تاریخ انتشار : ۰۸ مرداد ۱۳۸۸ - ۰۸:۰۹  ، 
کد خبر : ۹۷۹۸۰
پیش‌بینى آینده وضعیت سینماى ایران درمقایسه دو دوره مدیریتی

بازگشت به ابتذال یا تداوم ارتقا؟


پارسا مطهرنیا
گذشته، چراغ راه آینده است. بدون شک کسانی که با رجوع به حافظه تاریخی خود، مسائل و اتفاقات را مورد سنجش قرار می دهند و سپس عمل می کنند، ضریب شکست ها و اشتباهاتشان کاهش می یابد. این روزها نیز در موقعیتی قرار داریم که ایجاب می کند بیشتر به گذشته برگردیم؛ شرایط را مقایسه کنیم و برای آینده تصمیم بگیریم.
فرهنگ، یکی از حوزه های مهم و تأثیرگذار است که نحوه سیاستگذاری و مدیریت دولت بر آن، بر فکر، روح و روان اعضای جامعه اثر می گذارد. در این میان عرصه سینما، از جایگاهی ویژه برخوردار است. تغییر دولت ها بر روند حرکت آن مؤثر بوده است؛ چنان که از حدود یک صدسال پیش که سینما وارد ایران شد تا امروز، فراز و نشیب های بسیاری داشته است و می توان آن را به دوره های مختلف تقسیم کرد. دو دوره اخیر حیات سینمای ایران که قبل و پس از یکدیگر قرار دارند، یکی از سال 76 آغاز می شود و در سال84 پایان می یابد و دیگری بلافاصله بعد از این دوره، از سال84 آغاز و همچنان نیز ادامه دارد. دوره اول مورد اشاره، مربوط به دولت موسوم به اصلاحات می شود و دوره بعدی، در زمان دولت موسوم به اصولگرا قرار دارد. مقایسه این دو دوره، می تواند به تصمیم گیری برای آینده این سینما و انتخاب راه بهتر برای آن کمک کند.
به ویژه بازخوانی وضعیت سینمای کشورمان در دولت اصلاحات بسیار اهمیت دارد. چراکه همان جریان، منتظر است تا در صورت پیروزی نامزدهایی که متعلق به آن هستند، دوباره بر سر کار آیند. باتوجه به این که تفکر و سیاست های آن ها تغییری نکرده است و همان نگاه مدیریتی و سیاستگذاری دوره اصلاحات را دارند، در عمل و نتیجه نیز به دنبال بازگشت به عقب هستند. در این گزارش آنچه بر سینمای ایران در 4سال اخیر گذشته است مرور می شود و با آنچه در 8سال قبل از آن بر سینما رفته است قیاس می گردد.
از کجا تا کجا!
در طول 4 سال گذشته، معمولا مباحث و انتقادات مختلفی درباره وضعیت سینمای ایران ارائه می شده است. هر چند نمی توان برخی از ضعف های مبتلا به سینمای ایران در سال های اخیر را نادیده گرفت- به خصوص درباره محتوا و کیفیت برخی از فیلم های به نمایش درآمده- اما بی انصافی است اگر حرکت رو به جلو و اقدامات مثبت را هم فراموش کنیم.
از جمله این که در سال های 76 تا 84 که اصلاح طلبان بر دولت و مدیریت سینمایی حاکم بودند، روند بازسازی و نوسازی سینماها راکد بود و به جای آن هر روز شاهد ورشکستگی و تعطیلی سینماهای کشور بودیم. در حالی که در دولت اصولگرا حدود 70 سینما بازسازی شد و ده ها سینما نیز در دست نوسازی هستند. یعنی در مدت کمتر از 4سال حضور اصولگرایان در دولت، چند برابر 8 سال دولت اصلاحات سینماها بازسازی شدند.
