ما تعبیر نرمش قهرمانانه را به کار بردیم عده ای آن را به معنی دست برداشتن از آرمانها و اهداف نظام اسلامی معنی کردند... اینها خلاف و بدفهمی است. نرمش قهرمانانه به معنای مانور هنرمندانه برای دست یافتن به مقصود است.

عبدالله عمیدی / کارشناس علوم ارتباطات اجتماعی چکیده این نوشتار ابتدا ذیل واژۀ مقدمه به دلایل موضوعیت خود می‌پردازد سپس در خصوص افکار عمومی به چگونگی شکل‌گیری و دست‌کاری در آن پرداخته. مخاطب و مفهوم آن را شرح می‌دهد و به بررسی راه‌های دست‌کاری توجه می‌نماید آنگاه تبلیغ و جنگ روانی به عنوان دو اصل در دست‌کاری افکار عمومی را مورد بررسی قرار داده و تکنیکهای آن را ارائه می‌نماید، سپس به نقش رسانه‌ای بسیج در مقابله با دست‌کاری در افکار عمومی که با بررسی آن، انواع کارکردهایش را شرح می‌دهد و به نتیجه‌گیری بحث می‌رسد. در شماره 32 (پاییز 1385) همین فصلنامه در مقاله‌ای با عنوان «بسیج رسانه است، درآمدی بر نگاه رسانه‌ای به بسیج» آمد که «نفس وجود بسیج چه در ساحت و سامانۀ فرهنگی و چه در ساختار سازمانی، کارکرد رسانه‌ای دارد. اهمیت توجه به این موضوع، به نقش رسانه در تغییرات اجتماعی بر می‌گردد. بسیج با کارکرد رسانه‌ای می‌تواند در سیاست‌گذاری‌ها مورد توجه واقع شود و اهداف کلان خود را از این منظر پی بگیرد». که به علاقمندان توصیه می‌شود آنرا مطالعه نمایند تا این مقاله برایشان بهتر مفهوم شود. کلیدواژه‌ها افکار عمومی، رسانه، بسیج، جنگ روانی، دست‌کاری، پیام، قالبهای پیام، نگرش. مقدمه: «...توجه به این نکته مهم است که نیروی مقاومت بسیج با اینکه یک نیروست و جزء سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است ولی یک نیروی رزمی محض نیست؛ یک نیروی مردمی، انسانی، الهی، اخلاقی، علمی، تربیتی و یک مجموعۀ آماده به کار برای کارهای بزرگ است؛ چنین موجود بی‌نظیر و پرفایده و پربرکتی است. مسئولان نیروی مقاومت بسیج ، با این چش�� به بسیج نگاه کنند.» (بسیج و تفکر بسیجی در آینده نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی مدظله، 1382، ص 101 - 100) «بسیج به معنای فرد یا مجموعه آماده برای برآوردن نیازهای انقلاب است؛ در هر زمان و از هر نوع. این معنای بسیج است.» (رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای بسیج دانشجویی، 31/2/86) ـ «حفظ انقلاب اسلامی و موجودیت، موفقیت و سربلندی نظام جمهوری اسلامی کار اول ماست که در استمرار نظام جمهوری اسلامی تجسّم یافته است. به همین خاطر، امام(ره) مکرر می‌فرمودند حفظ نظام اسلامی، واجب‌ترین فریضه است. انقلاب، از نظام جمهوری اسلامی جدا نیست. نباید کسی خیال کند که این دو از هم جدا هستند. تجسّم انقلاب، نظام جمهوری اسلامی است که همۀ قلدرهای دنیا دست به دست هم داده بودند، تا او را ریشه‌کن کنند.»