اشاره: مقصود فراستخواه ازجمله جامعه‌شناسانی است که نگرشی عمیق به مسائل و مشکلات روز جامعه و فرهنگ ایرانیان دارد و از دریچه تاریخ به ریشه‌ها می‌پردازد. او به دور از کلی‌گویی‌ها و نسخه‌پیچی‌های سرسری، اول سراغ علت‌ها می‌رود و با بررسی تک‌تک آن‌ها راهکار پیشنهاد می‌دهد.

مقدمه: بر مبنای برخی شاخص‌های دموکراسی از جمله فرهنگ سیاسی، انتخابات آزاد و کثرت‌گرایی، آزادی‌های مدنی، مشارکت سیاسی و پاسخگویی و عملکرد حکومت، روند دموکراسی در ایران دائما دستخوش نوسان می‌شود. اما چرا ایرانیان در پروسه دموکراسی دچار فراز و فرود هستند؟ آیا این تناوب فراز و فرودها محصول روح جمعی ایرانیان است یا خلقیات آنها بوی نفت گرفته و در مفهوم واقعی مردم سالاری، عمیق نشده‌اند؟ آیا ایرانیان اسیر تقدیرگرایی و جبر تاریخی و جغرافیایی شده اند؟ هوش فردی ملت‌ها در دستیابی به شاخص‌های دموکراسی چه نقشی دارد؟ خبرگزاری شفقنا پرسش‌هایی از این دست را با دکتر مقصود فراستخواه ، جامعه شناس و نویسنده کتاب «ما ایرانیان» (زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی) به بحث گذاشته است که مشروح آن را می‌خوانید:

اشاره: مهاجرت نخبگان تنها مساله ايران نيست و به يك موضوع جهاني بدل شده است؛ امروزه صاحب‌نظران در حوزه‌هاي برنامه‌ريزي اجتماعي و جامعه‌شناسي مدل‌هاي مختلفي براي تبيين مهاجرت نخبگان طراحي كرده‌اند بطوري‌كه هم‌اكنون اين اتفاق نظر از سوي آنها به وجود آمده كه تعبير فرار مغزها تا حد زيادي منسوخ شده است و ديگر قدرت تبيين مهاجرت نخبگان از كشورهاي در حال توسعه به توسعه يافته را ندارد. به همين خاطر در اين گفت‌وگو مقصود فراستخواه الگوهاي متاخر مهاجرت نخبگان را بازگو و هريك از آنها را با توجه به وضعيت فعلي مهاجرت نخبگان در ايران بازگو مي‌كند. وي در گفت‌وگوي خود از الگوي چرخش نخبگان، الگوي كسب نخبگان و در نهايت ديازپورا نام برد و قابليت هريك از اين مدل‌ها را براي تشريح شرايط كنوني ايران مورد ارزيابي قرار داد. او همچنين در گفت‌وگوي خود با ارايه مثال‌هايي از تاريخ معاصر ايران و الگوهاي تبييني در جهان مساله مهاجرت نخبگان را در طول تاريخ مورد ارزيابي قرار داده و در نهايت از مهاجرت نخبگان به عنوان يكي از عوامل جدي توسعه ايران ياد مي‌كند. او در جمع‌بندي گفت‌وگوي خود يادآور شد: «به طور قطع مهاجرت منجر به توسعه سياسي و اجتماعي ايران در طول تاريخ شده است. الان هم بايد توسعه مهاجرت داشته باشيم. ما بايد امكان مهاجرت ايرانيان را به كشورهاي توسعه‌يافته فراهم كنيم و اين فرصت را براي شهروندان كشور ايجاد كنيم كه بين‌المللي بشوند و با جهاني متكثر مراوده داشته باشند.»

مقدمه: جنبش دانشجویی در ایران تقریباً همزمان با تشکیل دانشگاه تهران؛ یعنی، در اوایل دهه 20 کلید خورد. این جنبش که به زعم برخی تحلیلگران، زیرمجموعه جنبش‌های اجتماعی قرار می‌گیرد، یکی از اصلی‌ترین نهادهای اثرگذار در تحولات سیاسی پس از دهه بیست به‌شمار می‌آید. در این میان، 16 آذر نقطه عطف و البته خونین در تاریخ این جنبش است که طی آن، رژیم پهلوی به جنبش مسالمت‌آمیز دانشجویی، تعرضی جدی می‌کند. شاید بهتر باشد تا در کنار بازخوانی آن روز، نگاهی آسیب‌شناسانه نیز به‌جنبش دانشجویی امروز داشته باشیم، اینکه چقدر جنبش‌های دانشجویی مسیر آنچه را در 16 آذر 1332 رخ داد طی می‌کنند؟ برای پاسخ به این پرسش، به سراغ دکتر مقصود فراستخواه ، استاد جامعه‌شناسی و عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی رفتیم. فراستخواه در کنار کنشگری و تجارب زیسته‌ بسیاری که از 16 آذرها در خلال سال‌های دهه 50 تا به امروز دارد، به دانشگاه و جنبش دانشجویی به‌عنوان بخشی از «پروژه مطالعاتی» خود می‌نگرد. وی در این زمینه نیز صاحب تألیفاتی همچون کتاب «تاریخ هشتاد ساله دانشکده فنی دانشگاه تهران»، «دانشگاه و آموزش عالی» و «سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران» است. وی به جنبش دانشجویی نگاهی پدیدارشناسانه و هرمنوتیکی دارد و معتقد است جنبش دانشجویی در ایران، در حال تطور است و اگر آن را در بافت تحولاتی که از سرگذرانده، خوانش کنیم، می‌توانیم دغدغه‌های اجتماعی، کنشگری و مشارکت اجتماعی را در آن ببینیم. آنچه در ادامه می‌آید ماحصل این گپ‌وگفت است که می‌خوانید:

اشاره: بحران پشت بحران؛ دنیا یک روز با بحران اقتصادی روبه‌روست، یک روز با بحران مهاجران و امروز با بحران روی‌آوردن جوانان به افراط‌گرایی دینی و بنیادگرایی مذهبی. به‌تازگی کنفرانسی در اتحادیه اروپا و با شرکت اعضای این اتحادیه تشکیل شد تا ابعاد افراط‌گرایی دینی بررسی و ریشه‌های پیوستن جوانان به گروه‌های افراطی کنکاش شود؛ گروه‌های افراطی‌ای که خطرناک‌ترینشان در خاورمیانه قد علم کرده و ازقضا مقصد بسیاری از جوانان هم همین گروه افراطی موسوم به داعش است. در گفت‌وگویی با دکتر « مقصود فراستخواه »، جامعه‌شناس، علل این بحران جهانی را بررسی کرده‌ایم. او معتقد است افراط‌گرایی دینی پدیده‌ای پیچیده است که یکی از عوامل مهم در شکل‌گیری آن طردشدگی اجتماعی است.