(روزنامه اطلاعات - 1394/06/25 - شماره 26255 - صفحه 12)
دخالت خارجي کاتاليزور بحراني‌آفريني داعش در ليبي
فارس: ترکيه بيم آن دارد که نفوذ و سرمايه‌گذاري خود در ليبي را از دست بدهد؛ چرا که کشورهاي حاشيه خليج فارس و غرب از دولت طبرق و نيروهاي حفتر حمايت مي‌کنند و آنکارا از دولت طرابلس و از اين روي در تلاش است که گزينه ميانجيگري ميان طرف‌هاي درگير را برگزيند. البته برخي از تحليلگران بر اين باورند که ترکيه با حمايت از گروه‌هايي مانند انصار الشريعه و فجر ليبي جنگ نيابتي را عليه کشورهاي عربي حاشيه خليج فارس آغاز کرده است، اما از سوي ديگر ادعا مي‌کند که مشخص کردن طرف قانوني در ليبي هيچ فايده‌اي ندارد و بايد يک دولت فراگير تشکيل شود. از اين رو«مولود چاووش اوغلو» وزير خارجه ترکيه 9 ژانويه خبر داده بود که سفير آنکارا به ليبي بازخواهد گشت. برخي از ناظران نيز اين مساله را به خاطر اعمال فشار آنکارا به گروه موسوم فجر ليبي مي‌دانند تا در مذاکرات صلح ژنو شرکت کند .
ترکيه از زمان سرنگوني «معمر قذافي» ديکتاتور سابق ليبي با گروه هاي موسوم به انقلابي روابط خوبي داشته است. البته اين مساله نيز به خاطر منافع اقتصادي است که ترکيه در ليبي به دنبال آن است. گواه اين ادعا سرمايه‌گذاري 100 ميليارد دلاري آنکارا در ليبي تا سال 2013 است. همچنين ترکيه در حال اجراي 160 طرح سرمايه‌گذاري در ليبي است.آمار و ارقام نشان مي‌دهد که ترکيه پس از چين دومين کشوري است که با ليبي قراردادهاي تجاري دارد و ارزش پروژه‌هاي اين کشور به 28 ميليارد دلار مي‌رسد. اما از آنجايي که ترکيه از گروه‌هاي موسوم به انقلابي حمايت مي‌کند در برخي از مناطقي که تحت تصرف حفتر و پارلمان طبرق است منافع خود را در معرض خطر مي‌بيند و از اين رو شعار توافق طرف‌هاي درگير و حل سياسي بحران ليبي را سرمي دهد.
نقش قطر در بحران ليبي؛ از ميانجيگري تا اعمال نفوذ
پس از انقلاب ليبي در سال 2011 که به سرنگوني معمر قذافي منجر شد قطر نيز از جمله کشورهايي بود که به نقش آفريني مخرب و دامن زدن به بحران ليبي دست زد. دوحه که در آغاز نقش ميانجي را بر عهده داشت پس از انقلاب فرصت را فراهم ديد تا سياست خود را به سوي اعمال نفوذ سوق دهد؛ مسئله‌اي که بسياري از کارشناسان بر اين باور بوده و هستند که اين نقش براي قطر بسيار بزرگتر از گنجايش اين کشور است. در همين راستا قطر در شوراي امنيت خواستار ايجاد منطقه پرواز ممنوع شد تا از اين طريق بتواند گروه‌هاي موسوم به «انقلابي» يا تروريست‌ها را از شر جنگنده‌هاي قذافي مصون بدارد .پس از آن نيز نيروهاي قطر در عمليات نظامي ناتو در ليبي شرکت کردند.
ناتو و همپيمانان عربي خود هدفي جز نابودي شهرهاي ليبي و کشتار افراد غير نظامي به بهانه «ممانعت از هدف قرار دادن غير نظاميان توسط قذافي» نداشتند.از اين رو جنگنده‌هاي فرانسه، انگليس و قطر بيش از 20 هزار بمب بر سر مردم بي‌گناه ليبي ريختند. البته مشخص بود که بمباران وحشيانه شهرهاي ليبي در دستور کار غربي‌ها بود که هدفي جز نابودي زيرساخت‌هاي ليبي نداشتند تا پس از آن بتوانند به بهانه بازسازي وارد ليبي شوند.
