توسعه با انرژی‌های نو

نویسنده: پوریا ناظمی
یکی از معضلاتی که انسان از زمان پیدایش برروی زمین با آن مواجه بود تهیه منبعی برای تامین انرژی مورد نیاز او در مصارف روزمره‌اش بوده است. زمانی آتش تنها راه تولید انرژی به شمار می‌رفت اما هرچقدر که انسان پیشرفت کرد،‌ نیاز‌های او به منابع جدیدتر هم افزایش یافت تا سرانجام با وقوع انقلاب صنعتی انسان خود را بیش از هر زمانی معتاد به استفاده روزافزون از منابع انرژی یافت که برای به کار انداختن موتورهای فناوری جدید به شدت به آن نیاز داشت. ذغال سنگ و پس از آن نفت و مشتقات آن مسیر ما را به سوی یکی از منابع بسیار خاص زمین رهنمون کرد.
سوخت‌های فسیلی که در فرآیندی چندین میلیون ساله،‌ در اثر انباشت بقایای موجودات زنده باستانی به وجود آمده و اگرچه منبعی به نسبت سهل‌الوصول به شمار می‌رود اما آن را باید منبعی یک بار مصرف دانست که تنها در دوره‌ای محدود انسان می‌تواند از آن استفاده کند و پس از آن برای همیشه به پایان می‌رسد. شتاب دوران صنعتی و شورمندی حاصل از دست یافتن به منبعی که می‌توانست به سادگی موتور محرک جهان صنعتی تازه‌‌زاده شده را به حرکت درآورد آنچنان حواس انسان را از نگاهی جامع به موضوع انرژی دور کرد که تا مدت‌ها تنها در اندیشه استحصال بیشتر نفت و مصرف هرچه بیشتر آن به شکل‌های مختلف بود. همین داستان روایت‌های مختلفی را در تاریخ سیاره ما رقم زده است و کار به جایی رسید که تلاش برای دستیابی به منابع نفتی عامل جدی و مهمی در شکل‌دهی مناسبات سیاسی و اجتماعی شد و سال‌ها سیاست‌های کشورهای مختلف را شکل داد. در دهه‌های اخیر دانشمندان و صاحبان صنایع کم‌کم به فکر مشکلات استفاده بی‌مهابا از منابع سوخت‌های فسیلی افتاده‌اند. این منابع از چند جهت دارای مشکلات غیر قابل حل ارزیابی می‌شود.نخست آنکه منابع سوخت‌های فسیلی، ‌شامل نفت، ‌گاز، ‌ذغال سنگ و مشتقات آن همگی منابعی پایان‌پذیر و محدود هستند. آمارهای مختلفی درباره مدت امکان برداشت از این منابع وجود دارد اما حتی خوشبینانه‌ترین آنها نیز به زحمت به بیش از 100 سال دیگر می‌رسند. بدین معنی که تا کمتر از یک قرن دیگر عمده منابع قابل استحصال سوخت‌های فسیلی به پایان خواهند رسید. از سوی دیگر وابستگی شدیدی که امروزه به منابع فسیلی وجود دارد در صورت به پایان رسیدن این منابع می‌تواند بحرانی جدی برای زندگی مدرن انسان به وجود آورد.
از سوی دیگر در جهانی که نفت و مشتقات آن نبض بازار جهانی را در اختیار دارد بحران‌های ناشی از تغییر حجم منابع، ‌بروز جنگ در نواحی نفت خیز و سیاست‌های دولت‌ها می‌تواند آسیب‌های جدی بر توسعه اقتصادی همه کشورها و به ویژه کشورهای در حال توسعه بگذارد.
