آن چیزی که ما از محتوا و روند مذاکرات در دوران «سعید جلیلی» می‌دانیم، خیلی زیاد نیست. نسبت آن با دانسته‌های ما از درون و برون مذاکرات در این دو سال تقریبا یک به صد است، مگر مواردی که از زبان «جلیلی» و هم‌تیمی‌هایش منتشر شده است. شاید اگر «علی‌اکبر ولایتی» قصد نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری 92 را نکرده بود، ما همین را هم نمی‌دانستیم. تمام سال‌هایی که «سعید جلیلی» دبیر شورای‌عالی امنیت ملی و مسئول پرونده هسته‌ای بود، نه اهالی مجلس سراغش رفتند و نه او تمایلی به درددل با آنها داشت. نه او به واسطه جایگاه دبیری شورای‌عالی امنیت ملی‌اش موظف به گزارش‌دادن بود نه مجلسیان خود را موظف به دانستن، می‌دانستند.
خبری از برخوردهای تند و تیز نمایندگان با تیم هسته‌ای و سین‌جین هم نبود. اخبار و گزارش‌ها از روند مذاکرات و چند و چونش همان‌هایی بود که از زبان خود جلیلی یا علی باقری، معاونش بیان می‌شد. حتی رئیس دولت هم از دوره‌ای به بعد از ماجرا به کنار بود. «احمدی‌نژاد» خرداد 92 گفته بود: «دخالتی در پرونده هسته‌ای ندارم» اصلا یکی از دلایل جذابیت مناظرات ریاست‌جمهوری 92 این بود که برای نخستین‌بار مردم اخباری از روند مذاکرات می‌شنیدند و نقدهایی را بر آن وارد می‌دیدند که تا به حال به گوششان نخورده بود. برای نخستین‌بار پرده برافتاده بود.
پرونده هسته‌ای ولی با ورودش به وزارت خارجه درون ظرفی شیشه‌ای قرار گرفت که می‌شد جزئیات آن را دید. از همان ابتدا «ظریف» موظف به حضور در مجلس و گزارش‌دهی بود. اخباری که از نشست‌های ظریف و دیگران با مجلسیان به بیرون مخابره می‌شد، گاه خاطره دادگاه‌های تفتیش عقاید را زنده می‌کرد. نمایندگان به دنبال کشیدن مو از ماست بودند. شدت این فشارها به حدی بود که ظریف را به درد کمر و خانه‌نشینی انداخت. این رفتار با دیگر کارشناسان تیم هم وجود داشت. چه پیش از توافق چه بعد از آن. بعد از توافق که فشارها دو چندان شد. صداوسیما هم به ماجرا ورود کرد و انواع و اقسام نشست‌های خبری و تحلیلی را با موضوع پرونده هسته‌ای و بعدا برجام روی آنتن برد.
6 سال بی‌خبری
اما حالا همان کسی که تا به حال در برابر عملکرد غیرشفافش (در مقایسه با تیم فعلی) هیچ وقت نه زیر ذره‌بین بود و نه موظف به سؤال و جواب پس‌دادن، دیروز در کمیسیون بررسی «برجام» حاضر شده و نقدهای تند و تیزی بر توافق وارد کرده و آنها را متهم به ازدست‌دادن حقوق مسلم ایران کرده است. البته این روندی است که جلیلی آهسته‌آهسته در دو سال اخیر طی کرده است. از سکوت محض تا منتقد محض. دو سال قبل، یکی از شرط‌های جلیلی برای حضور در نشست‌های دانشجویی، صحبت‌نکردن درباره پرونده و تیم هسته‌ای فعلی بود. حالا چه اتفاقی افتاده که آن ساکت پرونده به منتقد سفت‌وسخت آن بدل شده است؟ برخی آن را به انتخابات آتی ربط می‌دهند و نشستن در جایگاه منتقدی که سکوت را دیگر جایز نمی‌داند؛ نشانه‌هایی برای فعال‌شدن جلیلی در انتخابات پیش‌رو.