شبکه «الجزيره»؛ ابزار دوحه براي قانوني جلوه دادن مداخله قطر در ليبي
قدرت شبکه «الجزيره» و تمرکز بر انقلاب ليبي مزيد بر علت بود. الجزيره فقط راوي رخدادها نبود بلکه تلاش داشت که افکار عمومي را براي نقش آتي قطر آماده و به گونه‌اي وانمود کند که نه تنها دوحه همسو با مردمي است که به رژيم قذافي معترضند بلکه اين کشور يک بازيگر لايق در راستاي ثمربخش بودن انقلاب ليبي خواهد بود. از اين رو دست به حمايت از تروريست‌هاي موسوم به انقلابي زد. دوحه از طريق ناوگان خود جنگنده‌هاي «سي 17» و «سي 30» و مقادير عظيمي از سلاح را در اختيار آنها قرار داد.
در واقع اين تجهيزات از طريق کشتي به سواحل جزيره «جربه» و «جرجيس» در جنوب تونس مي‌رسيد تا پس از آن به خاک ليبي منتقل شود. عمليات بي حساب و کتاب تجهيز تسليحاتي سبب شد که ليبي غرق در سلاح شود. پس از سرنگوني قذافي نيز مشخص شد که ليبي بزرگترين انبار مهمات و بهترين جولانگاه براي گروه‌هاي تروريستي است. افزون بر اين اردوگاه‌هاي آوارگان ليبيايي در تونس نيز به عرصه‌اي براي تبليغات قطر تبديل شد.
دوحه از رنج و درد آوارگان براي اهداف سياسي از جمله ايجاد پايگاه مردمي در ميان آنها بهره مي‌برد.«محمود جبريل» رئيس پيشين دفتر اجرايي شوراي انتقالي ليبي در نوامبر 2011 با انتقاد از قطر اين کشور را مسئول هرج و مرج در توزيع سلاح، اختلاف در ميان انقلابيون و جريان‌هاي مختلفي دانست که قرار بود مرحله نويني را آغاز کنند ولي قطر با ايجاد فتنه و حمايت از برخي طرف‌هاي خاص اين مسئله را از بين برد.
تلاش قطر براي سلطه بر ليبي
«عبدالرحمان شلقم» وزير پيشين خارجه ليبي و نماينده اين کشور در سازمان ملل متحد به شدت از سياست‌هاي قطر در قبال طرابلس انتقاد و تأکيد کرد که دوحه قصد دارد بر ليبي سلطه داشته باشد.يک مسئول آمريکايي نيز به شلقم گفته بود که پرونده‌هاي نفتي، امنيتي، مالي، سرمايه‌گذاري و ارتش ليبي در دست قطر است و اين کشور اعلام کرد که پس از صرف 3 ميليارد دلار در ليبي نمي تواند ليبي را رها کند. البته اين مسئله با مخالفت شديد مردم ليبي مواجه شد و آنها نيز خواستند که دوحه در امور داخلي اين کشور مداخله نکنند .
در همين راستا، برخي از کارشناسان و تحليلگران نيز درباره نقش مخرب قطر در ليبي سخن مي‌گويند. آنها بر اين باورند که قطر مستقيما از «عبدالحکيم بلحاج» عضو پيشين گروه القاعده در ليبي حمايت کرده است.به گفته اين کارشناسان، نقشي که قطر امروز ايفا مي‌کند به نمايندگي از آمريکا در ليبي است. کشورهاي غربي و آمريکا جرأت مداخله مستقيم نظامي در ليبي را ندارند، مگر اينکه تحت پوشش اتحاديه عرب و کشورهاي عربي از جمله قطر باشد. ولي دوحه قابليت اين مسئله را ندارد.