این امر البته بر جذب مخاطب اثر معناداری گذاشت. درست برعکس دولت اصلاحات که عملا سینما مخاطب خودش را از دست داد. به طوری که در سال 76 که خاتمی و یارانش دولت را به دست گرفتند جمعیت مخاطبان سینمای ایران بیش از 50میلیون نفر در سال بود، اما سال 84 که پایان دولتمداری آن ها بود، این مخاطب به 13 میلیون نفر سقوط کرد. در حالی که جمعیت کل کشور افزایش یافته بود. اما خوشبختانه قهر مردم با سینما در حال حاضر کاهش یافته است. به طوری که اخیرا، یک فیلم به تنهایی 4میلیون نفر مخاطب داشت.
البته افزایش روزافزون مخاطبان سینما، خود معلول علل دیگری است. از جمله آن ها استانداردسازی سالن سینماها، که شرح داده شد. دیگر این که مضامین فیلم ها و موضوعات آن ها تغییر کرد. در دوران اصلاحات به خاطر سیاست های اجرا شده؛ که در ذیل شرح داده شده است، فیلم های تولید شده به موضوعات و ژانرهای خاصی محدود شد. غالب آثار در فضایی آپارتمانی و با موضوعاتی حول محور عشق های دختر- پسری و چند ضلعی محدود می شدند. حتی گونه های ارزشمندی چون دفاع مقدس به شدت تضعیف شدند. برخی ژانرها، همچون کودک و نوجوان نیز منزوی شدند.
در دوره کنونی این انحصار از بین رفت و تنوع ژانری گسترش یافت. تا آنجا که در یکی دو سال اخیر فیلم هایی با موضوعات و در ژانرهای مختلف ساخته شدند. حتی گونه های مغفول مانده ای همچون وحشت و تاریخی رونق یافته اند و آثاری در این زمینه ها نیز داریم.
مسئله بسیار مهم دیگر اکران همزمان فیلم ها در تهران و شهرستان هاست که به ابتکار مدیریت فرهنگی و سینمایی دولت اصولگرا اتفاق افتاده است. یعنی امروز فیلم هایی که در تهران به نمایش در می آیند، به طور همزمان در سایر شهرستان ها نیز روی پرده می روند.
مبارزه گسترده با قاچاق فیلم های داخلی نیز از دیگر علل رونق سینماها در دولت کنونی است. به طوری که با تشکیل ستاد مبارزه با قاچاق محصولات فرهنگی و سمعی و بصری در یک سال اخیر، توزیع غیرقانونی فیلم های روی پرده به حد ناچیزی رسیده است. در مقابل تقویت نظام توزیع قانونی فیلم در شبکه نمایش خانگی اتفاق افتاده است. به طوری که فیلم های سینمایی، بلافاصله پس از پایان اکران در سینماها، وارد فروشگاه ها می شوند و با قیمتی نازل عرضه می گردند.
حاکمیت سرمایه + ضعف نظارت = ابتذال و سطحی‌نگری
از سال76 که دولت اصلاحات فعالیت خود را آغاز کرد؛ همگام با تقویت لیبرالیسم در عرصه اقتصاد و جامعه، در حوزه فرهنگ و سینما نیز این نظریه حاکم شد. البته در این حوزه، نام تساهل و تسامح به خود گرفت. درباره کم و کیف نتایج این سیاست، بهتر است به واکنش های سینماگران برجسته کشورمان رجوع کنیم که البته برخی از آن ها امروز برای تجدید حاکمیت همان نگاه تلاش می کنند.
«ابراهیم حاتمی کیا» نیز از حاکمیت سرمایه بر فیلم ها، که نتیجه سیاست رهاسازی دولت اصلاحات بود انتقاد کرد.