(پیشین، ص 71) با توجه به تعریف و کارکرد بسیج در نظر مقام معظم رهبری که فرازهایی از آن ذکر شد و همچنین حفظ انقلاب و نظام جمهوری اسلامی به عنوان اوجب واجبات، به نظر می‌رسد بسیج می‌باید رسالت وجودی خود را با شناخت بیشتر کارکردهای اجتماعی خود و ایفای نقش مؤثر در آنها، به انجام رساند. یکی از این کارکردهای اجتماعی مهم و مؤثر در زمانۀ ارتباطات و جنگهای تبلیغاتی ـ‌ رسانه‌ای ابرقدرتها، ضرورت ایفای نقش رسانه‌ای بسیج است که می‌توان اهداف و نتایج ذیل را مترتّب بر آن دانست: ـ‌ کمک به تحقق چشم‌انداز بیست‌ ساله، با مأموریت نفوذ دادن نظام موفق جمهوری اسلامی ایران در دلهای مردم منطقه و جهان ـ‌ بیشتر از گذشته ـ که نیاز اطلاع‌رسانی، هم در خود چشم‌انداز و هم در برنامۀ چهارم توسعۀ کشور آمده است؛ ـ‌ کمک به تحقق اتحاد ملّی و انسجام اسلامی که نیاز همیشگی انقلاب و نظام اسلامی بوده و هست؛ ـ کمک به تحقق سیاستهای اصل 44 قانون اساسی که مأموریت ایجاد تحوّل اساسی اقتصادی در کشور را بر عهده دارد ـ با هدف مردمی شدن ـ و عادلانه پیاده شدن آن؛ دفع و رفع هجمه‌های تبلیغی و روانی دشمنان، به خصوص در مواقع حسّاس و بحرانی؛ ـ کمک به ایجاد آرامش و آسایش اجتماعی از طریق ایجاد ایمنی در چرخۀ اطلاعات مورد نیاز اجتماعی. مقام معظم رهبری در فرازی دیگر از بیاناتشان به صورت غیرمستقیم به ضرورت ایجاد و تقویت این کارکرد مهم چنین اشاره می‌فرمایند که: «بصیرت بسیجی این است که بداند امروز با تکیه به چه ایمانی، در مقابل چه کسی ایستاده است. خیال نکنید مخالفان شما چهار نفر آدمی هستند که به ظاهر ممکن است با اخم به شما نگاه کنند؛ نه، اینها برادرها و خواهرهای شما هستند؛ حداکثر این است که در زمینه‌ای اشتباه می‌کنند. مخالفان و دشمنان شما قدرتهای استکباری و غارتگر بین‌المللی و کمپانی‌های بزرگ اقتصادی دنیا هستند که تقریباً به طور کامل همۀ رسانه‌ه‌ای جمعی را در اختیار دارند». (بسیج راز عشق و ایمان، 1383، ص 17- 16)

محمدجعفر ساعد / دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی و کارآموز وکالت دادگستری چکیده: بسیج نهادی کارآمد با کار ویژه‌های بنیادین در گستره ماندگاری نظم و پایداری امنیت در نظام جمهوری اسلامی به شمار می‌آید که در عرصه عدالت کیفری و امنیت اجتماعی نیز می‌تواند به عنوان سازوکاری مؤثر و بازدارنده، نقشی اثرگذار و قابل توجه ایفا کند. پیشگیری از جرم یکی از مقوله‌هایی است که نهاد بسیج با بهره‌گیری از نخستین کار ویژه خود یعنی فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی در جهت ایجاد امنیت اجتماعی، نقش مضاعفی را ایفا می‌نماید. در این نوشتار، ضمن نگاهی اجمالی به ادبیات پیشگیری از جرم در عالم علوم جنایی که اشراف بر آن برای نهاد بسیج با عملکردهای فرهنگی و اجتماعی آن ضرورتی گریزناپذیر می‌نماید، به وجاهت پیشگیری از بزهکاری در گستره کاربست‌های بسیج در آیینه قوانین و مقررات پرداخته می‌شود. واژگان کلیدی: بسیج، پیشگیری از جرم، پیشگیری اجتماعی، امنیت اجتماعی.