«کريستين کوتس اورليخسن» کارشناس انگليسي مسائل خاورميانه در کتاب خود تحت عنوان «قطر و بهار عربي» درباره اهداف قطر از سرمايه‌گذاري در ليبي مي‌نويسد، «سرمايه‌گذاري قطر در ليبي فقط بُعد ظاهري مداخلات سياسي قطر در مرحله پس از قذافي است. بُعدي که ابهام بيشتري دارد روابط مستحکمي است که قطر با سرکرده‌هاي شبه‌نظاميان مسلح اسلامگرا در ليبي دارد که در رأس آنها مي‌توان به عبدالحکيم بلحاج رهبر پيشين مجلس نظامي انقلابيون طرابلس و اسماعيل و علي الصلابي اشاره کرد. بلحاج يکي از سرکرده‌هاي پيشين بود.
سرويس جاسوسي آمريکا سال 2004 وي را به ليبي بازگرداند. علي صلابي نيز پيش از بازگشت به ليبي و پس از سرنگوني رژيم قذافي در تبعيدگاه خود در قطر اقامت داشت و در آنجا به يکي از شيخ‌هاي صاحب نفوذ تبديل شد. اما اسماعيل برادر وي نيز رهبري يکي از قدرتمندترين گروه‌هاي شبه نظامي وابسته به انقلابيون ليبي را بر عهده داشت .به گفته اين کارشناس سياسي، درباره حمايت مالي و تسليحاتي قطر از شبه نظاميان که بعدها گردان 17 فوريه نام گرفتند همچنان شک و شبهه وجود دارد؛ البته روابط ميان قطر و شبه نظاميان تروريست در ليبي به بخشي از سياست‌هاي دوحه بازمي‌گردد؛ زيرا قطر سياست ميزباني از «افراد تحت تعقيب» و تبعيد‌شدگان و اخراجي‌ها از هر نظام سياسي را دنبال مي‌کند که در واقع اين مساله نيز نوعي قدرت نرم در اختيار دوحه قرار مي‌دهد که مي‌داند چگونه در زمان مناسب از آنها استفاده کند.
اين در حالي است که،10 هزار عنصر تروريستي که عضو پنج گروه مختلف تکفيري هستند در ليبي حضور دارند؛ آنها اين کشور را به پايگاهي براي اقدامات خود تبديل کرده‌اند.بيش از 5 گروه تروريستي در کشور ليبي در حال انجام فعاليت‌هاي تروريستي خود براي ناامن کردن اين کشور هستند که داعش از ساير اين گروه‌ها خطرناک‌تر است. شمار عناصر عضو اين گروه‌ها بين 8 تا 10هزار نفر اعلام شده است.بر اساس گزارش پايگاه خبري «24» امارات، «ناصر الهواري» موسس ديدبان حقوق بشر ليبي ضمن رصد نقشه توزيع و پراکندگي گروه‌هاي تروريستي در اين کشور گفت: شمار عناصر تروريستي در ليبي به 8 تا 10 هزار نفر مي‌رسد.
الهواري گفت:شمار اين گروه‌هاي تروريستي در ليبي که نيروهاي «خليفه حفتر» فرمانده ارتش ملي، دائم در حال مواجهه و مقابله با آنها هستند، به پنج گروه مي‌رسد.وي در ادامه با اشاره به نفوذ و سيطره زياد گروه تروريستي «داعش» در ليبي تاکيد کرد،گروه تروريستي تکفيري "داعش" خطرناکترين اين گروه‌ها است.
الهواري ضمن اشاره به اينکه شهر "سرت" به شکل کامل به اشغال اين گروه در آمده است، گفت:داعش علاوه بر شهر سرت، بر شهر «بن جواد» و شهرهاي اطراف آن نيز سيطره يافته است.موسس ديدبان حقوق بشر ليبي در زمينه حضور ساير گروه‌هاي تروريستي در ليبي افزود،شهر "درنه" پس از سقوط بين گروه‌هاي تروريستي "القاعده" و
"انصار الشريعه" تقسيم شده است. عناصر انصار الشريعه نيز در شهرهاي "مصراته"، "صبرانه" و "اجدابيه" حضور دارند ولي اين حضور آنها در حد سيطره کامل بر اين شهرها نيست.الهواري در ادامه افزود، افراد مسلح «فجر ليبي» نيز در غرب پراکنده شدند ولي ارتباط محدودي با داعش و انصار‌الشريعه دارند، همچنين افراد مسلح ليبيايي که پيرو اخوان‌المسلمين هستند در اين مناطق حضور دارند.