از تاریخ هشت‌ساله پرونده هسته‌ای در دوران «احمدی‌نژاد»، نزدیک به دو سال آن زیر نظر «لاریجانی» و شش سال بعد با هدایت «سعید جلیلی» جلو رفت. «صادق زیباکلام»، استاد دانشگاه و تحلیلگر سیاسی، یک ماه پیش در مقایسه آن سکوت شش‌ساله جلیلی و مجلسیان، پیکان نقد را به سمت نمایندگان مجلس نشانه رفته و باوجود تأیید حق ورود آنها به ماجرای پرونده هسته‌ای اما آنها را با این پرسش روبه‌رو کرده بود که پس آن هشت سال کجا بودید؟: «حساسیت امروز مجلس بر سر مسئله هسته‌ای «کار خوبی» است. بدترین پاسخی که ما اصلاح‌طلبان می‌توانیم به مجلس بدهیم این است که شما در هشت سال گذشته کجا بودید؟ در شش‌سالی که آقای جلیلی مذاکره می‌کرد کجا بودید؟ اینکه مجلس نه در هشت سال دفاع مقدس و نه در آن هشت سال دولت احمدی‌نژاد در امور هسته‌ای دخالت نکرده است خوب نبوده و دودش در چشم ملت رفته و فکر نکنند که نتیجه کارشان خیلی مشعشع و درخشان بوده است. ما باید از روشی که در مجلس آمریکا اعمال می‌شود درس بگیریم. آنها برنامه‌های خود را به صورت زنده پخش و ترجمه می‌کنند».
مردی که به مجلس نمی‌آمد
دیروز عوض حیدرپور، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجالس هشتم و نهم، به ایرنا گفته است: «سعید جلیلی {در زمان مسئولیت} باوجود دعوت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس برای ارائه گزارش از روند مذاکرات و پاسخ به سؤال‌های نمایندگان هیچ‌گاه در این کمیسیون یا جلسات مجلس حاضر نشد». او با یادآوری اینکه جلیلی جزء مخالفان برجام محسوب می‌شود، گفته است: «او امروز به‌عنوان یکی از مخالفان برجام در جهت دفاع از اقداماتی که در دوره قبل انجام دادند در کمیسیون ویژه برجام مجلس حاضر می‌شود و از اقدامات گذشته خود دفاع می‌کند». عباسعلی منصوری‌آرانی، عضو کمیسیون ویژه رسیدگی به برجام، هم بر لزوم مقایسه دستاورد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای فعلی و تیم پیشین تأکید کرد.
به گزارش ایسنا او گفته است: «یکی از سؤالاتی که من از تیم مذاکره‌کننده قبلی داشتم این بود که آیا الگویی وجود دارد که کشوری ذیل فصل هفت باشد و بدون جنگ از آن خارج شده باشد که ما بتوانیم خود را با آن مقایسه کنیم؟ اگر این اتفاق برای کشوری افتاده باشد ما می‌توانیم عملکرد تیم مذاکره‌کننده را با آن قیاس کنیم و بگوییم موفق بوده‌اند یا نه؛ اما طبیعتا چنین کشوری را سراغ نداریم». این عضو کمیسیون برجام ادامه داد: «سؤال دوم من این بود که تیم فعلی هسته‌ای کتابچه‌ای به نام برجام دارد که می‌شود آن را در دست گرفت و خواند و این خروجی تیم آقای ظریف است. آقای جلیلی که شش سال امور در دست‌شان بود اگر کتابچه‌ای داشته باشند، می‌توان این دو را با هم مقایسه کرد. مهم این است که دو دستاورد را بتوان با یکدیگر مقایسه کرد اگر چنین چیزی باشد می‌توان گفت تیم آقای ظریف ضعیف عمل کرده، قوی و خائن بوده است یا خادم».
حالا دبیر شورای‌عالی امنیت ملی وقت که آن زمان فقط در برابر رهبر پاسخ‌گو بود و پیش یا بعد از برخی سفرهایش با رهبری دیدار داشت، سه سال بعد از کناررفتن از مسئولیت پرونده هسته‌ای در نشست کمیسیون برجام گفته است: «جمهوری اسلامی از حدود صد حق مسلم خود از برجام و اسناد ضمیمه صرف‌نظر کرده است». البته سخنان او را نقوی‌حسینی، سخنگوی کمیسیون برجام و یکی از منتقدان تیم هسته‌ای در مجلس، به خبرگزاری‌ها منتقل کرده است.
