هند در خلیج فارس چه چیز جستجو می‌کند؟

سید حسام هوریابند
خانم «ترسیتا شیفر»، مدیر برنامه جنوب آسیای مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل است که از سال 1998 به این مرکز پیوسته و سی سال سابقه کار در وزارت امور خارجه ایالات متحده دارد.
وی از سال 1989-1992 به عنوان معاون آسیای جنوبی وزیر خارجه فعالیت داشته و سپس از 1995-1992 سفیر ایالات متحده در سریلانکا و از 1997-1995، مدیر مؤسسه خدمات خارجی بوده و همچنین مأموریت‌هایی در تل آویو، اسلام آباد، دهلی نو و داکا به انجام رسانده است. تخصص وی، روابط ایالات متحده و آسیای جنوبی، توسعه سیاسی، اقتصادی و امنیتی در کشورهای منطقه و مسائل هسته‌ای پاکستان و هند است.
رابطه هند با کشورهای حاشیه خلیج فارس در سال‌های اخیر، به یکی از جنبه‌های مهم روابط اقتصادی برای هند مبدل شده است. بیش از نیمی از واردات انرژی هند از این کشورها تأمین می‌شود و به علاوه ارتش هند و مقامات امنیتی آن کشور، توجه روزافزونی به این منطقه دارند. بی ثباتی و ناپایداری در منطقه میان خلیج فارس و هند، سیاستگذاران هندی را به سمتی کشانده که به این منطقه به عنوان منطقه‌ای با آسیب پذیری خاص برای هند می‌نگرند. منافع ایالات متحده و هند در خلیج فارس کاملا مشابه هم هستند و در این منطقه هر دو کشور می‌توانند با مشورت و همفکری دقیقتر، بهره ببرنند.
انرژی، موضوع اصلی: روابط هند با کشورهای عضو در شورای همکاری خلیج به صدها سال پیش برمی‌گردد، اما سرچشمه روابط امروز هند با این کشورها از زمان افزایش قیمت نفت در دهه 1970 است. رشد سریع اقتصاد هند، دلنگرانی این کشور را به امنیت انرژی مشغول کرده و توجه‌اش نسبت به ذخیره کنندگان انرژی افزایش و شدت یافته است. هند 70 درصد نفت خود را وارد می‌کند و دومین کشور جهان است که رشد سریعی در عرضه انرژی در بازار دارد. برآورد رسمی از تقاضاهای نفتی با رشد سالانه حداقل 6 درصدی را پیش‌بینی می‌کند. هند به طور تقریبی 45 درصد از نیازهای نفتی خود را از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) وارد می‌کند. تقریبا یک چهارم کل واردات این کشور از طریق عربستان سعودی تأمین می‌شود و منطقه 67 درصد از واردات نفتی هند را پاسخگوست.
هند می‌کوشد تا مصرف داخلی انرژی خود را به سمت مصرف گاز طبیعی سوق دهد و هم‌اکنون تنها منبع گاز طبیعی وارداتی هند، قطر بوده و میان این دو کشور، قراردادی 25 ساله برای تأمین پنج میلیون تن گاز طبیعی مایع در هرسال بسته شده است.
هند با نگاهی به کشورهای بنگلادش، برمه و ایران، تلاش کرده است تا منابع گاز وارداتی خود را گسترش دهد. این کشور تلاش می‌‌کند تا به کار بزرگی با سرمایه‌گذاری در زمینه فراهم آوردن امکانات و تسهیلات تولید گاز طبیعی مایع اقدام نماید.
سرمایه گذاری، پیوندها و روابط جدیدی برای تولید انرژی ایجاد می‌کند
شرکت‌های هندی بسیار فراوانی در امارات متحده عربی دفتر دارند. هند همچنین می‌‌کوشد تا کشورهای عضو در شورای همکاری خلیج (فارس) را به سرمایه‌گذاری در هند ترغیب نماید.
همچنین به وزارت بازرگانی هند اجازه داده شده تا درباره توافقات تجارت آزاد، مجزا با هر یک از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج گفت‌وگو و مذاکره کند و این کشور نیز تلاش می‌کند نظر این شورا را برای سرمایه‌گذاری در زیربنای اقتصادی هند به ویژه در زمینه انرژی جلب نماید.
