تاریخ انقلاب دیجیتالی

علی محمد آقازمانی
اکنون در جهانی زندگی می‌کنیم که نام دهکده جهانی را بر آن قرار داده‌اند. شبکه‌های اطلاع‌رسانی و ارتباطی و تجهیزات پیشرفته مخابراتی و حمل و نقل، بیش از هر زمانی در نزدیک شدن انسان‌ها و افکار به یکدیگر مؤثر شده‌اند. با وجود آن که امروزه از هر 6 نفر در دنیا، یک نفر از نشانی e-mail بهره‌مند است و بیش از 50 میلیون سایت اینترنتی و صدها میلیون وبلاگ (یادداشت الکترونیکی) توسط کاربران ایجاد شده است، وی با این حال فقر ارتباطات معنوی و توسعه فرهنگ اصیل در کشورهای مختلف به چشم می‌خورد. آیا انقلاب دیجیتال، پایانی بر مشکلات ارتباطی و اطلاع‌رسانی بشر هزاره سوم خواهد بود؟ از پاپیروس تا اینترنت، عنوانی است که برای شرح کلی و اجمالی تاریخ انقلاب دیجیتالی می‌توان بیان کرد. پیشرفت بزرگ در توسعه ارتباطات، یعنی کشف کاغذ چاپ توسط (Ts ai Lu) در حدود 105 سال پس از میلاد مسیح و اختراع ماشین چاپ توسط گوتنبرگ آلمانی در سال 1450 میلادی، در جهت‌گیری سرعت ارتباطات نقش بسزایی را ایفا کرد.
این پیشرفت‌ها طبیعتاً به پیشرفت دست خط آدمی که دروازه‌ای بود از جهالت به گردآوری علم و دانش، تقدم داشت. پس از آنکه آدمی دست خط را سیستماتیک کرد و یک روش نگارش بر روی تکه‌های چوب، چرم و پاپیروس به کار بست، ساخت قالب‌های چوبی و آغشته کردن آنها به رنگ و نشانه‌گذاری بر روی آنها، نخستین حرکت چاپی انسان به شمار می‌رفت. به دلیل وقت زیادی که این عملکرد طلب می‌کرد، و قالب‌ها پس از یک بار استفاده، غیرقابل استعمال می‌شدند. گوتنبرگ پس از سال‌ها ممارست و مطالعه روش‌های مکانیکی و دستی مختلف، ماشین چاپ خود را از این مشکلات مبرا کرد. پس از گوتنبرگ در سال 1866، بهترین ماشین چاپ که از تجارب کوتنبرگ نیز در آن استفاده شده بود، توسط کریستوفر لی شوز، که روزنامه نگار و سیاستمدار آمریکایی به حساب می‌آمد، اختراع شد. در همین سال‌ها بود که هنرمند و مخترع آمریکایی، ساموئل اف بی مورس، توانست با مطالعاتی که بر روی تئوری‌های الکترودینامیک آمپر و اطلاعات الکترومنیتیک ولیام استروگن انجام دهد، ماشین تلگراف را اختراع کند و از شهر بالتیمور آمریکا، پیام تاریخی «خداوند چه ساخته است؟» را به شهر واشینگتن ارسال کند.
ساخت نخستین ایستگاه‌های رادیویی و سپس تلویزیونی و عرصه رایانه‌های شخصی و تولید ابررایانه‌های غول پیکر و دستیابی به تکنولوژی ساخت قدرتمندترین پردازشگرهای مرکزی رایانه ها، همه و همه، انسان را در قرن بیست و یکم، در جامعه دهکده جهانی قرار داد. در حقیقت، پایان قرن هجدهم، ماشین بخار با ایجاد انقلاب صنعتی چهره جهان را تغییر داد و باعث رونق سرمایه داری، ظهور طبقه کارگر، تولید سوسیالیسم و گسترش استعمار و غیره شد. اما این دستگاه در نهایت فقط به جای عضلات کار می‌کرد. فراهم شدن بستر لازم برای تولید رایانه هایی به صورت امروزی، بزرگترین تلاش تکنولوژی بشری در آخر قرن بیستم بود که پایه گذار جهش‌های آرمانی قرن بیست و یکم شد. فناوری اطلاعات و ارتباطات که امروزه نام‌ای تی بر آن نهاده اند، ما را خواسته یا ناخواسته وارد عصری نو می‌کند که خصوصیت اصلی آن، حمل آنی داده‌ها و گسترش روابط و شبکه‌های الکترونیکی است. شبکه‌های الکترونیکی که حجم بالای اطلاعات تولید شده را طبقه بندی و با قابلیت‌های ممتاز خود، امکان دستیابی آنی کاربران را از جای جای عالم هستی به هر قسمت آن در چند صدم ثانیه، فراهم می‌کنند. اگر در موتور جست و جوی گوگل جست و جویی را انجام دهید و موضوع جست و جوی شما خیلی تخصصی نباشد، برخی اوقات این سایت، قریب به یک میلیون نتیجه جست و جو را در یکصد هزار صفحه اعلام می‌کند. 