اما گذشته از اقتصاد و صنعت، دانشمندان نیز نگران این رشد روز افزون وابستگی به نفت هستند. در چنددهه اخیر دانشمندان متوجه شده‌اند که دمای میانگین سیاره زمین به طور آهسته ولی پیوسته‌ای در حال افزایش است. علت این امر پدیده‌ای به نام اثر گلخانه‌ای است که در اثر آن با افزایش انباشت گازهای گلخانه‌‌ای در جو زمین حرارت انباشت شده درون جو افزایش یافته وکم کم باعث گرمایش زمین خواهد شد.این اثر در صورتی که ادامه پیدا کند باعث خواهد شد تا زمین با تغییرات بنیادی بسیاری مواجه شود. این تغییرات شامل از بین رفتن قطبین یخی زمین،‌تغییر در چرخه آب و هوایی رایج بر سیاره ما و در نهایت از بین رفتن بسیاری از موجودات و در پایان نابودی انسان خواهد بود.علت عمده وقوع چنین رویدادی به ویژه در چند قرن اخیر کشف منابع فسیلی و استفاده بی‌رویه از این منابع است.
سوخت‌های فسیلی‌ هنگام سوختن، منابع زیادی از گازهای گلخانه‌ای و از جمله دی اکسید کربن آزاد می‌کنند که این گازها باعث خواهد شد تا فرآیند گرمایش زمین تشدید شود. همه این مسائل بزرگ و ده‌ها مساله کوچک دیگر باعث می‌شود تا کشورها برای امکان توسعه یافتگی خود و سلامت سیاره مادری ما به فکر استفاده از انرژی‌های جایگزین بیفتند.ایران نیز از سال‌ها پیش برنامه‌های متنوعی را برای استفاده از نیروهای طبیعی بازگشت‌پذیر و دوستدار محیط زیست آغاز کرده است. استفاده از نیروی آب در طراحی سدها و تلاش برای مهار و استفاده از انرژی هسته‌ای یکی از قدیمی‌ترین تلاش‌های کشور ما برای به خدمت گرفتن منابع جایگزین انرژی است.
این تلاش در سال‌های اخیر به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرده است که امید استقلال انرژی کشور را در سال‌های پیش رو می‌دهد.
انرژی هسته‌ای
استفاده از انرژی هسته‌ای در تولید انرژی و برق یکی از دستاوردهای علوم نوین به شمار می‌رود. فناوری هسته‌ای اگرچه به بازه وسیعی از فناوری‌هایی گفته می‌شود که در آن از فرآیندهای مربوط به واکنش‌های هسته‌ای با مقاصد مختلف استفاده می‌شود، اما این روزها عمده کاربردی که جامعه از این فناوری برداشت می‌کند تولید برق از واکنش میان هسته‌های اتم‌هاست. در این روش با استفاده از رآکتورهای شکافت هسته‌ای فرآیند شکافت هسته اتم‌های سنگین به اتم‌های سبک‌تر که همراه با آزاد کردن انرژی است به طور کنترل شده پی‌گرفته شده و از گرمای حاصل از آن برای گرم و بخار کردن آب و چرخاندن پره‌های ژنراتورها استفاده می‌شود. این فناوری نسبت به فناوری‌های رایج، آلودگی بسیار پایینی دارد و در عین حال احاطه به آن می‌تواند دروازه‌‌های پیشرفت‌های آتی را برای هر کشوری باز کند. در حال حاضر نیروگاه بوشهر در حال آماده شدن برای ورود به مدار قرار دارد و از سوی دیگر ایران تلاش وسیعی را برای به دست آوردن فناوری استخراج و غنی‌سازی اورانیوم که سوخت اصلی نیروگاه‌های هسته‌ای به شمار می‌رود انجام داده و به موفقیت‌های خیره‌کننده‌ای در این زمینه دست یافته است که نوید استفاده هرچه بهتر از این انرژی در آینده را می‌دهد.
انرژی باد
ایران کشوری با جغرافیای ویژه و گوناگون است و این تنوع بافت جغرافیایی باعث شده است تا سرزمین ما امکانات بالقوه بسیاری برای استفاده از انرژی‌های سبز، ‌بازگشت‌پذیر و غیرآلاینده داشته باشد. یکی از انرژی‌های نوینی که در جهان و ایران مورد توجه جدی قرار گرفته است انرژی باد است. این انرژی نه تنها می‌تواند در تولید مصارف خانگی نقش داشته باشد که با توجه به مناطق بادخیزی که در جهان وجود دارد، می‌تواند بخشی از نیاز انسان امروز به انرژی را پاسخ دهد.