هند به تازگی به امکانات و توانایی پالایش و تصفیه دست یافته و صادرات نفت پالایش شده تقریبا عامل مهمی در تجارت با امارات متحده عربی است و امیدوار است تا واردات نفت از کشورهای حوزه خلیج برای تصفیه شدن در هند، افزایش یابد.
مهاجران و گردش‌های مالی
حدود چهار تا پنج میلیون نفر از شهروندان هند، هم اکنون در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) مقیم هستند که بزرگترین گروه مهاجر این منطقه را تشکیل می‌دهند. هندی‌ها جزو مهمی از نیروی کارند. این مهاجران سالیانه تقریبا شش میلیارد دلار به کشور هند حواله می‌کنند.
جنبه‌های سیاسی
همه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) دارای حکومت‌های سلطنتی سنتی بوده و روابط دیپلماتیک و سیاسی با آنها به شدت بستگی به روابط آشنایی‌ها و دوستی‌های شخصی دارد.
رابطه امنیتی در حال گسترش
حدود 70 درصد از ذخایر نفتی دنیا یا از تنگه هرمز و یا از مجاور باب‌المندب گذر می‌کند، امنیت این آبها از اهمیت حیاتی برای هند برخوردار است، همان‌گونه که برای ایالات متحده این آبها اهمیت حیاتی دارد. ارتش هند روابط خود را با ایالات حاشیه خلیج فارس به ویژه با امارات متحده عربی، بحرین و قطر در سطح بالایی گسترش داده است.
ناوگان دریایی هند همچنین سفرهای مفیدی برای تجزیه و تحلیل بنادر خلیج فارس در چند سال گذشته به این ناحیه داشته‌اند: از جمله سفرهایی به امارات متحده عربی، قطر، بحرین و عمان بوده است.
کشتی‌های نظامی هند بر پایه برنامه‌ای محاسبه شده به خلیج فارس سفر می‌کنند؛ این امر نشان می‌دهد که ارتش هند به دنبال محافظت از سرمایه‌هایی است که به آنها دسترسی نزدیکی دارد، هنگامی که خطری آنها را تهدید می‌نماید. منافع مهم هند در خلیج فارس خنثی کردن تروریسم است.
عامل پاکستان
پاکستان نیز منافع مهمی در خلیج فارس دارد و از جهات بسیاری این منافع به طور تنگاتنگ موازی با منافع هند است؛ تجارت و گردش‌های مالی پاکستان، کما بیش معادل نیمی از تجارت و گردش‌های مالی هند است. مهاجران پاکستانی در حوزه خلیج فارس 06/2 میلیارد دلار در سال مالی 2006-2005 به پاکستان پول حواله کرده‌اند و پاکستان به دنبال آن است که با عربستان سعودی و امارات متحده عربی روابطی استراتژیک داشته باشد. جمعیت مسلمان پاکستان، وابستگی ذاتی با ساکنان حاشیه خلیج فارس دارند و گاه به ویژه با عمان، روابط تجاری، قاچاق و مهاجرت وجود دارد که به صدها سال پیش برمی‌گردد.
تأثیرات جزیی  مسائل بین‌المللی وسیعتر
البته باید گفت که نه هند و نه پاکستان خیلی در روابطشان با کشورهای حوزه خلیج فارس موفق نبوده‌اند تا موقعیت خود را در مسائل اساسی‌تر بین‌المللی گسترش دهند. پاکستان به خاطر موقعیتش در کشمیر، تا اندازه‌ای در ایجاد حس ترحم این کشورها موفقتر بوده است. هند نه تلاش کرده است خودش را به بحثها و مشاجراتی که در داخل خاورمیانه بوده، وارد کند و نه روابطش با اسرائیل در حوزه خلیج مسأله ساز شده است.
هند و ایالات متحده در حوزه خلیج فارس
منافع هند در حوزه خلیج فارس تا اندازه‌ چشمگیری با منافع ایالات متحده همپوشانی می‌کنند. بهبود شرایط تجارت و سرمایه‌گذاری، خنثی‌سازی تروریسم و امنیت انرژی، از جمله این منافع است. ایالات متحده و هند واقعا به همدیگر در این حوزه نیاز ندارند، اما آنها کم و بیش به طور موازی در حال فعالیت هستند.
«جاشوا ریچاردز» و «ترسیتا شیفر»
مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل