پژوهش لازمه فرهنگ دفاع مقدس

امیرحسین خلیل‌زاده
یکی از طرح های انجمن تئاتر دفاع مقدس، برگزاری همایش های پژوهشی با هدف تضارب آراء است. این همایش ها چند سالی است که برگزار می شود. در این گزارش به بررسی همایش های پژوهشی تئاتر مقاومت می پردازیم؛
در حقیقت تضارب آراء، راهکاری بود برای طرح مسئله تئاتر مقاومت در سطح وسیع تر از آن چیزی که بین خود این هنرمندان وجود داشت. طبیعی است که در موازات جشنواره های تئاتر دفاع مقدس، جلسات سخنرانی برگزار می شد که عمدتا در همان محدوده باقی می ماند، هر چند که نتایج بسیار مثبتی هم در جای خود داشت. در سال 1379، طرح مجموعه همایش های پژوهشی تئاتر مقاومت، طراحی شد. وقتی همایشی با چنین هدفی طراحی می شود، شاید همه بخش های هدف، محقق نشود. مهم، نقش بسترسازی این همایش برای تقویت فعالیت های پژوهشی بود و اینکه این همایش بتواند محلی باشد فراتر از محل های قبلی. گردهمایی انجمن تئاتر در طول این سال ها، دو دسته بوده است؛ دسته اول با عنوان همایش های پژوهشی تئاتر مقاومت برگزار می شود. در این همایش ها، مخاطبان عمدتا هنرمندانند، یعنی کسانی که کار آفرینشی در حوزه تئاتر مقاومت می کنند. اما ارائه دهندگان مطالب، الزاما هنرمندان تئاتر مقاومت نیستند. این یکی از اهداف طرح بود که افرادی خارج از این حوزه بیایند مطالبی را برای بحث تضارب آراء مطرح کنند. دسته دوم با عنوان گردهمایی های هنرمندان تئاتر مقاومت است که در دسته دوم، هم مخاطبان و هم ارائه دهندگان مطالب، عمدتا فعالان این حوزه اند.
کارکرد اول این بود که به موضوع فراتر از دایره افرادی که در این زمینه کار می کنند نگاه شود و برخلاف نظر برخی از دوستان که معتقدند افرادی که در حوزه تئاتر دفاع مقدس کار نکرده اند نباید در این موضوع کار کنند. انجمن در فعالیت بسترسازی پژوهش این را صحیح نمی داند. بنابر این، حتی از کسانی دعوت شده که هیچ وقت در این حوزه کار نکرده بودند، از طرفی انجمن، مفهوم تئاتر مقاومت را مد نظر داشته که فراتر از تئاتر جنگ در جهان و تئاتر دفاع مقدس در ایران بود. اما با آن اندیشه که تئاتر یک کلیت است، پس هر کسی که بتواند مطلبی بگوید که نکته جدیدی را در این حوزه روشن تر کند. گفتنی است با توجه دسته بندی های مختلف انواع همایش ها؛ نوع همایش را عوامل متعددی تعیین می کند، یکی از عوامل بسیار مهم در تعیین نوع همایش، ظرفیت های موجود علمی در حوزه کاری همایش است. همایش های پژوهشی تئاتر مقاومت فعلابیشترین کارکرد خود را کارکرد انگیزشی می داند. پس از مدتی کارکردهای آن با توجه به میزان فعالان این عرصه، تغییر خواهد یافت.
در دوره اول همایش پژوهشی کسانی نبودند که اختصاصا روی این موضوع کار می کنند، بنابر این افرادی دعوت شده اند که در این حوزه کار کنند، و این از اهداف اصلی دوره اول بود. در کیفیت مطالب دریافتی نیز تا زمانی که به مرحله انتشار می رسد گاهی وقت ها با مشارکت ارائه دهندگان خیلی تغییرات ایجاد می شد، با مرور اجمالی آماری مطالب منتشر شده (مطالب نشریات، کتب، پایان نامه ها) فارغ از ارزیابی کیفی درباره تئاتر مقاومت قبل و پس از فروردین 1380، (از زمان برگزاری اولین همایش) نقش طرح مسئله کردن آن تا حدودی مشخص می شود.
در سال اول همایش هم برای اینکه هدف فقط طرح مسئله بود، هیچ محدوده ای قرار داده نشده بود. فقط اعلام شده بود تئاتر مقاومت در دو جغرافیای ایران و جهان. به نظر می رسد بر اساس عناصر نمایش، مهم ترین ضعف تئاتر مقاومت در جغرافیای ایران در نمایشنامه باشد، پس اولویت کار پژوهشی نیز باید نمایشنامه باشد. از این رو در همایش بعدی که شروع نگاه تخصصی به تئاتر مقاومت بود، محوریت همایش نمایشنامه جنگ انتخاب شد. انجمن اصرار داشت برای تقویت فعالیت پژوهشی، خودمان را با جاهای دیگر مرتب در کنار هم ببینیم. اگر یک نمایشنامه خوب با موضوع جنگ در ایران نوشته شود، این بخشی است از ادبیات نمایشی جنگ در جهان، نه فقط ایران؛ و برعکس، اگر ما یک نمایشنامه خوب را بشناسیم و مطالعه کنیم، کمک می کند به کلیت نمایشنامه نویسی. بحث تبادل فرهنگ ها چیزی نیست که با دوری کردن از آن به نتیجه مطلوب رسید. گزینش ها، با معیارهایی که هر نظام فکری برای خود دارد، سرجای خود محترم است، اما اگر این گزینش ها هوشمندانه باشد، فایده بیشتری دارد، بالاخص برای خود هنرمندان.