وی در جلسه بررسی فیلم «موج مرده» در دانشگاه فردوسی مشهد که در بیستم تیرماه سال هشتاد برگزار شد با اشاره به عملکرد ضعیف سیف الله داد( معاونت سینمایی وقت ) عنوان می کند: آقای داد با حذف سیستم نظارتی از سینما عملا آن را در اختیار سرمایه داران قرارداد و این موجب سوق دادن سینما به سمت ابتذال شد. عملکرد آقای داد سینمای ایران را به 2 بخش داخلی و خارجی تقسیم کرد که در بخش خارجی عده ای مانند جاسوسک فقط برای جشنواره های خارجی فیلم می سازند و بالا بردن پرچم ایران در آن جا به افتخار ملی تبدیل شده است؛ حتی اگر به قیمت خراب کردن وجهه ایران تمام شود و در بخش داخلی نیز عنان سینما در کف سرمایه داران قرار گرفته است و فیلم ها به سمت مسائل سطحی و ابتذال جامعه پیش می رود؛ حتی در این فیلم ها، تحلیلی نیز درباره مسائل مطرح شده صورت نمی پذیرد.
وی همچنین با اظهار تاسف از عملکرد آقای داد، ادامه می دهد: با آمدن آقای داد ما منتظر دوران طلایی سینما بودیم ولی با عملکرد ایشان به بدترین دوران تبدیل شد و ای کاش ایشان به ساخت فیلم های زیبای خود ادامه می دادند؛ دوران چهار ساله آقای داد جز ابتذال چیزی به سینمای ایران هدیه نداد و رشد ابتذال را سریع تر کرد.
«مجتبی راعی» هم در سال 80 از وضعیت سینما به شدت انتقاد کرده و گفته بود: «وقتی در سینما همه چیز رها شود، یک دسته از زیر میز با همدیگر سعی می کنند سینما را کنترل کنند و یک باندبازی بسیار جدی در سینمای ایران چون امروز (دوره اصلاحات) به وجود می آورند.»
«احمدرضا درویش» هم در سال 79 و در حاشیه نشست نقد و بررسی فیلم متولد ماه مهر دیدگاه خود را درباره سیاست های اصلاحات در زمینه سینما بیان کرد و گفت: «قطعا معنای آزادی مشروع در چهارچوب قانون اساسی، معنایش گیتار نیست، معنایش بحث صیغه نیست که الان در اکثر فیلم ها باب شده است.» نظرات این سینماگران گویای آن است که رهاسازی سینما و حذف نظارت، به علاوه حاکمیت سرمایه و غلبه نگاه اقتصادی بر اهداف فرهنگی در سینما، سبب رشد ابتذال و فیلم هایی سطحی شد.
فیلمسازانی که 8 سال منزوی شدند
با روی کار آمدن دولت خاتمی در سال 76، وزارت ارشاد عطاءالله مهاجرانی (که امروز از کروبی حمایت می کند) و مدیریت سینمایی سیف الله داد (که امروز از موسوی جانبداری می کند) به خاطر درپیش گرفتن سیاست هایی ضدعادلانه، بسیاری از فیلمسازان کشورمان منزوی و خانه نشین شدند. انحصاری که از سال 84 و آغاز فعالیت دولت اصولگرا شکسته شد. یکی از این کارگردان ها، «حمید بهمنی» است. او قبل از دولت اصلاحات مجوز ساخت فیلم «آن مرد آمد» را گرفت. اما تولید این فیلم به دو دولت بعد موکول شد.
بهمنی در این باره توضیح داد: بعد از روی کار آمدن اصلاح طلبان، علی رغم شعار تکثرگرایی که مدیران آن دوره می دادند، اما در پاسخ به ما گفتند که اصلاً قرار نیست که دیگر فیلم دفاع مقدس ساخته شود، چون جنگ تمام شده است و فقط سه یا چهار نفر حق ساخت فیلم جنگی را دارند.وی ادامه داد: این مسئله سبب شد که بنده را 8سال خانه نشین کردند و اجازه فعالیت در هیچ جریان سینمایی را ندادند. این برخورد در حالی انجام شد که با من قرارداد بسته بودند و از نظر قانونی این فیلم باید ساخته می شد.
بهمنی، روی کار آمدن دولت اصولگرا را پایان دهنده این خانه نشینی عنوان کرد و افزود: بالاخره در دولت نهم، قانون اجرا شد و با حمایت این دولت فیلم دفاع مقدس «آن مرد آمد» ساخته شد.
