شریعتی - صفحه 4

اشاره: علي شريعتي در سخنراني «علي حقيقتي بر گونه اساطير» تقسيم‌بندي جالبي از انسان‌ها ارائه داده است، «اول آدم‌هايي که وقتي هستند، هستند و وقتي که نيستند، نيستند. اينان تنها هويت جسمي دارند؛ دوم انسان‌هايي که وقتي هستند انگار نيستند و زماني هم که نيستند اصلا نيستند آنان مرده و زنده‌شان يکي هست؛ سوم انسان‌هايي که وقتي هستند، هستند و وقتي که نيستند هم باز هستند! اينها در نبودشان بازهم در زندگي افراد تأثيرگذار هستند». بي‌شک علي شريعتي با احيای گفتمان روشنفکري ديني در ادبيات سياسي و اجتماعي ايران، يکي از تأثير گذارترين چهره‌هاي تاريخ معاصر به‌حساب مي‌آيد به‌گونه‌اي که حتي مرگ هم پس از چهار دهه نتوانست از فصاحت بيان و حرارت کلامش فروبکاهد تا خود مصداق همان‌هايي باشد که وقتي نيستند هم هستند. شريعتي اگر روشنفکر بود، انقلابي هم بود و اگر اين دو بود، عارف هم بود و اجماع اين سه ويژگي در شريعتي از او شخصيتي چند ساحتي مي‌سازد تا علي‌رغم برخي نقد‌هاي روا و تخريب‌هاي ناروا همچنان جاذبه‌اي شگرف در ميان نسل‌هاي جوان و کشنگران سياسي داشته باشد. با اين همه چهره چند وجهي شريعتي موجب آن شد که در حلقه هوادارانش هم ناشناس باقي بماند تا هرکسي از ظن خود با بخش‌هايي از انديشه او همراه شود و بعضا با نردبام نقد آرای او، نام و شايد ناني براي خود فراهم آورد. از‌همين‌رو براي واکاوي آرای شريعتي با احسان شريعتي به گفت‌وگو نشستيم. او همان‌گونه است که پدرش در وصيتنامه‌اش آرزو کرده بود؛ متفکر، معنوي، پر احساس، متواضع و مغرور. اين دانش‌آموخته فلسفه از سوربن فرانسه معتقد است، نسل امروز به‌واسطه شريعتي بي‌آنکه هويتش را از دست بدهد مي‌تواند بودائيزم، مارکسيزم و ايدئولوژي‌هاي مختلف ديني را بشناسد و آنها را باهم بسنجد. او آنچه اين روزها به‌عنوان عبور از شريعتي تکرار مي‌شود را به نوعي پشت‌کردن يا نفي شريعتي تلقي مي‌کند و بر اين باور است که «براي عبور به‌معناي هگلي که هم هضم مي‌کنيم و هم حذف، بايد آن تفکر را به‌خوبي فهميد و مسلط بود تا بتوان آن را ارتقا داد».