ماهنامه نگاه - صفحه 6

اشاره: هدف از نگارش این مقاله ارائه شرح مختصری است از آنچه در هزاره گذشته و تا اواخر قرن بیستم بر جنگ گذشته است و آنچه امکان دارد در آینده نزدیک بر آن بگذرد. بدین منظور، مقاله حاضر به چهار بخش تقسیم شده است. بخش نخست، نمایی کلی از فرآیند توسعه مفهوم جنگ بزرگ از هزار سال پیش از میلاد تا سال 1945 است. بخش دوم به شرح چگونگی تأثیرگذاری سلاحهای هسته‌ای بر فرآیند مزبور می‌پردازد. این بخش نشان می‌دهد که چگونه، حتی زمانی که جنگ بزرگ رو به زوال است، دوره 1945 به بعد، رشد شکلهایی از جنگ را شاهد بوده است که هم زمان، قدیمی‌ و نوین هستند و هم‌اکنون، این تهدید وجود دارد که تمامی کشورهای جهان را دربرگیرند. در پایان نیز، با ارائه شواهدی درباره پیامدهای تمامی این موارد برای نیروهای هوایی، دریایی و زمینی و حتی خود جنگ، نتیجه‌گیری می‌شود.

مقدمه: در چند سال اخير، نظام بين‌الملل و كشورها روند جديد و بسيار مهم جهاني شدن را شاهدند. جهاني شدن فرآيندي است كه هرچند در مورد تعريف آن هنوز اجماع نظر وجود ندارد و هر كس از ديدگاه خود، آن را تعريف مي‌كند، اما مي‌توان آن را به صورت حجم و سرعت فزايندۀ جريانهاي بين مرزي، كالاها، خدمات، عقايد، سرمايه، فناوري و انسانها تعريف كرد.1 به عبارت ديگر، جهاني شدن انقلابي در پس انقلابهاي قبلي (كشاورزي و صنعتي) است كه يكي از پايه‌هاي اصلي آن، سرعت و ميزان جريان اطلاعات مي‌باشد؛ موضوعي كه سابقۀ آن به آغاز قرن بيستم مي‌رسد. بايد يادآور شد كه دامنۀ شمول اين اطلاعات تمامي ابعاد علم و دانش بشر از جمله دانش و فناوري نظامي را دربرمي‌گيرد. با روند جهاني شدن مي‌توان گفت كه جهان لحظه به لحظه در حال تغيير و دگرگوني و تبديل شدن به مكان بسيار متفاوتي، حتي در مقايسه با يك دهۀ پيش است؛ چرا كه موج سريع و كوبنده‌اي با آهنگ بي‌سابقه‌اي در حال دگرگون كردن تمامي جنبه‌هاي زندگي بشر در كرۀ ارضي است و به سوي آيندۀ ناشناخته‌اي پيش مي‌رود. چنين به نظر مي‌رسد كه درك ما از اين پديده با مشكل هستي‌شناختي روبه‌رو شده است. بدين ترتيب، طبقه‌بنديهاي قديمي ديگر معنا و مفهومي ندارند و طبقه‌بنديهاي جديد در حال تكوين است.2 با توجه به اهميت چيستي و آثار اين روند تاكنون، مطالعات و مباحث مختلفي در محافل گوناگون و كشورهاي مختلف جهان صورت گرفته است. ادبيات موجود نيز نشان مي‌دهد كه جهاني شدن از ابعاد مختلف سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مطالعه شده است و تعامل جهاني شدن با امنيت نظامي،3 تنها بعدي است كه مورد توجه قرار نگرفته يا كمتر بدان پرداخته شده است؛ موضوعي كه اين مقاله قصد دارد از ابعاد مختلف بدان بپردازد. در آغاز، با نگاهي به تحول خود مفهوم امنيت، به ويژه امنيت نظامي به دلايل محدوديت توسل به زور در عصر جهاني شدن از ديدگاه حقوق و روابط بين‌الملل خواهيم پرداخت.