انقلاب دیجیتال در کسب و کار
گردش تصویری در یک فروشگاه مجازی و انتخاب اجناس مورد علاقه و خرید از آن با کارت‌های اعتباری منطقه‌ای و حتی جهانی، اگر دریافت سریع محصولات را در پی داشته باشد و قابلیت تلویزیون بتواند رسانه اینترنت را بیش از پیش جمعی تر کند، بسیار جالب و کاراتر خواهد بود. از این رو استقرار نظامی پویا و هماهنگ در بین کشورها و شاید تلاش در جهت شکل گیری سازمان جهانی اینترنت (World Internet Organization) بتواند پاسخگوی نیازهای جامعه قرن بیست و یکمی باشد، بی شک نیل به خواست‌ها و آمال‌های الکترونیکی در بین خانواده‌های الکترونیکی و کلبه‌های الکترونیکی و در کل جامعه دهکده جهانی هزاره، نمی‌تواند بدون کمک و نظر دولت‌ها به کشورهای فقیر و مستضعف جهان، هماهنگ و نظام یافته و گسترش یابد. چرا که عدم انطباق بخشی از این خانواده به اصطلاح جهانی با بخش‌های دیگر، آرمان‌های بشردوستانه و جهانی سازی ارتباطات برتر را با خلل و نقصان همراه می‌کند.
نقصانی که می‌تواند پایه‌های بسیاری از نظام‌های ارتباطی را در اقصی نقاط جهان به خطر انداخته و معضلات فروانی را فرا روی کشورهای مستعد و جهان اول قرار دهد. بسیاری از کارشناسان اقتصادی و ارتباطات، اختصاص درصدی از رشد ناخالص ملی کشورهای غنی به کشورهای فقیر را جهت توسعه زیر ساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی آنها در درازمدت، ضروری می‌دانند. البته بخشودگی بخشی از بدهی‌های خارجی این کشورها به دول غربی نیز راهکار دیگری است که در کمیسیون‌ها و سازمان‌های تجاری، بر روی آن بحث‌های زیادی شده است. به هر حال شناخت قابلیت‌های شبکه‌های تارعنکبوتی و شناساندن آن به مردم و تلاش برای همگانی کردن آن، به همان اندازه مهم است که راه اندازی ISP‌ها در هر کشوری، ضروری قلمداد می‌شود. شبکه‌های تارعنکبوتی، world wide web فاکتوری است که بستر توسعه خانواده‌های الکترونیک را در آینده نزدیک سبب خواهد شد و موجی دیگر در تکاپوی بشری را رقم خواهد زد. از سپری شدن دوران انقلاب کشاورزی تا انقلات صنعتی و از انقلاب صنعتی تا انقلاب ارتباطات، هزاران سال به طول انجامید.
