روزنامه شرق - صفحه 229

اشاره: کودتای نظامی در ترکیه پدیده نوظهور و جدیدی نیست و تا قبل از سال ٢٠١٦، تاریخ معاصر ترکیه چهار کودتای نظامی را تجربه کرده بود؛ ازجمله علیه نجم‌الدین اربکان، پدر معنوی حزب عدالت و توسعه در سال ١٩٩٧ که آب هم از آب تکان نخورد. بااین‌حال کودتای جولای ٢٠١٦ علاوه بر نافرجام‌ماندن، یک تفاوت اساسی دیگر نیز با تلاش‌های قبلی نظامیان داشت. این بار مردم در حمایت از دولت مستقر به خیابان‌ها ریختند و طومار کودتا را در هم پیچیدند. از دیگر سو، کودتای ٢٠١٦ علیه یکی از مقتدرترین چهره‌های سیاسی حال حاضر ترکیه یعنی رجب طیب اردوغان انجام گرفت که از سال ٢٠٠١ قدرت را در ترکیه در دست دارد. گرایش عدالت و توسعه به سکولاریسم، تقویت جامعه مدنی، رشد اقتصادی و نزدیکی به اروپا و سیاست مبتنی بر «تنش صفر با همسایگان»، دورانی طلایی را در آغاز سده بیست‌ویکم برای ترکیه رقم زد اما از سال ٢٠١١ به بعد، این دوران طلایی با تقرب به داعش، جای خود را به دورانی خاکستری از اقتدارگرایی داد که در یک سال بعد از کودتا، با دستگیری‌های گسترده مخالفان و چهره‌های سرشناسی مانند صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها، به اوج خود رسید. به باور بسیاری از تحلیلگران مسائل ترکیه، اردوغان از تهدید کودتا، فرصتی برای تسویه‌حساب با رفیق دیروز و رقیب امروزش، فتح‌الله گولن و همچنین ساکت‌کردن منتقدان داخلی‌اش ساخته است. شاید این جمله معروف نیچه که «آنچه مرا از پا درنیاورد، نیرومندترم می‌سازد»، وصف حال این روزهای اردوغان و حزب متبوع‌اش، عدالت و توسعه باشد. با این حال، احمد موثقی‌گیلانی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، نظر دیگری دارد. او معتقد است که شاید در کوتاه‌مدت، بگیروببندهای اردوغان جایگاه داخلی او را تقویت کند اما در میان‌مدت، مقاومت جامعه مدنی ترکیه و ایستادگی او در برابر روند جهانی‌شدن، اردوغان را از قدرت به زیر خواهد کشید. احمد موثقی پژوهش‌های زیادی را درباره توسعه و جهانی‌شدن انجام داده است؛ از او به‌تازگی کتابی با عنوان «دیروز و امروز یک ملت» نوشته کرم اکتم که به بررسی تاریخ معاصر ترکیه می‌پردازد، با همکاری خانم شیوا علی‌زاده به فارسی ترجمه شده است.