پیروزی اخوان‌المسلمین در مصر و دورنمای آینده

انتخابات مجلس قانون گذار مصر در اواسط آذرماه سال جاری برگزار شد.
در این انتخابات احزاب و نیروهای سکولار که ظاهرا مخالف رژیم مبارک هم بودند توفیقی نیافتند و در مقابل افزایش چشم‌گیر تعداد کاندیداهای منسوب به جنبش اخوان‌المسلمین بود که موفق شدند 20 درصد آرا یعنی 88 کرسی پارلمان را به دست آورند افزایش تعداد نمایندگان جنبش اخوان‌المسلمین در مقایسه با انتخابات قبلی در سال 2000 (17 نفر) پس از دهه‌ها ممنوعیت و غیر قانونی اعلام شدن برای حزب حاکم، احزاب، احزاب مخالف و تحلیل گران مسایل مصر تعجب برانگیز بود از مجموع 144 کاندیدای منسوب به اخوان 61 درصد از آنان موفق به تصاحب کرسی‌های پارلمان گردیدند.
جنبش اخوان‌المسلمین با سابقه نزدیک به 80 سال فعالیت در مصر تاسیس (1982) از سال 1985 تاکنون از سوی دولت غیر قانونی اعلام شده است. در مورد موقعیت جنبش اخوان در این دوره از انتخابات می‌توان به چند نکته اشاره کرد:
1- اخوان المسلمین دارای سازماندهی متشکل و رهبری توانمندی است اخوان شبکه گسترده‌ای از مساجد و مراکز بهداشتی – رفاهی و خدمت رسانی به محرومان را تحت نفوذ خود دارد و خط رایج فکری در این جنبش اتخاذ مشی مسالمت‌جویانه و معتقد به فعالیت‌های مدنی و آرام است. البته شاخه‌های منشعب از آن مانند جماعه الاسلامیه و جماعه الجهاد رویکردهای رادیکال تری نسبت به اخوان دارند.
شعار اصلی جنبش اسلام راه حل است و گفتمان مذهبی اخوان مبنی بر رجعت به مفاهیم اصیل اسلامی و نوسازی اسلامی برای حل مشکلات و محدودیت‌ها توانسته نظر رأی دهندگان مصری را به خود جلب کند. اخوان با وجودی که به عنوان حزب سیاسی نمی¬تواند فعالیت داشته باشد اما در طول دهه‌های اخیر اعضای آن با تداوم مشی مسالمت جویانه خود سعی کرده اند از برخورد با دولت خودداری کنند.
2- اگر جه اسلام گرایان همواره محور حرکت مخالفان در مصر بوده اند اما طی چند سال گذشته حرکت اپوزیسیون سکولار مصر آشکارتر از قبل بوده است اپوزیسیون سکولار که اخیرا تحت عنوان جنبش کفایه به فعالیت می¬پرداختند در صدد بودند با طرح شعارهای دمکراسی نظرخواهی جامعه جهانی را به خود جلب نمایند اما ضعف و افول این احزاب که در میزان آرای کسب شده توسط آنان مشهود است موجب گردیده است که حزب حاکم خود را مجری اصلاحات درون حکومتی بداند و گفتمان اصلاح طلبانه جدیدی را به قصد تحکیم قدرت خود در پی بگیرد.
ضعف تشکیلات و عدم ارایه برنامه‌های مشخص از جانب اپوزیسیون می¬تواند دلیل عمده دیگر رویکرد مصری‌ها به اخوان در انتخابات اخیر باشد.
3- در انتخابات اخیر حاکمیت نمی¬توانست مانند دوره‌ای پیشین تقلبات گسترده را اجرا کند و یا تخلفات را نادیده بگیرد حضور فعالان قضایی سازمان دیده بان محلی و رسانه‌های مستقل خارجی و توجه ناظران بین المللی عاملی بود تا رأی واقعی اخوان بیش از دوره‌های قبل مشخص شود. به هر حال باید گفت که نتایج انتخابات نشان داد که دولت مبارک بار دیگربا اجرای نمایشی به ظاهر دمکراتیک مجلسی فرمایشی تشکیل داد تا راه برای موفقیت احزاب دیگر همچنان مسدود باشد در چارچوب اصلاح قوانین انتخاباتی در سال گذشته این شرط برای حضور نامزدهای احزاب در انتخابات ریاست جمهوری آتی گذاشته شد که حزب مربوط توانسته باشند 5 درصد از کرسی‌های پارلمان را به دست آورد از طرف دولت به عنوان حزب سیاسی قانونی شناخته شده باشد و 5 سال از عمر فعالیت سیاسی آن گذشته باشد. نتایج انتخابات حاکی از آن است که هیچ کدام از احزاب اپوزیسیون موفق به کسب 5 درصد آرا نشدند و اخوان المسلمین نیز با در اختیار داشتن 20 درصد از کرسی‌های پارلمان همچنان حزبی قانونی شناخته نمی¬شود دز نتیجه مجرای قانونی برای انتخابات نامزد حزب حاکم در انتخابات ریاست جمهوری آتی از هم اکنون مهیا گردیده است.
چگونگی تعامل دولت مبارک با جنبش اخوان المسلمین از این جهت قابل ارزیابی است که رژیم مبارک نه توانایی مواجهه و سرکوب آن را دارد (مانند مواجهه دولت الجزایر با اسلام گرایان در اوایل دهه 90 میلادی) و نه مانند اردن توانایی جذب اسلام گرایان در داخل دولت و ارکان قدرت را به دلیل هراس نخبگان حاکم از اخوان دارد از این رو می¬توان گزینه‌ای دیگر را مطرح ساخت به این صورت که دولت مبارک در آینده به شکلی محتاطانه جنبش اخوان المسلمین را که به زعم دولتمردان در فرایندی دمکراتیک و آزاد توانسته است 88 کرسی پارلمان را به دست گیرد به رسمیت بشناسد و در پی یافتن زمینه‌های مشترک همکاری با اخوان برآید. در صورتی که دولت مصر تداوم مشی میانه و رویکرد پراگماتیستی اخوان را تهدیدی برای الیگارشی حاکم قلمداد نکند می¬توان در آینده اخوان را در قالب گروه مخالف اما وفادار به چارچوب سیاسی حاکم مصر نگاه کرد اما از سوی دیگر وزن بالای جنبش پس از انتخابات در هرم قدرت سیاسی (به عنوان اصلی ترین اپوزیسیون) و اعتبار رهبران آن در بین افکار عمومی می¬تواند هراسی بالقوه در دل حکمرانان قاهره ایجاد کند.
صاحب نظران سیاسی در آینده انتظار خیز بلندی از اخوان برای مقابله و رویارویی با دولت حاکم را پیش‌بینی نمی¬کنند اخوان نماد اسلام میانه رو در مصر مانند افکار عمومی این کشور خواهان اصلاحات تدریجی و گام به گام در عرصه‌های مختلف سیاسی اقتصادی و مدیریتی است. رویکردی که حاکمیت مصر نیز در خصوص آن به اجماع رسیده اگر این مسئله را سر فصل مشترک بین اخوان و دولت مبارک بدانیم در آینده شاهد تغییرات چندانی در حیطه سیاست داخلی مصر و نحوه برخورد با مسئله منطقه‌ای از سوی قاهره نخواهیم بود صعود اسلام گرایان در انتخابات اخیر مصر می¬تواند تاثیراتی بر دیگر جوامع منطقه بر جای گذارد و در انتخابات آتی در سطح منطقه شاهد رشد اسلام گرایان با توجه به شرایط خاص آن جوامع باشیم.