وي در زمينه نفوذ اين گروه‌هاي تروريستي در ليبي گفت:با وجود اينکه گروه‌هاي تروريستي متعددي در اين کشور حضور دارند اما داعش از همه آنها قوي‌تر و خطرناک‌تر است. اين گروه تروريستي از حمايت دائمي مالي و تسليحاتي و نفرات مسلح برخوردار است و اغلب گروه‌هاي تروريستي ترجيح مي‌دهند به داعش ملحق شوند.وي در ادامه افزود،تروريسم در شهرهاي "طبرق"، "بنغازي" و "طرابلس" نيز فعال است ولي اقدامات تروريستي آنها در اين شهرها بر عکس دو شهر سرت و درنه به صورت پراکنده و کمرنگ است.الهواري ضمن اشاره به خطر افزايش عناصر گروه‌هاي تروريستي گفت:عناصر عربي و آفريقايي وارد ليبي شده و به اين گروه‌هاي تروريستي ملحق مي شوند.
عناصر «داعش» در بين مهاجران به ليبي
در اين حال،مشاور نظامي ليبي با اشاره به موج مهاجرت غير قانوني به اين کشور گفت: «ماهانه 150هزار مهاجر غير قانوني وارد ليبي مي‌شوند و دربين آنها، افراد مسلح و تندرو که اکثر آنها جوان هستند ديده مي شوند.در بين اين مهاجران عناصر گروه تروريستي «داعش» نيز حضور دارند. به علت ضعف در امکانات نظامي ليبي در نتيجه تحريم نظامي بين‌المللي اين کشور، پديده مهاجرت به ليبي در حال رشد است.
بر اساس گزارش روزنامه «الشرق الاوسط» عربستان، «صلاح الدين عبد الکريم» مشاور نظامي ليبي، اظهار داشت: از 20 درصد افرادي که به قصد مهاجرت به اروپا راهي سواحل ليبي مي‌شوند، 80 درصد از آنها داخل کشور باقي مي‌مانند و مقامات قانوني ليبي را که به دنبال برقراري ثبات و آرامش در کشور هستند به سختي مي‌اندازند.
مشاور نظامي ارتش ليبي، با اشاره به امکانات کنوني ارتش ليبي براي مبارزه با مهاجرت غير قانوني به اين کشور که بيابان‌هاي گسترده و سواحلي به طول 2000 کيلومتر با درياي مديترانه دارد، تاکيد کرد، اين امر «امري دشوار» است و افزود،مهاجران همچون امواج روزانه به صورت ميانگين 5000 نفر از طريق مرز کشورهاي همجوار به خصوص از مرزهاي غربي وارد ليبي مي‌شوند.بر اساس آمار غير رسمي، 12درصد از مهاجران غير‌قانوني به ليبي، اهالي «اريتره»، 11درصد افغان، 5درصد اهالي نيجريه و 4درصد اهالي سومالي و 36درصد از آنها سوري هستند که ايتاليا و يونان مقصد اکثر اين مهاجران است.
ضعف قدرت حاکم بر ليبي
بر اساس اين گزارش، اغلب کساني که از ناامني و جنگ در کشورشان فرار مي‌کنند راهي ليبي شده و به کمک قاچاقچيان راهي کشورهاي اطراف ليبي، خصوصا چاد و الجزائر و مصرمي‌شوند و اين امر به خاطر ضعف قدرت حاکم و ناتواني در مراقبت از مرزهاي زميني و آبي ليبي به آساني اتفاق مي‌افتد .