حسین مسافر آستانه، مدیر عامل انجمن تئاتر دفاع مقدس در باره تاثیر گردهمایی های انجمن در جامعه و نسبت آن با مقوله تئاتر دفاع مقدس اظهار داشت: «یکی از اهداف ما در همین راستا بوده تا همگی به مقوله تئاتر دفاع مقدس نگاه ویژه داشته باشیم. به همین خاطر باعث شده بحث تئاتر دفاع مقدس را علمی و ریشه ای انجام دهیم و تبلیغ ویژه ای به مناسبت این هفته در خصوص فعالیت هایمان داشته باشیم.» او در پاسخ به این سوال که این گردهمایی چه تاثیری در اعتلای فرهنگ تئاتر دفاع مقدس دارد؟ می گوید: «به لحاظ تبلیغاتی، توجه برانگیز است و هنرمندان تئاتر به ویژه هنرمندانی که در خصوص تئاتر انقلاب و دفاع مقدس فعالیت می کنند، تئاتر دفاع مقدس را جزء فعالیت های سالانه خود ببینند و قطعا این چنین برنامه ریزی هایی بر اعتلای فرهنگ دفاع مقدس تاثیر فراوان خواهد داشت که خود مستقیما تاثیر فرهنگی در اجتماع دارد. همین امر باعث شده هنرمندان دفاع مقدس مجدانه تر نسبت به مقوله هنر دفاع مقدس گام بردارند.»
حسین پارسایی، رئیس مرکز هنرهای نمایشی نیز در خصوص هدف گردهمایی های هنرمندان تئاتر انقلاب و دفاع مقدس گفت: «دفاع مقدس، مضمونی انسانی و رویدادی بزرگ است که گردهمایی، آسیب شناسی و حتی ارتباط عاطفی و کلامی هنرمندان این حوزه در راستای توسعه و اعتلای این هنر موثر خواهد بود.» وی در باره تاثیر این گردهمایی ها در جامعه اظهار داشت: « وقتی تئاتر دفاع مقدس، رویکردی علمی می یابد یا حتی هنرمندانی پیرامون دفاع مقدس هم اندیشی می کنند، وقتی دستاورد ده سال جشنواره یا تولیدات دفاع مقدس به بوته نقد کشیده می شود و همه فعالیت هایی که به عنوان پژوهش یا مبانی نظری در این عرصه به منظور تقویت فعالیت های بنیادی صورت می گیرد، نشان از توجه و ضرورت این حوزه دارد؛ بنابر این رویکرد های موضوعی در حوزه تئاتر، احتیاج به کارشناسی دارد و گردهمایی هایی که به صورت تخصصی در گرایش های مختلف برگزار می شود، علاوه بر آسیب شناسی، راهکار مناسبی در حوزه تئاتر محسوب می شود. متولیان، مخاطبان و علاقه مندان در همه سطوح با هر گرایش و انگیزه ای دور هم جمع می شوند تا به تقویت این بنیه فرهنگی بپردازند.» وی افزود: «توجه به این ظرفیت ها و انتقال و انعکاس مطلوب آن به عنوان یک پدیده فرهنگی و رسالتی با هدف حفظ دستاوردها و ارزش های دفاع مقدس برای مردم، بویژه نسل جوان، برای هنرمندان و فرهنگ این مرز و بوم، ضروری، موثر و راهگشا خواهد بود.» پارسایی تصریح کرد: «این گردهمایی ها و برنامه های تدوین شده، چهره واقعی دفاع مقدس را آن چنان که هست نشان می دهد و مشارکت دانشگاهیان، اهل فن و صاحب نظران که در این زمینه سال ها فعالیت داشته و تجارب گذشته مدیران و مسئولین مجری این طرح، نشان از یک اقدام موثر دارد.» مدیر مرکز هنرهای نمایشی افزود: «توجه به تعاریف دینی تئاتر انقلاب و دفاع مقدس بر رویکرد هایی که باور مشترک میان مخاطب و هنرمندان حوزه تئاتر دارد، در اولویت تولیدات مرکز هنرهای نمایشی است.» او گفت: «تئاتر انقلاب و دفاع مقدس به عنوان بخشی از تاریخ کشور ما، تئاتر ملی به حساب می آید؛ تئاتری که هویت ایرانی، اسلامی و شاخص های تولیدی دارد و برای خروج از انزوا باید زمینه فعالیت حرفه ای و ایجاد تسهیلات و سالن های حرفه ای تئاتر برای آنها در اولویت باشد.»