ساخت مزرعه‌های بادی در دالان‌های بادی ایده‌ای است که در 2 دهه اخیر در ایران به طور جدی پیگیری شده و مراکزی چون وزارت نیرو و پژوهشگاه نیرو مورد توجه قرار گرفته است به ویژه آن که دالان‌های بادخیز بسیار مناسبی چون منجیل و بینالود و دالان‌های بادی دیگر می‌تواند باعث شود تا این انرژی بخشی از نیاز کشور را تامین کند.گام‌هایی که ایران در این زمینه برداشته است، امیدبخش دستیابی به دانش فنی مورد نیاز برای توسعه چنین منابعی به‌شمار می‌رود.
انرژی خورشیدی
بخش عمده‌ای از پهنه ایران را دشت‌ها و مناطق کویری پوشانده است که تنها روزهای اندکی در سال ممکن است شاهد پوشش ابری باشد، چنین شرایطی برای ایران می‌تواند فرصت مناسبی باشد تا با استفاده از انرژی سالم خورشیدی و با توسعه فناوری‌های مربوط به استحصال این انرژی از شرایط طبیعی خود هر چه بیشتر استفاده کند. از مدت‌ها پیش طرح استفاده از صفحات خورشیدی مولد نیرو در ایران در دستور کار قرار گرفته است، اما چندی پیش گام بزرگ دیگری در این زمینه برداشته شد و آن تاسیس مزرعه خورشیدی ایران در شیراز بود. جایی که بر مبنای لوگویی مدون سعی در بررسی امکان استفاده عملی از انرژی خورشیدی شده بود. عزم ایران در استفاده از این انرژی می‌تواند باعث ارائه الگویی جدید در مصارف شهری و صنعتی شده و بخش عمده‌ای از نیاز ایران به سوخت‌های فسیلی را از بین ببرد.
انرژی آب
سدسازی امروز یکی از صنایع پیشرو ایران به شمار می‌رود. مهندسان و دانشمندان ایرانی امروزه با ساخت سدهای پیشرفته به جایگاه استثنایی در سطح جهانی دست یافته‌اند. سد عظیم کارون 3 نمونه‌ای از توانمندی پرافتخاری است که ایران را در مهار نزولات آسمانی و استفاده بهینه از آن در رده کشورهای پیشرفته جهان قرار داده است. استفاده از انرژی آب برای تولید انرژی چنانچه با مطالعات اصولی همراه باشد، می‌تواند نقشی ممتاز نه تنها در تولید انرژی ایفا کند که از تخریب‌های ناشی از سیلاب‌های یک باره نیز جلوگیری به عمل آورد. سرمایه‌گذاری که در سال‌های اخیر در این زمینه شده است یکی از مطمئن‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها در کشور ما به شمار می‌رود.
انرژی‌های جزر و مدی، زمین گرمایی و...
علاوه بر اشکال آشنای منابع تجدیدپذیر که در بالا به آن اشاره شد، در سال‌های اخیر کشور ما پژوهش‌های بسیاری را در زمینه استفاده از منابع تازه شناخته شده صورت داده است؛ امکان استفاده از منابعی همچون انرژی زمین گرمایی،‌ انرژی آبی دریا و انرژی حاصل از جزر و مد دریاها که به لطف طبیعت متنوع ایران امکان بهره‌برداری از بسیاری از آنها در اختیار ما قرار دارد کار ارزشمندی است که در صورت تداوم حمایت از آنها در آینده می‌تواند پاسخگوی نیاز ما و بسیاری از کشورهای دیگر باشد. جهان امروز به سمت جدا شدن از وابستگی از منابع سوخت فسیلی در حال حرکت است و سرمایه‌گذاری‌هایی که کشور ما در سال‌های اخیر در این زمینه صورت داده یکی از مهم‌ترین نقش‌ها را می‌تواند در آینده نحوه زیست ما بر این سیاره داشته باشد.