تسلیحات شیمیایی عراق در جنگ تحمیلی (بخش اول)

اولین باری که ارتش عراق از سلاح شیمیایی در جنگ استفاده کرد مربوط به 27 مهر ماه 1359 در منطقه جنوب (استان خوزستان) است. در این سال عراق چهار بار از سلاح شیمیایی از نوع تاول‌زا (گاز خردل) استفاده کرده که 1 مصدوم و 20 شهید به دنبال داشت.

حملات شیمیایی ارتش بعث در سال‌های 1360 و 61 که مقارن بود با عملیات‌های پیاپی رزمندگان اسلام، گسترش یافت. در سال 1360 عراق 6 بار از این سلاح مرگبار و غیرانسانی استفاده کرد که باز در همان منطقه (جبهه‌های جنوب) و از همان نوع تاول‌زا بود این بار 101 نفر به شهادت رسیدند.

در سال1361، درعملیات والفجر مقدماتی 12بار مناطق غرب و جنوب مورد اصابت بمب‌های شیمیایی قرار گرفت. جبهه میانی، غرب و شمال‌ غرب و بخشی از استان‌های ایلام، آذزبایجان غربی، اردبیل، باختران، کردستان و سلیمانیه و در عملیات‌های والفجر  2 و 4 در سال 1362، 64 بار مورد اصابت بمب‌های شیمیایی از نوع‌ تاول‌زا (خردل) و اعصاب (تابون) قرار گرفتند.

بر اثر این حملات وحشیانه و غیرانسانی صدها نفر شهید و هزاران نفر مصدوم شدند.

در این سال (62) سلاح‌های شیمیایی تعداد زیادی از اهالی غیرنظامی مناطق مزبور را مصدوم و نابینا کرد. از تاریخ اول فروردین تا 27 اسفند 1363، 2225 نفر مصدوم و 40 شهید در عملیات‌های خیبر و بدر حاصل اصابت 58 بار بمب‌های تاول‌زا، اعصاب، خفه‌ کننده و آلوده کننده خون است. سال 1364، در عملیات‌های والفجر 8 و ابتدای والفجر 9 در مناطق جنوب 76 بار سلاح شیمیایی به کار رفت که حاصل آن 77 شهید و حدود 11هزار و 644نفر مصدوم بود.

عراق در پاسخ به حملات رزمندگان اسلام و به خاطر شکست سنگین در عملیات‌های پیروزمندانه کربلای دو، چهار، پنج و شش. 102 بار از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد که 4720 نفر مصدوم و 107نفر به شهادت رسیدند.

در سال 1365 عراق در مناطق شلمچه، سردشت،‌ خوزستان،‌ بصره، کردستان، دیاله و ایلام 43 بار از سلاح شیمیایی استفاده کرد که 9440 مصدوم 442 شهید حاصل این حملات وحشیانه بود.

در سال پایانی، 34حمله شیمیایی در مناطق غرب، شمال‌غرب و جنوب ثبت شده است که آخرین بار آن بعد از قرارداد 598 در تاریخ سوم شهریور در عملیات باز پس‌گیری «فاو» بود. براساس آمارهای رسمی نهادهای مسؤول در این رابطه تعداد کل شهدای حملات شیمیایی در طول جنگ حدود 2600 شهید و تعداد کل مصدومان نظامی و غیرنظامی حملات شیمیایی 107هزار نفر و تعداد جانبازان شیمایی (که در حال حاضر تحت پوشش بنیاد جانبازان هستند) حدود 45 هزار نفر است.

به کارگیری سلاح‌های شیمیایی از سوی عراق در حالی صورت می‌گرفت که این کشور جزو 120کشور امضا کننده پروتکل ژنو درباره منع استفاده از سلاح‌های سمی، خفه‌ کننده و ترکیبات باکتریولوژیک قرار داشت. پروتکل 1925ژنو که طی قطعنامه B(21) 2162 سازمان ملل مجدداً به تصویب رسیده است، صراحتاً استعمال سلاح‌های شیمیایی را منع میکند.

اما به نوشته هفته‌نامه اشپیگل چاپ آلمان یک کارخانه تولید گاز خردل و اعصاب (تابون) می‌تواند سالیانه 000/760/1 تن مواد خام شیمیایی به گازهای کشنده خردل و تابون مبدل سازد.

در حالی که در کارخانه تولید سلاح‌های شیمیایی سامرا 4خط تولید مشغول ساخت 4نوع ماده ضدعصبی مرگ‌زا بود و مواد اولیه هر یک از خطوط تولید از کشورهای غربی به اسم گاز‌های حشره‌کش خریداری می‌شد که تولید هفتگی آن جمعاً حدود 10هزار تن بود. رادیوی صدای عراق در تاریخ 30 مهر 1380 اعلام کرد؛ در جنگ با ایران از پودر سیاه زخم استفاده می‌نمود و طول 8 سال جنگ هر هفته اقدام به تولید 3 هزار لیتر ماده مادر در تولید پودر سیاه‌زخم می‌کرد. براساس تحقیقات به عمل آمده گاز تابون اغلب در زمان حمله به رزمندگان ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت که خیلی سریع مرگ را به دنبال دارد و از آنجا که مواد این گاز به فاصله چند ثانیه تجزیه می‌شود، هیچ اثری از آن در محیط باقی نمی‌ماند.

پزشکان انگلیسی می‌گویند: بازماندگان بمباران‌های شهرحلبچه که بیش از 5 هزار کشته داشت به بیماری‌های روانی، پوستی و مغزی بسیار خطرناک مبتلا هستند و تعداد بیماران سرطانی بسیار زیاد است. این سلاح‌ها دارای تأثیر موروثی بوده و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.

ضایعات مشاهده شده در مصدومات شیمیایی به شرح ذیل است:

1. سوختگی‌های پوستی از درجه 1 تا 3در نقاط مختلف سطح بدن که 20 تا70 درصد سطح بدن را به خصوص صورت، دندان‌ها و نواحی تناسلی را می‌پوشاند.

2. تحریک شدید چشم‌ها، ورم ملتهبه که با احساس سوزش شدید، اشک، ریزش، ترس از نور و خیره شدن دید همراه است.

3. ضایعات ریوی، گرفتاری دستگاه تنفسی فوقانی، تمام بیماران از احساس سوزش در ناحیه سینه و سرفه و علایم فارانژیت و برنشیت رنج می‌برند و اکثراً دچار سرفه‌های پیاپی، دفع خلط و تنگی تنفس هستند.

4. عوارض گوارش شامل اشکال در بلع، حالت تهوع و استفراغ که در مقایسه با سایر عارضه‌ها کمتر مشاهده  می‌شود.

5. عوارض خونی که خطرناک‌ترین عارضه در میان مصدومان گازهای شیمیایی است پس از 5 تا 7 روز در بیمار علایم دپرسیون مغز استخوان پدید می‌آید. این علایم با کاهش سلولهای خونی مشخص می‌شود و تعداد گلبول‌های سفید به 500 می‌رسد.

انواع سلاح‌های شیمیایی

وی‌ایکسvx

سمی‌ترین سلاح شیمیایی است و به شکل مایع چسبناک و بی‌رنگی است که به آرامی به گاز بی‌رنگ و بو تبدیل می‌شود. وی‌‌ایکس با تحریک اعصاب موجب تشنج و فلج رگ‌های خونی و ریه‌ها می‌شود. مقدار 10میلی گرم از این ماده بر روی پوست برای مرگ کافی است و قربانیان در نهایت بر اثر خفگی می‌میرند. عراق توانایی ساخت بیش از 200 تن وی‌ایکس را داشته و هرگز نیز آمار واقعی آن میزانی که عراق ادعا می‌کند نابوده کرده، به دست نیامده است.

سارین

همانند وی‌ایکس مایع بوده و به سرعت تبخیر می‌شود. سارین همچون vx موجب ناتوانی، فلج و در پایان خفگی می‌گردد فرقه [ژاپنی] «آنوم» در متروی توکیو به سال 1995با پخش سارین 12تن [از شهروندان این کشور] را به کام مرگ فرستاد. عراق در ابتدا به بازرسان تسلیحاتی اعلام کرده بود که 112 تن از این ماده سمی را تولید کرده اما بعدها ادعا کرد این میزان 790تن بوده است. این کشور همچنین نوعی بمبهای ترکیبی تولید می‌کرد که حامل 2 محفظه جداگانه مواد شیمیایی بوده و پس از انفجار در ترکیب با یکدیگر سارین ایجاد می‌کرده است. عراق به ساخت هزاران راکت، گلوله‌های توپ و بمبهای محتوی سارین و استفاده از آنها علیه ایرانی‌ها در جنگ با این کشور طی دهه 1980 میلادی اعتراف کرده و [همچنین] عقیده بر این است که [تسلیحات] علیه شهروندان عراقی کرد نیز به کار گرفته شده است.

