباشی با بنادر ساحلی دریای خزر از جمله تسهیلات ایجاد شده برای ترانزیت مبادله کالا بین دو کشور است. ترکمنستان و کشورهای آسیای مرکزی از طریق ایران به خلیج فارس و ترکیه ارتباط دارند و قرار است باایجاد خط راه آهن جدید "یرعلییوا ترکمنباشی" بین ترکمنستان و قزاقستان و امتداد آن تا شهر گرگان ترانزیت کالا به ویژه گاز افزایش چشمگیری پیدا کند. زمینه های افزایش ترانزیت کالا از طریق خطوط ریلی فراهم شده به طوری که در سفر اخیر مسوولان راهآهن جمهوری اسلامی ایران به عشقآباد گفته شد که با مذاکرات انجام شده با مقام های ترکمنستان ظرفیت پذیرش واگن بین این کشور و ایران روزانه به 200واگن افزایش می یابد. به نظر می رسد در صورت اجرایی شدن توافقات بین ایران و ترکمنستان ظرفیت جابه جایی کالااز طریق خطوط ریلی بین دو کشور به هفت میلیون تن در سال خواهد رسید.
هم اکنون حجم ترانزیت کالا از طریق خط ریلی ایران به ترکمنستان بیش از دو میلیون و 500هزار تن است. ترکمنستان از نظر اقتصادی برای جمهوری اسلامی از آن جهت دارای اهمیت است که این کشور دروازه ورود ایران به کشورهای آسیای مرکزی است. عمده همکاری های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان هم اکنون در بخش نفت و گاز، راه آهن، برق و امور تجاری در جریان است. جمهوری اسلامی ایران در زمینه نفت و گاز پس از روسیه مهمترین خریدار گاز این کشور محسوب می شود. تهران و عشق آباد درباره تجارت گاز دارای یک توافقنامه همکاری 25ساله هستند. مقام های دو کشور فروردین پارسال در تفاهم نامه ای درباره افزایش میزان خرید گاز ترکمنستان از سوی ایران به توافق رسیدند. بر پایه این تفاهم نامه، میزان صدور گاز ترکمنستان به ایران از سال 2007 میلادی دست کم 14میلیارد متر مکعب خواهد بود.
در زمینه نفت نیز جمهوری اسلامی ایران هم اکنون نفت تولیدی ترکمنستان را از طریق سواپ به بازارهای جهانی منتقل می کند. ایران همچنین در اکتشاف نفت و گاز ترکمنستان و نیز بازسازی صنایع مرتبط با این بخش مشارکت داشته و به جز انجام طرح های مختلف در سال های گذشته هم اکنون کارشناسان ایرانی در میادین نفتی ترکمنستان در دریای خزر به فعالیت مشغول هستند.
ترکمنستان همچنین برپایه قراردادی 10ساله، سالانه 640میلیون کیلووات ساعت برق به ارزش 8/12میلیون دلار به ایران صادر می کند. برق انتقالی ترکمنستان به ایران هم اکنون از دو خط انتقال برق "بالکان آباد - علی آباد کتول" و سرخس ترکمنستان - سرخس ایران انجام می گیرد. شبکه انتقال 430کیلو ولت مرو- مشهد با امکان انتقال 400مگاوات برق به عنوان سومین مسیر انتقال برق ترکمنستان به ایران نیز هم اکنون در حال احداث است. جمهوری اسلامی ایران برق صادراتی ترکمنستان به ترکیه را نیز از طریق خطوط انتقال برق خود ترانزیت می کند و سالانه تا 600میلیون کیلو وات ساعت برق صادراتی ترکمن ها را به ترک ها می رساند.
در زمینه ساخت سد نیز ایران و ترکمنستان باهم همکاری داشته و سد دوستی به عنوان نماد همکاری های دو کشور در این زمینه مطرح است. عملیات اجرایی سد دوستی بر روی رودخانه "هریرود" در اواخر سال 79 آغاز شد و با هزینه ای معادل 168 میلیون دلار در فروردین ماه سال 1383 به بهره برداری رسید. با بهره برداری از این سد آب 25هزار هکتار از اراضی کشاورزی ترکمنستان و به همین میزان در خاک ایران تامین شد. حجم نهایی آبگیری این سد یک میلیارد و 250میلیون مترمکعب است و سالانه 820 میلیون مترمکعب آن برای بهره برداری قابل تنظیم است.
جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان به جز هریرود در رودخانه اترک نیز از زمینه های همکاری مشترکی در زمینه سدسازی برخوردار هستند. رودخانه اترک نیز همچون هریرود در بخش هایی ازمسیر جریان خود به سمت خزر، مرز مشترک دو کشور را تشکیل می دهد و گفته می شود مطالعاتی نیز برای احداث یک سد مشترک بر روی این رودخانه در حال انجام است. در این راستا، رسول زرگر معاون وزیر نیرو اخیرا به عشق آباد سفر کرد و مذاکراتی را در این زمینه با مقام های ترکمن انجام داد.