دکتر سعید ارادت / دکترای حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران و پژوهشگر حقوق امنیت ملی. چکیده: قرار گرفتن اتحاد ملی و انسجام اسلامی به عنوان دو مؤلفۀ مرتبط، ملازم و تفکیک‌ناپذیر، در سرلوحۀ محورهای کارسازی و برنامه‌ریزی امور عمومی در سال 1386، بازتابی از اهمیت این دو مقولۀ مکمّل در ارتقای وجاهت ایران اسلامی در جهان و گامی حیاتی برای احیای هویت مشترک ملل مسلمان است. هم اتحاد ملی و هم انسجام اسلامی از ابعاد، مبانی و زمینه‌های حقوقی متعددی برخوردارند که به صور مختلف در قانون اساسی کشورمان نیز پیش‌بینی شده و مورد تأکید قرار گرفته‌اند. از طرف دیگر، هر یک از این دو، دارای آثار و پیامدهای متقابل بر شکل‌گیری و تحکیم همدیگرند که اتّکا بر یکی از آنها بودن در نظر آوردن دیگری، تجمیع راهبرد «اتحاد ملی و انسجام اسلامی» را منتفی خواهد ساخت. به همین منظور در این نوشتار، مفهوم، مبانی و چارچوب تأثیر و تأثّر اتحاد ملی و انسجام اسلامی در پرتو ساختار و هنجارهای حقوقی تجزیه و تحلیل می‌شود. به عقیدۀ نویسنده، فرایند تحقق انسجام اسلامی ناظر بر گذار از همکاری حداقلی به همبستگی دینی است که از رهگذر حصول شرایط مطلوب از حیث همبستگی و اتحاد ملی، امکان توفیق می‌یابد. با این حال، تمرکز بر مؤلفه‌های درون ملی نیز برای تحقق آرمانهای ایران اسلامی که تعقیب امت واحده است، کافی نخواهد بود و این عنصر تفکیک جمهوری اسلامی ایران (و نظام دموکراتیک دینی) از سایر نظامهاست. واژگان کلیدی: اتحاد ملی، انسجام اسلامی، بسیج، همبستگی عمومی، همبستگی دینی، امت واحده، سیاستهای برنامه پنجم توسعه.

دکتر علی‌اکبر خزایی اشاره: قبل از ورود به این بحث، لازم است اشاره مختصری به موضوع تهدید در نظریه‌های امنیت و گفتمان‌های مختلفی که در این زمینه شکل گرفته و قالب‌بندی‌ها و الگوهای رفتاری امنیتی متفاوتی را بین حوزه‌های قدرت و در روابط بین کشورها و حتی نهادهای رسمی بین‌المللی به وجود آورده، صورت گیرد. در نگاه کلی و در مفهوم و تعریف تهدید و چیستی ماهیت آن بین مکاتب، دیدگاه‌ها و رویکردهای امنیتی، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد و به همین خاطر گفتمان‌های متفاوتی در موضوع امنیت و مطالعات امنیتی پدیدار شده و فضای سیاسی و امنیتی کشورها و روابط امنیتی آنان را تحت‌تاثیر قرار داده است. با توجه به ابعاد مشترک این دیدگاه‌ها و گفتمان‌ها، می‌توان تهدید را این‌گونه تعریف کرد: «تهدید عبارت است از رفتار یا مجموعه اقداماتی که برای زندگی یا منافع یک بازیگر (دولت یا قدرت غیردولتی) ایجاد خطر نموده و دامنه گزینه‌های انتخابی او را محدود می‌کند.» (افتخاری، 1385، ص 27) با توجه به دیدگاه‌های متفاوت مکاتب در موضوع امنیت و امنیتی‌سازی، به طور کلی دو گفتمان محوری در حوزه مطالعات و ادبیات امنیتی شکل گرفته که رویکردهای امنیتی و رفتار بازیگران در سطوح مختلف (جهانی، منطقه‌ای و...) را تحت تاثیر قرار داده و این موضوع به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم و در فضای جنگ سرد شدت بیشتری پیدا کرد و مبنای تعامل و قطب‌بندی‌های سیاسی و امنیتی در سطح جهان و همچنین روابط درون منطقه‌ای گردیده است:

دختر شهید مغنیه هم مردانه سخن گفت! خودش را دختر آقا معرفی کرد، وقتی گفت از سرزمین سیدالمقاومه سیدحسن نصرالله آمده ام، همه فریاد زدند: «لبیک نصرالله»آقا که شروع به سخن کرد، صحبت های ایشان را با دقت گوش می دادند. با اینکه باید ترجمه می شد و به نظر زبان اصلی با فضای زبان ترجمه فرق دارد؛ اما شعارها و تکبیرها به موقع بود!

سرلشگر سیدحسن فیروزآبادی ـ رئیس ستاد کل نیروهای مسلح مقدمه: ولی امر مسلمین امام خامنه ای عزیز در مقاطع مختلف ویژگی های بسیج و مصادیق شایسته آن را مورد اشاره قرار داده و چنین توصیف می نمایند: «بسیج یکی از برجسته ترین مسائلی است که حکمت امام بزرگوار در آن، آشکار شد و بی تردید بسیج مانند هر حرکت خردمندانه ملت ایران که بر اسلام و مبانی منطقی استوار باشد، برای ملت های دیگر یک الگو و سرمشق خواهد بود و تبلیغات خصمانه استکبار نمی تواند مانع از الگوپذیری ملت ها از انقلاب اسلامی شود.» «امام خامنه ای عزیز در دو دهه اخیر همواره مهم ترین بخش از رهنمودها، تدابیر و دغدغه های خویش را با بسیجیان در میان گذاشته و گفتمان سازی خویش را در جمع آنان مطرح نموده است. بحث خواص و عوام و یادآوری لغزش های خواص و غفلت های عوام یکی از این امور مهم می باشد، ریزش ها و رویش های تاریخ اسلام و تاریخ انقلاب اسلامی مورد تاکید ولی امر مسلمین بود و پرداختن به آنها، پیشگیری و جلوگیری از ریزش ها و تقویت رویش ها از آرمان های ولی امر مسلمین است، مبارزه با فقر و فساد و تبعیض مطالبه ولی امر مسلمین است و انتظار معظم له از بسیجیان در این عرصه آشکار می باشد. تولید علم، نهضت نرم افزاری و فتح قله های علمی و جهاد علمی از مصالح نظام و تاکیدات امام خامنه ای عزیز است و بسیجیان یکی از ارکان این راهبرد حیاتی و حکیمانه می باشند. مقابله با تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی و ناتوی فرهنگی دشمنان و عناصر وابسته به آنها از عرصه های مورد نیاز کشور است و بسیجیان در این میدان حضوری جدی و تعیین کننده دارند و امام خامنه ای عزیز در اجتماع جوانان در مصلای تهران بر این ماموریت اساسی صحه گذاردند، تلاش برای فرهنگ سازی ولایت مطلقه فقیه، آرمان های امام راحل، حمایت از گفتمان عدالت خواهی و خدمت بی منت و مقابله با اسراف و تبذیر و روحیه تجمل گرایی و رانت خواری لازمه حراست از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن می باشد و بسیجیان در این عرصه ها پیشتاز می باشند. امام خامنه ای عزیز پس از تاکید بر تحقق ارتش بیست میلیونی به عنوان یادگار ماندگار و حکیمانه امام خمینی(رحمه الله علیه) بر بسیج ده ها میلیونی تکیه و تحقق آن را ضرورت و نیاز و مطالبه جامعه اسلامی و جبهه ای منسجم و گفتمانی پرفراز در افق حیات جمهوری اسلامی ایران تعریف و بیان داشتند. با توجه به جایگاه بسیار حساس بسیج در نشان دادن چهره نظام جمهوری اسلامی و ایجاد جاذبه در درون جامعه برای مشارکت و جذب هر چه بیشتر جوانان و نوجوانان، بسیج و بسیجی مسئولیتی سنگین را به عهده دارند. «من به طور جد و اکید می گویم که انقلاب و جمهوری اسلامی و نهاد مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که بحث از بزرگ ترین سنگرهای دفاع از ارزش های الهی نظام ما بوده و خواهد بود، به وجود یکایک شما نیازمند است چه صلح باشد و چه جنگ... و می دانم که اگر مسئولان نظام اسلامی از شما غافل شوند، به آتش دوزخ الهی خواهند سوخت. از این رو در این مقوله تلاش می شود عرصه های مهم و جدی حضور بسیج را در شرایط حاضر بیان نمایم تا همراه با دیگر حوزه های حضور فعال بسیج، دقت و برنامه ریزی در این محورها باعث تقویت جایگاه و گفتمان غالب بسیج در کشور گردد.

مقدمه: هفته بسیج بهانه‌­ای شد تا به سراغ یکی از بسیجیانی برویم که هرچند سال­‌های دفاع مقدس را از نزدیک لمس کرده و مدت‌ها در خط مقدم با روحیه بسیجی علیه دشمن اقدام نموده و در این راه عزیز برادر بزرگوارش را نیز تقدیم انقلاب نموده اما خصوصیت مهمش این است که همچنان بسیجی مانده است. سردار امروز در قامت یک معلم در دانشگاه‌های کشور تجربیات سالیان دور خود را به نسل سوم و چهارم انقلاب منتقل می­‌کند به امید آن­که این نسل بهتر و بیشتر از قبل بتوانند اهداف خمینی‌کبیر را تحقق بخشند. با او از بسیج سخن گفتیم و نقش روحیه بسیجی در پیشبرد اهداف انقلاب در شرایط امروز کشور و دنیا. در ذیل، متن این مصاحبه که در فضایی صمیمی و با همکاری و حسن‌نیت سردار حیاتی انجام‌شد تقدیم خوانندگان عزیز می‌شود:

رحیم محمدى اشاره: حوزه نمایندگی ولی فقیه در بسیج در کنار مجموعه ریاست سازمان بسیج مستضعفین، فعالیت های متنوع و متعددی دارد. موضوعی که باعث شد تا ما به نزد نماینده ولی فقیه در بسیج مستضعفین برویم و راجع به اقدامات صورت گرفته، گفت وگویی داشته باشیم. آنچه در ادامه آمده، ماحصل گفت وگوی خبرنگار صبح صادق با حجت الاسلام محمد کدخدایی، نماینده ولی فقیه در سازمان بسیج مستضعفین است.

محسن زیرک Zirak.mohsen61@Gmail مقدمه: روز دوم آذر مصادف با تشکیل بسیج دانشجویی و طلاب به فرمان امام خمینی (ره) در سال 1367 است؛ بهترین راه برای پی بردن به اهمیت و جایگاه والای این نهاد انقلابی، رجوع به تعابیر نابی است که رهبر فرزانه انقلاب درباره بسیج و بسیج دانشجویی بیان فرموده اند. ایشان در این باره می فرمایند:"بسیج یعنی آن عنصر دلسوزی که کشور را متعلق به خود و آینده را وابسته ی به تلاش خود می داند؛ نگران است چون به مانند صاحبخانه است".رهبر انقلاب درباره فرق تشکل بسیج دانشجویی با دیگر تشکل های دیگر مومن و انقلابی بیان داشتند: « بسیج به معنای فرد یا مجموعه ای آماده برآوردن نیازهای انقلاب است در هر زمان و از هر نوع؛ این معنای بسیج است. اگر دیگری در یک سازمان دیگر است و همین احساسات را دارد، او هم بسیجی است و فقط رسما جزو سازمان بسیج نیست. هرکس این احساس را دارد بسیجی است. ایشان بسیج را دریک جمله اینگونه بیان کردند که هر جا و در هر زمانی به شما نیاز است آنجا حاضر باشید این می شود بسیجی. کشور نیازمند روحیه بسیجی است. بر همین اساس و با توجه به اهمیت بالا و لزوم توجه جدی به بسیج دانشجویی، هفته نامه 9 دی بر خود واجب دید تا در قالب میزگردی صمیمی پای صحبت تنی چند از مسئولان و فعالان بسیج دانشجویی دانشگاههای تاثیرگذار کشور بنشیند و مسائل مدنظر این عزیزان را منتشر کند. محمد رضا کاشفی (عضو مجمع ادوار بسیج دانشجویی دانشگاه شهید بهشتی) ، محمدجواد نیک روش (مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع)) ، محمدجواد اخوان (مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی) ومحسن میرحاجی( معاون سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه تهران) بسیجیانی بودند که در دفتر هفته نامه 9 دی به دور میزگرد ما جمع شدند و به تبادل نظر و گفتگویی سه ساعته نشستند. آنچه در ذیل می‌خوانید مطالب مطرح شده در این میزگرد است.

گزارش از قاسم رحمانی اشاره: مردم ایران بازهم جلوتر از دیگر جهانیان برای یاری رساندن به ملت لبنان بسیج شده اند و از هیچگونه کمکی فروگذار نکردند. روز سه شنبه در پایگاه های جمع آوری کمک های مردمی حاضر شدند و هر آنچه در توان داشتند، در طبق اخلاص گذاشتند. زنان ایران با تظاهرات و تجمعات مختلف، حمایت خود را اعلام کردند. دانشجویان، دانش آموزان و معلمان با راهپیمایی، آمادگی خود را برای حضور در کنار نیروهای حزب الله اظهار داشتند. نمایندگان مجلس اقدام به کمک مالی نمودند و آیات عظام بخشی از سهم امام را به لبنان اختصاص دادند. خلاصه اینکه همه جمع شدند تا از لبنان حمایت کنند و به جهان نشان دهند که حامی مظلوم هستند و خواهان عزت و اقتدار اسلام و مسلمین.

نویسندگان: نادر ساعد و محمدجعفر ساعد چکیده: ‌ برنامه‌ریزی، یکی از لوازم اساسی مدیریت امور عمومی است که چهارمین برنامه پنج‌ساله کشورمان نیز با درک اهمیت و وجاهت آن، تدوین شده و به مرحله اجرا رسیده است. پیشبرد اهداف و مأموریتهای ذاتی بسیج، همانند سایر نهادهای عمومی، مستلزم برنامه‌ریزی بوده و دولت نیز در برنامه‌های توسعه، تا حدودی این امر را مورد توجه قرار داده و همگام با تحولات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اداری و اجتماعی، دورنمای کارویژه‌های بسیج را در قالب خطوط کلی و راهبردی ترسیم کرده است. در این نوشتار، بسیج از منظر قانون برنامه چهارم توسعه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و ضعفهای این برنامه نسبت به برنامه سوم روشن شده است. در پایان نیز به منظور انجام کارویژه‌های بسیج، پیشنهادهایی جهت اصلاح و اجرایی کردن مفاد این قانون و حسن انجام وظایف و مأموریت‌های ذاتی محوله به بسیج، ارائه شده است تا حصول اهداف توسعه همه‌جانبه کشور در چشم‌انداز میان‌مدت (پنج‌ساله) و بلندمدت (افق‌های توسعه بیست ساله) با تأکید بر نقش و جایگاه بسیج تسهیل شود. واژگان کلیدی: بسیج، قانون برنامه چهارم توسعه، نظم حقوقی، کارویژه‌های فرهنگی، امنیت ملی، دفاع. مقدمه‌: برنامه‌ریزی، یکی از لوازم اساسی مدیریت در سطوح کلان و خرد و پیشبرد اعمال حاکمیت و اقتدار عمومی (Lord Irvine of Lairg, 2001, p.186) است که امروزه در اغلب کشورها به عنوان امری مسلّم به ویژه در راهبری امور عمومی مورد پذیرش قرار گرفته است. در کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه‌یافته نیز که جهش به سوی توسعة همه‌جانبه با انگیزه‌ای ارزشی دنبال می‌گردد، بر اهمیت این برنامه‌ریزی مدون، بیش از پیش تأکید می‌شود. در کشورمان نیز تاکنون سه برنامه مدون پنج‌ساله به منظور توسعه همه جانبه به اجرا درآمده و اکنون در آستانه نخستین سال اجرای برنامه چهارم هستیم که مفاد آن