عبد‌الکريم ضمن اشاره به سوء استفاده مهاجران آفريقايي از موقعيت جغرافيايي دو قبيله ليبيايي «طوارق» و «تبو» در مرزهاي جنوبي کشور گفت:مهاجران آفريقايي با لباس مبدل اهالي اين قبايل وارد کشور مي‌شوند.از سال 2011 که در نتيجه هرج‌و‌مرجي که کشور را در برگرفت و دفاتر اسناد رسمي و اسناد شخصي مردم در اين کشور به آتش کشيده شد، امکان شناخت ليبي‌ها از غير ليبي‌ها به آساني ممکن نيست و اين امر به افزايش مهاجرت غير قانوني در ليبي کمک مي‌کند.
مشاور نظامي ارتش ليبي، با تاکيد بر خطر وجود مجرمان و تندروها و افراد مسلح که در بين اين مهاجران غير قانوني هستند، گفت:اين خطر نه تنها ليبي بلکه کشورهاي اروپايي شمال درياي مديترانه را نيز تهديد مي‌کند.او افزود،آنها نظاميان سابق کشورهاي خود بودند و با مهاجرت به ليبي قصد دارند با تروريست‌ها همکاري کنند.وي تاکيد کرد،اکثر مهاجران نوجوان و جواناني هستند که سنشان بين 15 تا 45 سال است و قادر به مبارزه هستند.
تلاش مصر عليه مهاجرت غير‌قانوني
صلاح الدين عبد الکريم گفت:مصر بيشترين تلاش را براي بستن مرزهاي خود براي مقابله با پديده مهاجرت دارد و تونس نيز شروع به ساخت ديوار حائل بين مرزهاي خود و دولت ليبي کرده است.عبد الکريم ضمن اشاره به اينکه افراطي‌ها توانستند بر اکثر راه‌هاي تجاري و قاچاق در جنوب مسلط شوند و به سمت شرق و غرب آن را امتداد دهند، گفت: مصر تنها کشور همسايه‌اي است که براي ممانعت از مهاجرت غير قانوني به شکلي ملموس تلاش مي‌کند و تصميماتي براي حمايت از مردم ليبي اخذ و به اجراي آن اقدام کرده است.
صلاح الدين ضمن اشاره به مشکلي که مقامات ليبي براي مبارزه با مهاجرت غير قانوني با آن مواجه هستند، گفت: ضعف امکانات ارتش به علت تحريم بين‌المللي در زمينه واردات شلاج به ليبي را که از سال 2011 شروع شده است، دليل اصلي اين مشکل است.وي گفت: امکان حمايت از ارتش ملي وجود ندارد و مقابله با مهاجرت غير قانوني ممکن نيست. در ليبي وسعت صحرا زياد است و در اين کشور وسيع با مرزهاي باز امنيت، پليس، اطلاعات و سازمان امنيتي وجود ندارد.
درخواست کمک ليبي از روسيه و مصر
مشاور نظامي ارتش ليبي، کشورهاي همجوار و دولت‌هاي دوست مثل مصر و روسيه را به حمايت از ارتش فراخواند و گفت: اگر ارتش ملي از حمايت دولت‌هاي همسايه و دوست به خصوص مصر و روسيه برخوردار نشود به سختي قادر به برقراي ثبات در کشور يا ممانعت از ورود و نفوذ تندروها در اين کشور و کنترل مهاجرت غير قانوني خواهد بود.عبد‌الکريم افزود،اگر مهاجرت غير قانوني به ليبي به شکل کنوني ادامه يابد، ملت ليبي در 10 سال آينده در کشور خود در اقليت قرار خواهد گرفت. بر اساس اين گزارش اجتماع هزاران مهاجر آفريقايي در جنوب ليبي منجر به ايجاد درگيري مسلحانه در اين منطقه و کشته شدن دهها نفر شده است.
اين مشاور نظامي در اين زمينه گفت:مناطق جنوبي ليبي به خصوص در دو قبيله «طوارق» و «تبو»، شاهد مشکلات زيادي در نتيجه حملات مهاجران افريقايي است و تاکيد کرد، اين مهاجران که عازم شهرهاي «سبها»، «اوباري» و «غات» و... شدند جنگ‌هايي را براي نفوذ در اين مناطق به راه انداختند و سعي دارند دو قبيله طوارق و تبو را نيز درگير اين جنگ‌ها کنند.
ش.د9402689