ناکارآمدى تحریم‌هاى شوراى امنیت

سهراب انعامی علمداری
قطعنامه 1737شوراى امنیت سازمان ملل در حالى به تصویب اعضاى دائم و غیردائم این شورا رسید که جنگ روانى گسترده غرب در جهت معکوس سازى روند فعالیت هاى صلح آمیز هسته اى جمهورى اسلامى ایران به حرکت درآمده بود. این قطعنامه بصورتى سازماندهى و صورتبندى شد که حتى روسیه و چین را بعنوان حامیان اصلى ایران به حداقل هاى موجود راضى ساخت.
البته مساله هسته اى ایران در نقطه اى حساس با بحران داخلى عراق تلاقى پیدا کرد که شوراى امنیت موضوع هسته اى ایران را با اهمیت تر تلقى کرده و ابتدا زمینه تصاعد روند مواجهه با ایران را بسترسازى کرد بدین روى ایالات متحده و متحدانش براى «ابهام بحران» در عراق تلاش کردند تا بستر پیوسته آماده شوراى امنیت بعنوان بازوى اجرایى سازمان ملل متحد در برقرارى صلح وامنیت را بکارگرفته و اهداف سیاست خارجى خود را به سرانجام مقصود برسانند.
شوراى امنیت ابزار سیاست خارجى آمریکا مطابق الگوهاى برخاسته از ساختار هژمونیک بهره گیرى از هرگونه ابزار جهت رسیدن به اهداف سیاست خارجى و حداکثرسازى امنیت در جهان هرج و مرج گونه مشروعیت مى یابد الگویى که در سالهاى نه چندان دور با شکلگیرى سازمان ملل براى ایالات متحده عینیت یافت در دوران «رجعت تاریخى» نمود عینى و الزامى مى یابد. به موجب ماده 12 اساسنامه، آژانس مى تواند حقوق و امتیازات دولت متخلف را معلق نموده و تخلف را به کلیه اعضاى آژانس و نیز شوراى امنیت سازمان ملل گزارش دهد.
شوراى امنیت پس از دریافت گزارش به مساله رسیدگى کرده و تصمیمات لازم را اتخاذ خواهد کرد این در حالى بود که عدم توانایى آژانس بین المللى انرژى اتمى در انجام وظایف و مسئولیت هاى خود در اعلام صریح عدم وجود فعالیت هاى هسته اى غیر صلح آمیز در موضوع هسته اى جمهورى اسلامى ایران موجب شد تا پرونده هسته اى ایران به شوراى امنیت گزارش شود آژانس بین المللى انرژى اتمى پس از سه سال بازرسى مستمر و صدها ساعت نفر/ کار و تجسس در مراکز هسته اى ایران در حالى که اعتراف نمود هیچ گونه انحرافى را در فعالیت هاى هسته اى صلح آمیز جمهورى اسلامى ایران مشاهده ننموده است معهذا چون عدم توانایى خود را در اعلام صریح وجود فعالیت هاى هسته اى غیرصلح آمیز در ایران ابراز داشت این فرصت را در اختیار آمریکا قرار داد که با سوءاستفاده از عدم توانایى آژانس موضوع را به شوراى امنیت سازمان ملل که در حال حاضر تحت نفوذ شدید آمریکا قرار دارد بکشاند شوراى امنیت از اختیارات وسیعى در اتخاذ تدابیر مناسب در قبال موضوعات مطروحه در آن شورا برخوردار است با توجه به شرایط و اوضاع و احوال بخصوص چگونگى تعامل پنج عضو دائم شوراى امنیت از صدور بیانیه تا تجویز توسل به زور را مى تواند در دستور کار خود قرار دهد.
حال دیگر پرونده هسته اى ایران وارد مرحله بسیار حساس و تعیین کننده اى شده است سرپوش گذاشتن برعمق بحران و شدت تهدیدها و خطرات و یا پاک کردن صورت مساله فرصت هاى بیشترى را از ما خواهد ربود علایم و نشانه هاى آشکار و جدى از وجود یک اجماع جهانى(حداقل در سطح قدرت هاى بزرگ) در پیگیرى پرونده در شوراى امنیت شاخص قابل اتکایى در اندازه گیرى عمق بحران مى تواند باشد و این درحالى است که شوراى امنیت هم قادر نیست در چارچوب وظایف و اختیارات مشخص شده در منشور ملل متحد مشکل موجود را حل کند و فقط این فرصت را در اختیار آمریکا قرار مى دهد که از تریبون شوراى امنیت اهداف سیاسى خود را دنبال کند به این ترتیب در چارچوب نظام هژمونیک گراى تهاجمى ایالات متحده با دسترسى به ابزارهاى مشروعیت ساز و مشروعیت بخش اقدامات خود را در چارچوب دفاع از صلح و امنیت بین‌المللى جلوه مى‌دهد.
