عراق در برابر 3 گزینه

تجربه طولانی ام در گفت وگوهای صلح خاورمیانه به من یاد داده است، بیشترین پافشاری در مذاکرات صلح باید بر متقاعد کردن طرف های خاص متمرکز باشد تا خود را با شرایط جدید هماهنگ سازند. امروز در عراق هیچ یک از طرف های مؤثر در تحولات این کشور خود را با شرایط موجود منطبق نساخته است، شیعیان که کنترل دولت بغدادرا دراختیار دارند به سنی ها بی اعتمادند. در این میان سنی ها به خوبی درک کرده اند به اندازه کافی سهمی از قدرت ندارند و از تمام امتیازات لازم برخوردار نیستند. اما ناچارند خود را با شرایط کنونی سازگار کنند. چراکه شیعیان زمان صدام از اقشار پائین جامعه (ازلحاظ سیاسی و اقتصادی) بودند ولی اکنون به یک قدرت سیاسی تبدیل شده اند که زمام امور عراق را به دست دارند. از سوی دیگر، کردها تلاش می کنند تا نگاه ها را از شعارهای جدایی طلبانه خود به سمت و سوی دیگری منحرف سازند، در حقیقت آنان می خواهند تحت پوشش فعالیت های سیاسی به خواسته های خود (استقلال یا خودمختاری) دست یابند، البته بدون اینکه حساسیت های ایران و ترکیه را برانگیزانند.
اکنون این سؤال مطرح است در اوضاع و احوال کنونی دولت بوش چه کاری خواهد کرد؟ آیا توانسته خود را با شرایط موجود منطبق سازد؟ البته دولت آمریکا مدعی است پیشرفت هایی در عراق داشته و این درحالی است که این کشور در آستانه غوطه ور شدن در یک جنگ ویرانگر داخلی قرار گرفته است.
طرح های امنیتی دولت بغداد (که با کمک تفنگداران آمریکایی اجرا شده) تاکنون نتوانسته است به خشونت ها و بی ثباتی های موجود پایان دهد. هروقت که اعلام شده است آمریکا درنظر دارد نیروهای خود را در عراق کاهش دهد، حملات مسلحانه و بمب گذاری ها در این کشور اوج گرفته و این مسئله سبب شده تا کاخ سفید از تصمیم خود (در کاهش نظامیان در عراق) منصرف شود.
بنابراین، هر گروهی برخواسته های خود ایستاده و از مواجه شدن با واقعیت های موجود فرار می کند. مثلاً مشخص کردن زمان عقب نشینی آمریکا از عراق یک نوع گریز از واقعیت محسوب می شود، چراکه عقب نشینی زودهنگام باعث می شود تا عراق یا حتی سایر کشورهای خاورمیانه دچار ناآرامی و بی ثباتی شوند، پس چه باید کرد؟ اولین پاسخ آن است که ما اعتراف کنیم عراق یک کشور دموکراتیک یکپارچه ای نیست که بتواند الگویی برای سایر کشورها باشد، زیرا که خشونت در آن روبه گسترش است، دسته بندی های شدیدی میان شیعه و سنی وجود دارد به طوری که هرآن احتمال فروپاشی عراق می رود.
در این اوضاع و احوال بهترین وضعیتی که می توان برای عراق تصور کرد، این است عراق به صورت یکپارچه بماند و دولت مرکزی از محدودیت هایی برخوردار باشد، درعوض دولت های محلی از استقلال و قدرت زیادی بهره مند باشند و درآمدهای نفتی میان آنها تقسیم و حقوق اقلیت های قومی و مذهبی در هر منطقه ای حفظ شود. در سایه چنین حکومت فدرالیستی است که ثبات و آرامش به عراق بازخواهد گشت.
طبیعی است این سناریو به تنهایی محقق نخواهد شد، بلکه بعد از یک جنگ داخلی طولانی مدت که عراق در آستانه آن قرار دارد، محقق خواهد شد. در اینجا به بررسی سه گزینه می پردازیم:
اول، بوش بر تشکیل کنفرانس ملی اصرار ورزد تا شرکت کنندگان در آن به اصلاحات موردنظر در قانون اساسی عراق به توافقی دست یابند. به رغم پیشنهاد نوری مالکی نخست وزیر عراق در زمینه کنفرانس آشتی ملی باید گفت این کنفرانس نتوانست به مشکلات مرتبط با اصلاح قانون اساسی پایان دهد و تضمین های مورد درخواست سنی ها را به آنها اعطا کند. البته عرب های سنی عراق قانون اساسی این کشور را مورد تأیید قرار داده اند و در انتخابات دسامبر 2005 شرکت کرده اند، به این امید که با تعدیل قانون اساسی درآمدهای نفتی میان تمام اقشار ملت عراق تقسیم، از تجزیه کشور جلوگیری و بر نقش اسلام در دولت جدید تأکید شود. اما با گذشت بیش از یکسال از تصویب قانون اساسی هنوز هیچ یک از اصلاحات مورد نظر انجام نشده است. همزمان با تشکیل کمیته ای برای بررسی درخواست های سنی ها، طرح فدرالیسم عراق به اجرا درآید. این پروژه سنی ها را در شرایطی قرار خواهد داد که مجبور به گفت وگو باشند. البته سنی ها تلاش می کنند کار به دولتی ختم نشود که خواسته های مورد نظر آنان را تأمین نکند. چرا که سرانجام این کار جز شورش سنی ها چیز دیگری به دنبال نخواهد داشت. چنانچه سنی ها دست به شورش بزنند، شیعیان شبه نظامیان خود را وارد صحنه خواهند کرد و اوضاع عراق روشن است چه خواهد شد. پس برگزاری نشست آشتی ملی بدون دادن تضمین های لازم برای احیای حقوق سنی ها به خشونت ها در عراق پایان نخواهد داد و شیعیان نیز شبه نظامیان وابسته به خود را منحل نخواهند ساخت.
پیشنهاد دوم این است که یک کنفرانس با حضور کشورهای همسایه عراق تشکیل شود. هر چند که این کشورها تلاش می کنند به هر وسیله ای که شده طرح آمریکا در عراق با موفقیت همراه نشود. با این حال، آنها نگرانند که عراق پس از عقب نشینی نیروهای آمریکایی دچار بی ثباتی و هرج ومرج شود و این ناآرامی به کشور آنها نیز سرایت کند. چرا که با شعله ور شدن جنگ داخلی در عراق، سیل پناهندگان به سوی کشورهای همجوار سرازیر می شود. این احتمال وجود دارد که این موج بی ثباتی کشور میزبان را نیز فرا بگیرد. زیرا برخی گروه های سیاسی تحت عنوان حمایت از منافع ملی با بعضی از اتباع و گروه های عراق همپیمان شوند و کشور را به ورطه بی ثباتی سوق دهند.
این امر می تواند برای ایران و عربستان یک خطر واقعی باشد. حتی اگر کشورهای همجوار عراق دچار شکاف های بزرگی شوند، باز هم این کشور تمایل ندارد که عراق در آتش جنگ داخلی بسوزد. لذا همسایگان عراق تلاش گسترده ای را به کار بسته اند تا از برافروخته شدن جنگ داخلی ویرانگر در عراق جلوگیری شود. این کشورها می کوشند تا به توافقنامه ای درباره استقرار صلح و ثبات در عراق دست یابند. لذا شایسته است دولت آمریکا هرچه سریع تر نسبت به برگزاری یک کنفرانس منطقه ای اقدام کند.
پیشنهاد سوم این است که بوش به مالکی بگوید وضعیت کنونی نمی تواند مانع از مشخص شدن تاریخی برای عقب نشینی نیروهای آمریکایی از عراق باشد. لذا بوش درباره مشخص کردن یک جدول زمانی برای عقب نشینی از عراق با مالکی وارد گفت وگو می شود و در اینجا باید گفت: تفاوت میان مشخص شدن تاریخی برای عقب نشینی از عراق با تعیین جدول زمانی برای این منظور همانند تفاوت میان رها کردن عراق در ناآرامی های کنونی و هشدار به مقامات عراقی است تا خود مسئولیت امور کشور خود را به دست گیرند. اولین گزینه، شیعیان را مجبور می کند. شبه نظامیان خود را حفظ کنند تا آنان برای یک جنگ داخلی فراگیر آماده باشند. دومین گزینه این فرصت را به عراقی ها می دهد تا به طور واقعی به گفت وگو بنشینند و بن بست موجود در روند سیاسی کشور خود را بشکنند و در برابر مسئولیت تاریخی خود (در قبال عراق) بایستند.