فصلنامه راهبرد - صفحه 2

مقدمه: به دنبال برگزاري انتخابات رياست جمهوري خرداد 1376، يكي از مشخصات اصلي فضاي سياسي ايران تولد، رشد و رقابت احزاب سياسي با يكديگر بوده است: اهميت اين مهم در حيات سياسي ايران، نه به خاطر تكوين آن براي نخستين بار، بلكه از جهت حيات مقطعي احزاب در تاريخ معاصر ايران پس از اعلام هر فضاي گشوده سياسي و خاموشي چراغ حيات آنها پس از گذشت اندك زمان و بازگشت شرايط انسداد سياسي بر جامعه ايران است. تامل در تحولات سياسي و اجتماعي ايران طي دو سدۀ اخير بيانگر اين مهم است كه مختصات و ويژگي‌هاي حاكم بر روحيات فكري و رفتاري نخبگان ايران، ذهنيت تاريخي ايرانيان از عملكرد احزاب در ايران و بالاخره واقعيت‌هاي حاكم بر نحوه تشكيل و فعاليت‌ احزاب در ايران عمده‌ترين دلايل حيات مقطعي احزاب در ايران بوده است. از اين رو با توجه به چنين پيش درآمدي به نظر مي‌رسد مهم‌ترين موضوع براي احزاب و رهبرانشان در مقطع كنوني نهادينه ساختن احزاب و فعاليت‌ آنها به منظور ممانعت از تكرار تجربه تلخ تاريخي (حيات مقطعي احزاب) باشد. سوال اصلي اين پژوهش عبارت است از: علل تكوين و رشد فعاليت‌ احزاب سياسي در ايران پس از خرداد 1376 چه بوده است و با توجه به تجربيات تاريخي، مختصات فكري و واقعيات حاكم بر نحوه تشكيل و فعاليت احزب در ايران، حيات احزاب كنوني را چه چالش‌هايي تهديد مي‌كند و راه برون رفت از اين چالش‌ها كدام است؟ علاوه بر سوال اصلي، سوالات فرعي ديگري نيز مدنظر بوده‌اند كه عبارت‌اند از: ايرانيان چگونه با حزب آشنا شدند؟ فعاليت احزاب در ايران معاصر به چند دوره تقسيم مي‌شود؟ وجه تشابه و افتراق فعاليت احزاب در مقاطع مختلف در ايران معاصر چيست؟ علل ناكامي احزاب در مقاطع قبلي و حيات مقطعي آنها چه بوده است؟ چرا احزاب در ايران معاصر حيات مقطعي داشته‌اند؟ چالش‌هاي فراروي احزاب در ايران معاصر كدامين بوده‌اند؟ اين چالش‌هاي ناشي از ماهيت شكل‌گيري و فعاليت احزاب بوده و يا اين كه از سوي نيروها و نهادهاي خاصي فراروي احزاب ايجاد شده است؟ آيا امكان مقابله و برون رفت از اين چالش‌ها وجود داشته است؟ فرض اصلي ما در اين تحقيق بر آن است كه «تحولات ساختاري – جمعيتي ايران پس از پايان جنگ همراه با ديدگاه‌هاي آقاي خاتمي در خصوص توسعه همراه با برخي عوامل ديگر از عمده‌ترين عوامل موثر بر تكوين احزاب در موقعيت‌ كنوني ايران بوده است. ضمنا چالش‌هاي فراروي اين احزاب به دليل برخي واقعيت‌هاي سياسي، اجتماعي و فكري تا اندازه زيادي شبيه چالش‌هاي فراروي احزاب در مقاطع قبلي است». هدف نگارنده در اين پژوهش پاسخ به سوالات مطروحه و بررسي صحت و سقم فرضيه فوق به اتكا به داده‌هاي تاريخي و اجتماعي است.