وی تصریح کرد: می توان گفت که سینمای دفاع مقدس در دولت اصلاحات تعطیل شد. این که امروز هم مراکزی چون انجمن سینمای دفاع مقدس و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس، آن طور که باید و شاید در زمینه تولید فیلم دفاع مقدس فعال نیستند، به خاطر سیاست هایی بود که در دولت قبلی اجرا شدند.
بهمنی در بخش دیگری از صحبت هایش اظهار داشت: برای من جای تعجب دارد که اصلاح طلبانی که دارای چنین کارنامه ای هستند، با کدام آبرو می خواهند مدیریت کشور را مجدداً برعهده گیرند؟! به خصوص در زمینه سینمای دفاع مقدس که رسماً، حمایت خود از آن را قطع کردند.
وی درباره تفاوت جایگاه سینمای دفاع مقدس در دولت فعلی با دولت قبلی گفت: در دولت اصولگرا جایگاه سینمای دفاع مقدس تغییر کرد. همان طور که می بینیم، پرفروش ترین فیلم های کشورمان نیز دفاع مقدسی هستند.
این کارگردان تصریح کرد: اگر یک ژانر سینمایی را بخواهیم به عنوان منجی سینمای ایران نام ببریم، سینمای دفاع مقدس است. این موضوع، اعتراف دوست و دشمن است. اما اصلاح طلبان، اصرار بر تعطیلی این سینما داشته و دارند.
بهمنی در ادامه گفت: در صورت بازگشت مجدد اصلاح طلبان به مدیریت کشور، قطعاً اتفاقاتی که در زمینه سینما در دوران دوم خرداد رخ داد، تکرار خواهد شد.
وی تصریح کرد: اگر به تبلیغات انتخاباتی نامزدهای اصلاح طلب در روزهای اخیر دقت کنید، نه تنها هیچ تعریف و طرح و برنامه ای در زمینه هنر ارائه نمی شود، بلکه از هنر و هنرمند نیز استفاده ابزاری می شود.
وی همچنین درباره دستاوردهای دولت نهم در زمینه سینما توضیح داد: این دولت تا حدودی توانست، شکاف ایجاد شده توسط دولت قبلی را در عرصه سینما ترمیم کند. به طوری که در سه، چهار سال اخیر، ابتذال در فیلم ها کاسته شد.
بهمنی ابراز داشت: زخم‌هایی که توسط اصلاح طلبان بر فرهنگ و هنر ایران وارد شد، آنقدر عمیق بودند که بدون شک 4سال، زمانی کافی برای مداوای آن ها نیست. ضمن این که تنها جریانی که نشان داده است قادر به اعتلای فرهنگ و هنر کشور می باشد، اصولگراها هستند.وی تصریح کرد: مطمئن هستیم که با ادامه فعالیت دولت اصولگرا و قطع دست های پنهان قدرت، رانت خواری و پول هایی آنچنانی که در پشت پرده سینماها رد و بدل می شود، این حوزه شاهد رشد و تعالی روزافزون خواهد بود.
از سینمای یاس تا سینمای امید
علیرضا سربخش، منتقد و محقق سینما نیز در مقایسه وضعیت سینما در دولت اصولگرا و اصلاحات گفت: در این دولت گام های مثبت زیادی برداشته شد. اگر چه برخلاف دولت قبل، سروصدای زیادی درباره آن نشد. علتش هم این است که دولت با این مقوله اصلا برخورد سیاسی نکرد و رفتاری معقولانه و منطقی را در عرصه سینما پی گرفت.
وی افزود: در دولت اصلاحات می توان گفت که به طور متوسط 55درصد فیلم ها تصویری تیره و تار از ایران ارائه می کردند. آمار نمایش فیلم هایی با مضمون مخدوش نمودن چهره کشورمان در برخی از سال های دولت خاتمی به 75درصد می رسید.