گاز خردل

گاز خردل در حالت معمولی مایعی بی‌رنگ است. عنصر خردل به گاز تبدیل می‌شود و ممکن است بی‌بو بوده یا با بوی تند خردل یا سیر استشمام شود. خردل به هنگام تماس [با بدن فرد] بافت‌ها را از بین می‌برد، زخم‌هایی شبیه تاول ایجاد می‌کند و منجر به آسیب ریه‌ها و چشم‌ها می‌شود. خردل اغلب مرگ‌آور نیست اما می‌تواند سبب کوری، مشکلات تنفسی و دیگر آسیبهای [جسمانی] شود که برای سال‌ها دردآور خواهند بود.

این گاز برای اولین بار در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفت. بغداد دو دسته آمار از میزان تولید این گاز اعلام کرده است: [اولین بار میزان تولید خود را] 3هزار و 80تن [اما در باردوم ] 2هزار و 850 تن اعلام کرد. عراق به استفاده گسترده از گاز خردل علیه [نیروهای] ایرانی در طول جنگ با ایران در دهه 1980 اعتراف کرده است. بغداد به سازمان ملل اعلام داشته که بالغ بر550 گلوله توپ حاوی گاز خردل را پس از جنگ 1991 خلیج‌فارس نابود کرده است.

سیاه زخم‌ANRHRAX

3دسته سیاه زخم بیماری‌زا وجود دارد: پوستی، گوارشی و ریوی یا تنفسی. مرگ‌آورترین نوع آن – و تنها نوعی که به عنوان سلاح شناخته شده- سیاه زخم تنفسی است که با علایم شبیه آنفولانزا شروع می‌شود اما در نهایت ریه‌ها را پر از مایع می‌کند و منجر به مرگ می‌شود.

تنها میزان کمی از پودر سیاه زخم در برخی افراد مستعد آلوده شده برای ایجاد عفونت مرگبار کافی است.

عراق اعتراف کرده بود که 2 هزار و 200 گالن از میکروب سیاه زخم- که چنانچه افراد به صورت مؤثر به آن آلوده شوند برای کشتن میلیونها نفر کافی خواهد بود- تولید کرده است .

بازرسان تسلیحاتی می‌گویند عراق همچنین از دهه 1990میلادی در تلاش برای تولید نوع مرگبارتر سیاه زخم خشک (پودری) بوده است. این نوع پودر از هواپیما امکان پخش دارد.

بوتولینوم توکسین

نوعی سم پست که از باکتری «کلاستریدیوم بوتولیندم» به دست می‌آید و یکی از مرگبارترین سموم شناخته شده، به شمار می‌رود. میزان بسیار کمی از آن، درحدی که غذا با این باکتری تماس پیدا کند، می‌تواند موجب گرفتگی عضلات معده، تاری دید و ضعف عضلانی گردد و تا فلج و مرگ نیز پیش رود. بوتولینوم چنانچه به شکل تولید شده باشد. به ویژه هنگامی که استنشاق صورت گیرد. با فلج و مرگ سریع همراه خواهد بود.

میزان 70بیلونیوم گرم از این سم برای کشتن کافی است. بغداد اعتراف کرده بود که بالغ بر 5 هزار و 300 گالن از سم بوتولینوم توکسین را تهیه نموده که بیشترین این میزان در کاهک موشک‌ها  و دیگر تسلیحاتی قرار داده شده بود.

افلاتوکسین

نوعی سم تولید شده از قارچی به نام

Aspergillius flavus و از دسته قارچ‌هایی است که در غلات پرورش پیدا می‌کنند . افلاتوکسین به طور بلقوه عامل سرطان‌زایی است که موجب سرطان کبد می‌شود. این سم در مقادیر بالا می‌توانند سبب درد شکمی، تورم ریه‌ها و مغز، تشنج، کما و در نهایت مرگ شود. رژیم بعث عراق اعتراف کرده بود که بیش از 520 گالن افلاتوکسین تولید نموده و در کلاهک موشک‌ها و بمب‌ها جاسازی کرده است.

آثار و اقسام سلاح‌های شیمیایی

از این سلاح‌ها برای کشتن افراد و وارد کردن صدمات بسیار جدی و یا ایجاد انواع معلولیت‌ها در انسان استفاده می‌شود. این سلاح‌ها بر اساس اثرات مختلفی که بر بدن افراد می‌گذارد، به 3 دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. دسته اول سلاح‌هایی هستند که روی سیستم عصبی بدن تأثیر می‌گذارند. در این دسته GF,GD,GB,GA و VX (متیل فسفو،بوتیوئیک‌ اسید، گاز سارین) قرار دارند.