طرح مخابراتی بین المللی "فیبر نوری"، بازسازی یکی از واحدهای پالایشگاه ترکمنباشی، احداث شش سیلو، احداث جاده عشق آباد باجگیران،احداث یک جاده شش بانده در مسیر عشق آباد ترکمنباشی به طول بیش از 500کیلومتر و چهار واحد ترمینال گاز مایع در مناطق مختلف ترکمنستان از جمله طرح های اجرایی کارشناسان ایرانی در این کشور است.
روابط فرهنگی ایران و ترکمنستان
گسترش روابط فرهنگی بین دو کشور همسایه با توجه به وجود اشتراکات فراوان تاریخی و فرهنگی مشترک یک امر ضروری است هر چند که در این زمینه تاکنون اقدامات مناسب و قابل قبولی انجام شده ولی تحکیم بنیانه ای اشتراکات فرهنگی در حقیقت پایه های دوستی و برادری دو کشور را بیش از پیش تقویت و گسترش می دهد.
روابط فرهنگی دو کشور براساس موافقت نامه های فیمابین تنظیم شده است و هم اکنون روند رو به گسترشی را دارد. در این راستا تاکنون چندین همایش مشترک علمی وفرهنگی بین دوکشور برگزار شده که از جمله آن می توان به همایش مشترک "مختومقلی فراغی" شاعر نامدار ترکمن در اردیبهشت ماه گذشته در ترکمنستان اشاره کرد. بردی محمد اف رییس جمهوری ترکمنستان در پیامی به این همایش برگزاری آن را یکی از وقایع مهم در روابط تاریخی بین ایران و ترکمنستان عنوان کرد و از جمهوری اسلامی ایران یکی از نخستین های کشورها یاد کرد که استقلال ترکمنستان را به رسمیت شناخت و از سیاست "بی طرفی" این کشور حمایت نمود. در این راستا، مقامات ترکمنستان بارها بر موضوع خوب ایران در به رسمیت شناختن ترکمنستان و حمایت از سیاست بی طرفی این کشور تاکید کرده و آنرا زمینه مناسبی برای برقراری روابط گسترده بین دو کشور عنوان می کنند. به هر حال، نوشتار تمام نسخ خطی مختومقلی شاعر پرآوازه ترکمن که در اقصی نقاط دنیا موجود است به الفبای فارسی است و این موضوع نشاندهنده ارتباط دیرینه زبان و رسم الخط و فرهنگ ترکمنی با فرهنگ و تمدن اسلامی و زبان و فرهنگ فارسی بوده و همچنین نشان دهنده اشتراکات فرهنگی و ادبی بین دو ملت است.
هرسال هفته فرهنگی و جشنواره فیلم جمهوری اسلامی ایران و همچنین چندین نمایشگاه فرهنگی و هنری در عشق آباد برگزار می شود که نشان از علاقه مندی دو کشور برای تحکیم روابط فرهنگی است.
با توجه به اشتراکات فراوان تاریخی و فرهنگی، لزوم همکاری هر چه بیشتر محققان دو کشور وجود دارد و به نظر می رسد مسوولان فرهنگی در این زمینه باید برنامه ریزی بیشتری از خود داشته باشند.
با این وجود، رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران تلاش های فراوان برای استفاده بهینه از وجود اشتراکات فرهنگی و تاریخی بین کشورمان و ترکمنستان در جهت نزدیکی هرچه بیشتر روابط ملت های دو کشور انجام می دهد.
"محمدرضا فرقانی" سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان می گوید: مقوله همکاری در بخش فرهنگی و تاریخی دو کشور به حدی گسترده است که نیاز به انجام سالها کار می باشد. فرقانی از جمله فعالیت های قابل انجام در بخش فرهنگی را ساخت فیلم از شخصیت های مشترک، برگزاری همایش علمی و ادبی، انجام کاوش های مشترک آثار باستانی و بازسازی آن و همچنین همکاری مشترک درثبت آثار تاریخی در فهرست یونسکو عنوان کرد. بااین وجود، وی روابط فرهنگی بین دو کشور ایران و ترکمنستان را با توجه به اشتراکات فراوان تاریخی و فرهنگی بسیار گسترده و عمیق یاد کرد و گفت با انتخاب بردی محمداف به سمت رییس جمهوری جدید ترکمنستان، این نوع ارتباطات رو به توسعه است. در سال های گذشته به مناسبت های مختلف همایش های مشترک زیادی بین دو کشور برگزار شده که در چهارماه گذشته می توان به برگزاری همایش مشترک "مختومقلی فراغی"، "جارالله زمخشری" و هفته های فرهنگی و سینما اشاره کرد. سفیر ایران در ترکمنستان، از جمله فعالیت های آینده فرهنگی بین دو کشور را ایجاد روابط بین صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و رادیو و تلویزیون ملی ترکمنستان و همچنین ساخت فیلم های مشترک از شخصیت های فرهنگی دو کشور عنوان کرد.
به هرحال وجود شهرهای بزرگ تاریخی در محدوده ترکمنستان نظیر ابیورد، نسا، مرو و چهارجوی برای مردم ایران ناآشنا نبوده و جزیی از فرهنگ و تمدن پرشکوه آنها محسوب می شود.
شخصیت های مذهبی، فرهنگی و ادبی همچون " ابوسعید ابی الخیر، شیخ نجم الدین کبری، ابوعلی دقاق، انوری ابیوردی، خواجه یوسف همدانی، کسایی مروزی، مختومقلی فراغی، سیداسماعیل جرجانی و ده ها دانشمند دیگر نیز افرادی هستند که در تاریخ و تمدن ایران زمین نقش بزرگی داشته و ایرانی ها همانند ترکمن ها آنها را عزیز می شمارند.
علقه های پیونددهنده دو ملت ایران و ترکمنستان به جز مشاهیر و مفاخر مشترک، آداب و رسومی هستند که ریشه در اعتقادات مذهبی و ملی آنها دارند. اعیاد اسلامی قربان و فطر و نیزآیین باستانی "نوروز" از جمله این مشترکات است که با تکیه بر آنها می توان به بسط و گسترش روابط فرهنگی بین دو کشور کمک کرد.
زبان فارسی یکی دیگر از مقوله های همکاری فرهنگی بین دو کشور محسوب شده و هم اکنون با توجه به اشتیاق موجود در بین شهروندان ترکمن فعالیت های آموزشی مناسبی در این زمینه در جریان است . در مدارس ترکمنستان معمولا یکی از زبان های خارجی که تدریس می شود زبان فارسی است ضمن اینکه در دو دانشگاه "مختومقلی و "آزادی " این کشور نیز کرسی های زبان فارسی دایر است. برخی موسسات خصوصی در ترکمنستان نیز کلاس های آموزش زبان فارسی برگزار می کنند و در دانشگاه مشترک "ترک، ترکمنستان " نیز در رشته تاریخ زبان فارسی یکی از دروس دانشجویان می باشد. آموزش زبان فارسی در رایزنی فرهنگی نیز در چهار مقطع مقدماتی، متوسطه، پیشرفته و عالی در جریان است. هم اکنون با گردش در شهرهای ترکمنستان افراد زیادی را می توان یافت که به زبان فارسی مسلط هستند و علاوه براین واژه های فراوان در زبان ترکمنی وجود دارد.
کارشناسان فرهنگی براین باورند که پتانسیل زیاد برای تعمیق و گسترش روابط فرهنگی بین دو کشور وجود دارد که با سفر بردی محمداف به ایران سرآغازی بر توسعه این نوع فعالیت ها بین دو کشور خواهد شد.
ارزیابی روابط جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان
موقعیت ژئوپولیتیک ایران نگاه کشورهای آسیای مرکزی را به خود جلب کرد. در واقع به خاطر اهمیت ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک ایران و همسایگی ایران با برخی از این کشورها به ویژه ترکمنستان، توسعه روابط با جمهوری اسلامی ایران از اهمیت و حساسیت زیادی برای این کشورها برخوردار است. ترکمنستان به عنوان یکی از کشورهای تازه استقلال یافته از اتحاد شوروی سابق و به عنوان یکی از همسایگان شمالی ایران وابستگی خیلی مهم و حیاتی به ایران دارد. این کشور به خاطر منابع انرژی اش و فقدان ارتباط با دریاهای آزاد نیازمند روابط مناسب و پایدار با ایران می باشد. از طرف دیگر جمهوری اسلامی ایران به عنوان دروازه ورود به آسیای مرکزی برای دیگر کشورهای منطقه و ترکمنستان نیز بعنوان دروازه ورود ایران به منطقه آسیای مرکزی قلمداد می شود. سوابق تاریخی و فرهنگی مشترک، همبستگی ژئوپولیتیک هر دو کشور و داشتن منافع مشترک در دریای خزر روابط دوکشور را در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گسترش داده است. در این مقاله به اختصار به سوالات مهمی در زمینه های زیر پاسخ داده شد. "عواملی که باعث گسترش روابط ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران شده است کدامند؟ روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ترکمنستان با جمهوری اسلامی ایران در چه وضعیتی قرار دارد؟ و همچنین فرصت ها، چالش ها و چشم انداز روابط ترکمنستان-جمهوری اسلامی ایران چه می باشد؟ روابط دو کشور در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی قابل بررسی و مطالعه می باشد. روابط سیاسی دو کشور در زمینه های دیدارهای مقامات عالی رتبه (رئیس جمهور، معاون رئیس جمهور و وزرا)، دیدارهای پارلمانی، اسناد امضا شده بین دو کشور، دریای خزر، همکاری در سازمان کنفرانس اسلامی و همکاری های امنیتی می باشد. روابط اقتصادی نیز در زمینه های روابط تجاری و بازرگانی، همکاری در زمینه انرژی (نفت و گاز)، پروژه های خط لوله (انتقال برق و گاز و همچنین سد دوستی)، ترانزیت و حمل و نقل (خط آهن تجن - سرخس - مشهد و بافق-مشهد)، صنایع و ساختمان، ارتباطات، کشاورزی، و همکاری در سازمان همکاری اقتصادی (اکو) است. همکاری های فرهنگی نیز در زمینه های همکاری های آموزشی (موافقتنامه های آموزشی و تبادل دانشجو، برگزاری نمایشگاه های فرهنگی و کتاب، آموزش زبان فارسی در ترکمنستان)، ادبیات فارسی در مطبوعات ترکمنستان، برگزاری هفته فرهنگی دو کشور، برگزاری کنفرانس های علمی-فرهنگی، کمیسیون فرهنگی ترکمنستان - ایران (انجمن دوستی)، همکاری های رادیو - تلویزیونی، گردشگری، ورزش، ترکمنستان و گفت وگوی تمدن ها و همکاری در موسسه فرهنگی اکو می باشد. همچنین نقش ترکمن های ایران در روابط ترکمنستان-ایران و تاثیر این روابط بر ترکمن های ایران نیز در این مقوله قابل بررسی می باشد. عوامل تاثیرگذار بر روابط ایران-ترکمنستان جغرافیا، آمریکا، روسیه و ترکیه می باشد. فرصت های همکاری دو کشور در زمینه های انرژی، ترانزیت و حمل و نقل، همکاری در سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، همکاری ترکمنستان - ایران در بازسازی افغانستان، تاثیر مثبت روابط ترکمنستان - ایران بر ترکمن های ایران قابل بررسی و مطالعه می باشد. چالش های روابط دوکشور رژیم حقوقی دریای خزر، نفوذ قدرت های فرامنطقه ای در روابط دو کشور و احتمال عضویت ترکمنستان در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و تاثیرات منفی آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می باشد.
ایران و ترکمنستان دربسیاری از مسایل جهانی و منطقه ای دارای اشتراک نظر بوده و در اغلب مجامع بین المللی نیز مواضع مشترکی دارند. پیوندهای سیاسی و اقتصادی دو کشور با توجه به عضویت تهران و عشق آباد در سازمان ها و پیمان هایی چون"سازمان همکاری های اقتصادی (اکو)، سازمان کنفرانس اسلامی، کنوانسیون حفظ محیط زیست خزر و دیگر پیمان های منطقه ای همچنان در مسیر استحکام حرکت می کند.
در زمینه مسایل منطقه ای از جمله موضوع دریای خزر مواضع دو کشور تقریبا نزدیک به هم بوده و هر دو کشور بر تعیین رژیم حقوقی مبتنی بر قوانین و تامین منافع کشورهای ساحلی تاکید دارند. اظهارات مقامات بلند پایه دو کشور ترکمنستان و ایران، بیانگر این نکته بوده است که روابط دو کشور از اولین روزهای استقلال ترکمنستان تاکنون همواره مبتنی بر دوستی و حسن همجواری و احترام متقابل بوده است. انجام دیدارهای مقامات دو کشور در سطوح مختلف و امضای نزدیک به 200 موافقت نامه و قرارداد همکاری بین دولت های دو کشور در سطوح مختلف نیز بیانگر وجود روابط مطلوب بین ترکمنستان و ایران در گذشته بوده است. واقعیت امر اینست که ترکمنستان و ایران از موقعیت بسیار مساعدی برای ارتقا و گسترش روابط خود به بالاترین سطح ممکن برخوردارند و همکاری میان دو کشور می تواند منافع ملی و منطقه ای زیادی برای دو کشور در بر داشته باشد.
در یک نگاه کلی می توان گفت که ترکمنستان و ایران از وجوه مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، جغرافیایی و تجاری از قابلیت های بالایی برای توسعه روابط و مناسبات برخوردارند.
جمهوری اسلامی ایران نیز گسترش روابط با کشورهای همسایه را به عنوان یکی از اولویت های سیاست خارجی خود مد نظر دارد و ترکمنستان با توجه به برخوردار بودن از مزیت های نسبی در مقایسه با دیگر کشورهای همسایه می تواند به عنوان الگویی برای توسعه روابط با دیگر کشورهای منطقه مطرح باشد.
منابع در روزنامه موجود است.