این منتقد تصریح نمود: طرح چالش علیه نظام در آن دوره، به همان نسبت که در روزنامه های زنجیره ای جریان داشت در سینما هم رواج پیدا کرد. تا آنجا که تعارض فیلم ها با جامعه به حدی رسیده بود که سینما القاگر ناامیدی در مردم بود.
سربخش ادامه داد: در سینمای دولت اصلاحات چیزی به نام خانواده نمود نداشت. آنچه هم که به اسم خانواده در فیلم های آن عصر عنوان می شد، خانواده های از هم گسیخته بود. این کارشناس فرهنگی اظهار داشت: بزرگنمایی گسست نسل ها و چالش بین سنت و مدرنیسم، از دیگر مضامین اصلی آثار سینمایی محصول دولت اصلاحات بود. به گونه ای که در این فیلم ها، همیشه این سنت بود که فدا می شد.
او از زیر سؤال رفتن دفاع مقدس در فیلم ها به عنوان یک شاخصه دیگر سینمای عصر اصلاحات یاد کرد و گفت: در فیلم هایی که در آن دولت تولید شدند و به نمایش درآمدند، نمایش چهره نامطلوب و نسبی گرا درباره این برگ زرین تاریخ ایران به اوج خودش رسید.
وی همچنین به نمایش درآوردن چهره ای مخدوش از زنان ایرانی را از دیگر محورهای مضمونی فیلم های دولت قبلی عنوان کرد و تصریح نمود:بیش از 70درصد فیلم هایی که در دوران ریاست جمهوری خاتمی به نمایش درمی آمدند، چهره ای منفی و خلاف واقع از زن ایرانی نمایش می دادند.
سربخش در ادامه به مقایسه وضعیت محتوایی فیلم ها در 4سال اخیر با دولت اصلاحات پرداخت و ابراز داشت: سینمای ایران از ابتدای دولت نهم، به تدریج تغییر چهره داد. به طوری که تیره و تار نشان دادن چهره ایران درفیلم ها، سال به سال کمرنگ شد.
وی با تاکید بر این که «نمی خواهم بگویم پس از اصلاحات، فیلم های منفی به صفر رسید» گفت: واقعیت این است که درحالی که در پایان حاکمیت اصلاح طلبان بر دولت، به سینمایی یأس زده و رو به تعطیلی رسیدیم، اکنون، در پایان دولت نهم به «سینمای امید» رسیده ایم.
سربخش با بیان این که خانواده در سینمای دوره اصولگرا ارج و قرب یافت توضیح داد: فیلم هایی چون «به همین سادگی»، «آواز گنجشک ها»، «فرزند خاک»، و ... که در دوره حاکمیت دولت اصولگرا تولید شدند و به نمایش درآمدند، از نظر نوع نگاه به خانواده در تاریخ سینمای ایران بی نظیر هستند و حتی می توان از این نظر، آنها را در دانشگاه تدریس کرد.
این منتقد سینما، امن شدن فضای سالن های نمایش فیلم برای خانواده ها را یکی دیگر از دستاوردهای فرهنگی دولت نهم دانست و گفت: مخاطبان سینما که در اثر سیاست های فرهنگی دولت اصلاحات با سینما قهر کرده بودند، در دولت اصولگرا دوباره با سینما آشتی کردند.علیرضا سربخش در پایان، در پاسخ به این پرسش که آیا وضعیت فرهنگی و سینمایی اسفناک دولت اصلاحات، با روی کارآمدن مجدد آنها، دوباره تکرار خواهدشد؟ تصریح کرد: به طور قطع و یقین این وضعیت دوباره اتفاق خواهد افتاد.وی افزود: درپشت سر نامزدهای اصلاح طلب، طیف گسترده ای از جریانات داخلی و خارجی حضور دارند که بدون شک در صورت کسب قدرت، همان سیاست های سینمایی گذشته را این بار به صورت گسترده تری تکرار خواهندکرد.

نظرات بینندگان
آخرین مطلب
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات