افسانه نجم‌آبادی

مقدمه: در سال‌هاي اخير توجه برخي مورخان به رويكردهاي نوين تاريخ‌نگاري از سويي و روي آوردن ايشان به همكاري‌هاي بينارشته‌اي از سوي ديگر سبب شده كه روايت‌هاي كلان تا حدودي به حاشيه رانده شوند و فضا براي بازتاب ابعادي كمتر ديده شده از زندگي مردمان گذشته ممكن شود، گو اينكه كليشه‌هاي مرسوم نيز به چالش گرفتار شده‌اند و حالا مي‌دانيم كه همه آنچه درباره زندگي گذشتگان گفته شده هميشه هم درست و دقيق نيست. بسط اين مباحث البته نيازمند تغيير نگاهي اساسي نه فقط به روش‌هاي تاريخ‌نگاري و رويكردهاي نظري كه حتي به اسناد است. نكته‌اي كه افسانه نجم‌آبادي، استاد شناخته شده دانشگاه هاروارد چند سالي است بر آن تاكيد مي‌كند. پروفسور نجم‌آبادي را اگر تا چند سال پيش بيشتر به واسطه كتاب خواندني حكايت دختران قوچان؛ از يادرفته‌هاي انقلاب مشروطيت مي‌شناختيم، حالا چند سالي است كه مديريت سايت بسيار ارزشمند دنياي زنان در عصر قاجار را نيز بر عهده گرفته، فضايي مجازي با همكاري دانشگاه هاروارد كه به گردآوري تصاوير، اسناد و مدارك عمدتا خانوادگي مربوط به زنان عصر قاجار اختصاص يافته. نجم‌آبادي همسو با اين اقدام بر اهميت تصاوير به عنوان منابع متفاوت اما مهمي براي تاريخ‌نگاري تاكيد مي‌كند، براي گشوده شدن رويكردهاي نو به تاريخ فراسوي تاريخ دولت‌مدار و نخبه حصار. حالا هم در گفتاري كه در انجمن جامعه‌شناسي دانشگاه تهران ارايه كرده به اهميت شفاهيات به مثابه ماده خام تاريخ‌نگاري مي‌پردازد كه روايتي مكتوب از آن از نظر مي‌گذرد: ما مورخاني كه آن سوي آب‌ها درباره تاريخ ايران كار مي‌كنيم، هميشه اين تشويش را داريم كه اينجا و در ايران چه كارهايي در اين زمينه صورت مي‌گيرد و ما چگونه مي‌توانيم گفت‌وگويي ميان جامعه شناسان و مورخان اعم از دانشگاهي و غيردانشگاهي برقرار كنيم. اصولا علاقه ندارم شكافي ميان جامعه‌شناسي و تاريخ ايجاد كنم، زيرا هم تاريخ‌نگاران از روش‌هاي جامعه شناسان بهره مي‌گيرند و هم فكر مي‌كنم لااقل براي من كه به تاريخ گرايش دارم، بهترين نوع جامعه‌شناسي، جامعه‌شناسي تاريخي است.