* تصاعد در رفتار هسته‌اى آمریکا
اکنون بیش از دو سال است که برنامه هسته اى ایران و تحولات مرتبط با آن در کانون توجه جهانى قرار داشته و به یکى از مهمترین چالش ها در سیاست خارجى جمهورى اسلامى ایران تبدیل شده است در این میان ایالات متحده بعنوان هژمون در نظام سلسله مراتبى الگوهاى رفتارى یکسانى را در قبال منطقه خاورمیانه و خصوصا جمهورى اسلامى ایران در پیش گرفته بطوریکه این الگوهاى برخاسته از قدرت و نگاه یکجانبه گرایانه تهاجمى ملاحظات و مشکلات امنیتى فراوانى را براى منطقه و ایران فراهم کرده است هنگامیکه ایالات متحده در آژانس بین المللى انرژى اتمى با این واقعیت مواجه شد که قادر به ایجاد محدودیت ساختارى براى جمهورى اسلامى ایران جهت جلوگیرى از دستیابى به چرخه صلح آمیز سوخت هسته اى نخواهد بود محدودیت رفتارى را کنار گذاشته و الگوى مواجهه بواسطه ابزار شوراى امنیت را پیش کشید نگاه به الگوى رفتارى آمریکا بطورآشکارى تصاعد در رفتار را نشان مى‌دهد.
تحرک دیپلماتیک بیواسطه و سریع در شوراى حکام افزایش فشارها از طریق قطعنامه هاى تصاعدى و نهایتا محکومیت ایران در آژانس نشان از رفتار تصاعدیابنده آمریکا در قبال موضوع پرونده هسته اى ایران بوده است حال در شوراى امنیت روند پیش طى شده در آژانس بین المللى انرژى اتمى بصورت قطعنامه هاى اجرایى نمود پیدا مى کند بى تردید تصاعد در رفتار کشورها هنگامى حادث مى شود که قصد تسریع در دستیابى به اهداف سیاست خارجى خود را داشته باشند.
* آستانه تحدیدزا و موضوع پرونده هسته‌اى ایران
قواعد بین المللى همیشه قواعدى پیچیده و دگرگون زا بوده اند، پویش هاى جهانى مى تواند روندهایى را بوجود آورد که جهانى با وابستگى متقابل پیچیده پدید آید.
امروزه جهان به سوى بازداشت الگوهاى یکجانبه گراى تهاجمى سوق یافته است. افکار عمومى، نفت و موقعیت ژئواستراتژیکى در عین پدیدآورى تعارضات رفتارى درون کشورى مى تواند نگاه تهاجمى کشورهاى پرقدرت نظام را تعدیل نماید. در چند سال اخیر افزایش قیمت نفت کسرى تجارى فزاینده اى را براى کشورهاى صنعتى نظیر ایالات متحده و نیز اتحادیه اروپا بوجود آورده و وابستگى چین و ژاپن نیز به نفت و منابع آن در خاورمیانه کمتر نیست از اینرو آستانه تحدیدزاى بحران در موقعیت ژئوپولوتیک و نفت ایران نهفته است خصوصا اینکه قیمت نفت در سالهاى اخیر سیر صعودى یافته بطوریکه وابستگى متقابل اقتصادى در وابستگى نفتى تبلور یافته است.
آستانه هاى بحران نقاط افزایش دهنده و یا کاهش دهنده وضعیت بحرانى تعریف مى شوند که البته ایالات متحده با آگاهى کامل از وضعیت موجود حوزه هاى اقتصادى را وارد جریان بازى هسته اى ساخته اما واضح است که نگاه ابرقدرتى به دور از درجات خسران اقتصادى به دنبال پیگیرى اهداف سیاست خارجى خود خواهد بود ولیکن جهان پیچیده با وابستگى متقابل اقتصادى مى تواند جهان پیچیده ترى با عنوان وابستگى هاى متقابل امنیتى را نیز فراهم کند.
هم اکنون این سوال مطرح مى شود که قطعنامه هاى شوراى امنیت به چه میزان از کارآمدى و مطلوبیت استراتژیک برخوردارند. به عبارت دیگر مى توان این موضوع را مورد بررسى قرار داد که قطعنامه ها به چه میزان قادر به موازنه سازى امنیتى و استراتژیک مى باشند اگر قطعنامه ها به کنترل فرایندهاى سیاسى منجر شود در آن شرایط از مطلوبیت اجرایى بیشترى برخوردار بوده و درنهایت اینکه زمینه هاى لازم براى ایجاد تعادل را فراهم مى کند در حالیکه اگر چنین وضعیتى ایجاد شود امکان مخاطره ساز بودن فضاى بین المللى اجتناب ناپذیر خواهد بود.