اما انتقال نوع زندگی بشر قرن بیست و یکمی از انقلاب ارتباطات به انقلاب نانوتکنولوژی‌ها و پلیمرها و روبات‌ها و همچنین کلبه‌‌های الکترونیک، شاید چند دهه بیشتر فاصله نباشد. شاید دیگر بسط تفکرات و فعالیت‌های بشری بر روی کره خاکی توجیه پذیر نباشد و برای گسترش بهینه عملکردهای تحقیقاتی و پژوهشی مؤثر، می‌بایست به مریخ و کره ماه رفت.در حقیقت این اینترنت بود که هسته اصلی و 4 راه و عصاره جهش بزرگ در حال وقوع به شمار می‌رود و زمینه ساز آنچه امروزه از آن به عنوان جهش‌های کوانتومی بشر یاد می‌کنیم، می‌شود. بزرگراه‌های اطلاعاتی در حال حاضر، معادل راه آهن دوران صنعتی هستند و عوامل قدرتمند برانگیختگی و گسترش مبادلات به شمار می‌آیند. بسیاری از سرمایه گذاران معتقدند هم اکنون که جهش‌های سریع در حال وقوع است، شرکت‌ها در همه جا ناچار خواهند بود تا برای عقب نماندن از قافله جهش کوانتومی، تجهیزات رایانه ای، ارتباطات راه دور، ارتباطات شبکه‌ای و غیره پیشرفته خریداری و از همه مهمتر نیروی کافی و مارکتینگ خوبی بر روی بازار مصرف در اختیار داشته باشند. اگر مایکروسافت به خوبی بر روی یونیکس و نت اسکیپ مطالعه نمی‌کرد و از نیروی کار ممتاز شرکت‌های رایانه‌ای بزرگ اروپا و امریکا بهره نمی‌جست، هیچ گاه نمی‌توانست اینترنت اکسپلورر خود را به ورژن 6 و ویندوز خود را به ایکس پی گسترش دهد.
توجه به ایجاد ارزش افزوده با به کار بردن کمترین مواد و جایگزینی فکر جهت ارائه محصول معنوی تا مادی منجر شده است تا سیل درخواست‌ها متوجه شرکت‌ها و مؤسساتی باشد که توانایی به کارگیری دانش و قابلیت‌های فردی افراد را در گروههای چند نفره و حتی چند هزار نفره و مدیریت بهینه بر آنها را عهده‌دار هستند. امری که با آمدن تله کنفرانس‌های دیجیتالی و پست الکترونیک و فضای سایبر، امکان مدیریت عملکرد و ارتباطی سریع را به مدیران و صاحبان شرکت‌ها برای دریافت سفارش کار، انجام کار و تقسیم بخش‌های آن به کارشناسان خود در سراسر جهان و حتی اعطای هزینه‌های آن به کارمندان از طریق کارت‌های اعتباری، فراهم شد. هم اینک شعارها و تبلیغات بسیاری در فضای سایبر جهت کار در خانه Work at Home در اینترنت منتشر شده است و بسیاری از آنها نیز به خوبی عمل کرده اند.
چرا که با این عمل می‌توان از هزینه‌های سرسام آور مربوط به استخدام، بیمه، اسکان پرسنل، هزینه‌های رفت و آمد و غیره صرفه جویی کرد و تنها هزینه خالص کاری که انجام می‌شود را پرداخت کرد. این مورد در کارهای برنامه نویسی، تدریس، آموزش، طراحی و محاسبه در رشته‌های مختلف امکان پذیر است. قطعاً استخدام بیش از 40 هزار نفر پرسنل مایکروسافت، به همین صورت بوده است. اما شبکه‌های تارعنکبوتی و کلبه‌های الکترونیک، هیچ گاه مدعی این مسئله نبوه‌اند که برای کارگران کارخانجات، معماران، مهندسین پروژه‌ها و تأسیسات و امثالهم، می‌توانند جایگزین الکترونیکی پیدا کنند. اگر چه روبات بسیاری از کارها را حل کرده است، اما کنترل روبات قطعاً از خانه توسط تکنسین، امکان پذیر نیست.
انقلاب دیجیتالی، هنوز به پایان راه نرسیده است. شاید تنها انقلابی باشد که بی پایان باشد. انقلابی که مرزها را درنوردیده و حتی محدود و محصور در مغزهای دانشمندان نیست. انقلاب دیجیتال، همه ساختارهای گفتاری، نوشتاری، فنی، آموزشی و ارتباطی بشر هزاره جدید را تغییر داده است و باید این تغییر را پذیرفت و باورکرد. بومی سازی این انقلاب بحث مهمی است که باید دولتمردان کشور آن را در صدر اولویت‌های توسعه‌ای کشور قرار دهند. شناخت این تاریخ و تلاش برای نقش داشتن در پیشرفت آن، همان موضوع مهمی است که ایرانیان را به جایگاه اصلی شان در تولید دانش که پیشتر در اختیار داشتند، باز می‌گرداند.