«جلیلی» در این نشست به داشته‌های ایران پیش از آغاز توافق اشاره کرده و بعد به داده‌ها اشاره کرده و گفته است: «مبنای نادرستی در برجام پذیرفته شده که قابل‌قبول نیست. از جمله استثناشدن ایران، جایگزین‌شدن «اجازه» به‌جای «حق» ایران که در ان‌پی‌تی‌تصریح شده است و پذیرش معیارهای غیرمتعارف و سرانجام اینکه در برجام حتی از حقوق تصریح‌شده در توافق ژنو هم عقب‌نشینی می‌شود. ضابطه‌های بازرسی غیرمتعارف را به صورت استثنا پذیرفته‌ایم که برخلاف خطوط قرمز تعیین شده است. ضابطه استثنایی راستی‌آزمایی را پذیرفته‌ایم. برخورد استثنایی با فعالیت هسته‌ای را پذیرفته‌ایم. پروتکل الحاقی را هم به طور استثنایی پذیرفته‌ایم.
جلیلی چه می‌کرد؟
اما دستاورد مذاکرات هسته‌ای در دوران جلیلی چه بود؟ خودش در همان جلسه کمیسیون برجام گفته است: «کاری کردم که غربی‌ها و آمریکایی‌ها مؤلفه‌های توافق خوب و همین‌طور حق غنی‌سازی را پذیرفتند». باید پاسخ داد املای نانوشته هم غلط ندارد. مذاکره فقط برای مذاکره. این نقدی بود که علی‌اکبر ولایتی، نامزد یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، به شکلی خطاب به جلیلی و نقد روش مذاکره او برای نخستین‌بار از رسانه ملی طرح کرد. «جناب آقای جلیلی، بحث دیپلماسی کلاس فلسفه نیست که شما بروید آنجا بگویید منطق ما قوی بود و آنها هم محکوم شدند. آنچه که مردم می‌بینند این است که شما چندسال مسئول هسته‌ای هستید یک قدم پیش نرفته‌اید و هرروز تحریم‌ها بیشتر شده است و فشارش بر مردم می‌آید».
«هنر دیپلماسی این است که شما حق هسته‌ای را حفظ کنید و درعین‌حال تحریم‌ها کاهش پیدا کند و بر آن اضافه نشود». «وقتی طرف مقابل حاضر است چند قدم بردارد، باید ما هم انعطاف داشته باشیم و اصولگرایی به این معنی است که انعطاف‌پذیر هم باشد، نباید در داخل کشور طوری وانمود کنیم که اصولگرا هستیم و انعطاف‌ناپذیر نباشیم، ما مصالح ملی را در دیپلماسی باید به طور بهتری تأمین کنیم، باید از دیپلماسی به‌نفع مصالح ملی استفاده کنیم، دیپلماسی فقط خشونت و سرسختی نشان‌دادن نیست».
«دیپلماسی به معنی تعامل و معامله است و با همه کشورها و آنهایی که مذاکره می‌کنیم باید بسیار خوب عمل کنیم و می‌شود در مذاکرات هسته‌ای بهتر از این عمل کرد و اگر این روند موفق بود این مشکلات پیش نمی‌آمد و وضع به اینجا نمی‌رسید».
دست بردن در محتوا همه‌چیز را بر هم می‌ریزد
ماجرای ورود مجلس به برجام در شرایطی است که دیروز، رئیس سازمان انرژی اتمی و معاون رئیس‌جمهوری، به ایسنا گفت: با توجه به اینکه برجام به تصویب رسیده و دیگر قابل مذاکره مجدد نیست، بررسی مجلس و دست‌بردن در محتوای برجام همه‌چیز را برهم خواهد ریخت. او با تأکید بر اینکه نظراتش درباره ورود مجلس به برجام کاملا شخصی است گفت: یک‌بار معاهده ان‌پی‌تی در مجلس به تصویب رسید و به تبع آن پادمان و بازرسی‌ها نیز تصویب شد. بنابراین در چارچوب معاهده ان‌پی‌تی و پادمان، با طرف مقابل یعنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به مشکلاتی برخوردیم. رئیس سازمان انرژی اتمی کشور با بیان اینکه هر معاهده تکلیفی را ایجاد می‌کند، گفت: «از دیدگاه طرف مقابل، ایران قصوراتی را در انجام تکالیفش در بحث هسته‌ای داشته و در قضیه توافق این قصورات حل شده است. حال این سؤال مطرح می‌شود؛ حالا که این اختلاف‌ها حل شده، باید به تصویب مجلس برسد؟ که جواب خیر است».
«صالحی» با تأکید بر اینکه این برجام به سرانجام خود خواهد رسید، افزود: «برجام برای حفظ منافع ملی به تصویب رسیده و خدشه‌ای به حاکمیت ما وارد نشده است. اگر در مجلس تفسیر شود که ایران در مسائل مربوط به توافق هسته‌ای با 1+5 اشتباه کرده است، همه‌چیز از دست خواهد رفت و در این صورت هم چوب را خورده‌ایم هم پیاز را». او در ادامه گفته است: «سایت هسته‌ای نطنز، فردو و آب‌سنگین اراک تعطیل نشده و همچنان به فعالیت خود ادامه خواهند داد».
حاشيه‌هاي كميسيون برجام
اعضای کمیسیون ویژه از جمله رسایی و کوچک‌زاده در نشست‌های برجام، حاشیه‌سازی کرده‌اند و این را حالا می‌توان از برنامه‌های ضبط‌شده نشست برجام نیز متوجه شد و زاکانی به‌عنوان رئیس این کمیسیون باید دقت کند که تحت‌تأثیر فضاسازی دوستانش قرار نگیرد. نماینده ایلام با اشاره به ایجاد حواشی توسط برخی نمایندگان غیرعضو که در جلسه‌های کمیسیون شرکت می‌کنند، خاطرنشان کرد: «بنابر آیین‌نامه مجلس این نمایندگان درصورت موافقت هیأت‌رئیسه کمیسیون ویژه اجازه حضور در جلسات را دارند، اما نباید به آنها اجازه حاشیه‌سازی داده شود». به گفته او، البته این نمایندگان پیش از این در جلسه‌های کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی نیز شرکت می‌کردند، اما باتوجه به اینکه کمیسیون ما یک کمیسیون تخصصی بود، اجازه نمی‌دادیم این نمایندگان غیرمتخصص بیش از حد در مسائل ورود کنند٬ اما حالا باتوجه به حضور آقای زاکانی و دیگر دوستان در کمیسیون، این اجازه به آنان داده می‌شود.
مسئله این است که این نمایندگان غیرعضو با پیش‌کشیدن مسائل جانبی، کمیسیون ویژه را از هدف خود دور می‌کنند. عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به وظایف کمیسیون ویژه، اعلام کرد: «تنها وظیفه‌ای که به کمیسیون ویژه محول شده، بررسی برجام است، نه اینکه مسائل ۲۰ سال گذشته را پیش بکشد یا برای دولت حاشیه‌سازی کند. در هر صورت، کمیسیون تنها باید در این خصوص که برجام در چارچوب منافع ملی هست یا خیر، گزارش خود را بدهد و نظر نهایی درخصوص برجام نیز نه توسط ۱۵ نماینده کمیسیون ویژه، بلکه از سوی تمامی نمایندگان مجلس اعلام می‌شود».
به گفته او، «کمیسیون ویژه باید با دقت بیشتری میهمانان جلسه‌ها را گزینش کند. برای بررسی برجام باید اعضای تیم مذاکره‌کننده دعوت شوند، نه اینکه هرکسی را که دوست دارند، دعوت کنند. ضمن آنکه حاشیه‌سازی برای برجام نه به نفع توافق و دولت است، نه به نفع مردم و منافع ملی و نه به سود مجلس و حتی کمیسیون ویژه آقای کوچک‌زاده و رسایی همچون دیگر نمایندگان حق دارند نظر شخصی‌شان را بیان کنند اما حق ندارند به نام کمیسیون مسائل را در رسانه‌ها مطرح کنند، این دو پیش از این نیز مسائل محرمانه را رسانه‌ای می‌کردند».
همچنین عصر دیروز یکی از اعضای کمیسیون برجام به ایسنا گفتند که محمدحسن ابوترابی‌فرد و غلامرضا تاجگردون به نحوه پخش جلسات کمیسیون از صداوسیما اعتراض کرد و گفتند که صداوسیما در این زمینه گزینشی عمل کرده است. شنیده شده است که توضیحات اخیر عباس عراقچی در مورد اجلاس آلماتی در جریان پخش از صداوسیما سانسور شده است.
http://sharghdaily.ir/News/72882
ش.د9402564