فراروی نهادهای مختلف قرار گرفته است تا با برنامه‌ریزیهای نهادی و درون سازمانی خود را برای اجرای آن آماده کنند. در نظام برنامه‌ریزی شده‌ای که تدوین‌کنندگان برنامه‌های توسعه پنج ساله در نظر داشته و دارند، مأموریتها و اهداف بسیج باید در پرتو راهبردهای ملی مرتبط با این نیرو تعقیب و پیگیری شود. با توجه به برنامه‌های سوم و چهارم توسعه (که موردنظر این نوشتار خواهد بود)، بسیج از دو منظر مورد توجه این برنامه‌ها بوده است: راهبردهای عام ناظر بر نیروهای مسلح (که بسیج به عنوان بخشی از سپاه باید تابع آنها باشد) و راهبردهای خاص بسیج (به‌ویژه فرهنگی) بسیج که قانونگذار به صورت صریح آن را مختص این نهاد دانسته است. در این نوشتار، وضعیت بسیج از دو جهت مذکور در چارچوب برنامه چهارم توسعه (تدوین دورنمای کارکرد بسیج در دوره پنج‌ساله 89-1384) مورد بررسی و تحلیل حقوقی قرار می‌گیرد و در پرتو آن، وضعیت مذکور با برنامه سوم مورد مقایسه قرار خواهد گرفت. در پایان نیز به منظور تقویت دستاورد برنامه چهارم و حسن انجام وظایف، مأموریتها و کارویژه‌های بسیج، پیشنهادهایی ارائه خواهد شد. در این راستا، به منظور درکی کلی از ساختار حقوقی بسیج و مأموریتهای آن، نخست نگرش‌نظام‌حقوق‌موضوعه (Legal System) به بسیج را بررسی‌خواهیم‌کرد (بنداول). سپس کارویژه‌های بسیج را از لحاظ مفادی و محتوایی مورد تحلیل قرار خواهیم داد (بند دوم) و محورهای کلیدی این مأموریتها را در پرتو دو قانون برنامه سوم (بند سوم) و چهارم توسعه (بند چهارم) تحلیل خواهیم کرد. استنتاج پژوهش حاضر، اثبات "فرضیه رقیب" بوده است. به عبارت بهتر؛ با اینکه فرضیة اصلی تحلیل مندرج در این پژوهش، "ارتقای بستر قانونی در تقویت موقعیت و تسهیل کارویژه‌های بسیج" بود، استنتاج این شد که برنامه چهارم با انتظاراتی که از بسیج در شرایط کنونی وجود دارد، حتی با مفاد قانون برنامه قبلی تناسب نداشته و بسیار ضعیف‌تر از آن قانون است. استدلال حقوقی در اثبات این "فرضیه رقیب"، طی بندهای سوم و چهارم ذیل به تفصیل بیان شده است. این در حالی است که انتظار می‌رفت قانونگذار در تدوین برنامه چهارم، با درس گرفتن از تجارب گذشته و در نظر آوردن شرایط جدید و همچنین آگاهی نسبت به امکانات و منابع فعلی، مفاد قانون برنامه سوم را در جهت تقویت بسیج ارتقا می‌بخشید. امید است که این نوشتار، مقدمه‌ای برای تعمیق در برنامه چهارم و ترسیم خطوطی روشن برای تقویت فعالیت و جایگاه بسیج در فرایند توسعه کشور باشد و بستر پژوهش و تحقیق بیشتر در این خصوص را فراهم سازد. نخستین نکته قابل تأمل در این خصوص، بازپژوهی و کنکاشی دوباره (هرچند مختصر) در کارکرد بسیج از منظر نظم حقوقی است که در بند نخست این مقاله، به آن پرداخته می‌شود.