(روزنامه اطلاعات ـ 1394/07/20 ـ شماره 26276 ـ صفحه 12)
حملات برق‌آساي روسيه به مراکز وابسته به گروه‌هاي مسلح در مناطق مختلف سوريه آمريکا و همپيمانان آن اعم از مخالفان سوري، ترکيه و سعودي‌ها را مبهوت و شوکه کرد و آنها هنوز از شوک اين حملات برق آسا خارج نشده‌اند.به گزارش تسنيم،در 30 سپتامبر، نيروي هوايي روسيه در سوريه عمليات گسترده هوايي انجام داد. نيروي هوايي روسيه با همکاري نيروي هوايي سوريه مناطقي را در سه استان سوريه هدف قرار داد يعني در استان هاي حماه، حمص و لاذقيه.
يکي از اهدافي که هدف قرار گرفت روستاي تلبيسه در 10 کيلومتري شمال حمص که کانون شورشيان در شهر الرستن است. در اين منطقه گروه‌هاي مسلح حضور دارند و هدف کمک به ارتش سوريه و حزب‌‌الله براي نابودي اين تروريست‌ها و حمايت بهتر از شهر حمص است. يکي از دلايل اين حمله وادار کردن تروريست ها که شمار آنها بالغ بر 1500 نفر مي‌شود و در الوعر در حومه حمص هستند براي گفتگوي جدي براي خروج از شهر است کما اينکه در آوريل 2014 از مرکز شهر خارج شدند.
جنگنده‌هاي روس همچنين جبل‌الاکراد در استان لاذقيه را هدف قرار دادند و اين منطقه‌اي کوهستاني مشرف به سلمي است که تروريست‌ها از سال بر آن مسلط هستند. پس از سقوط جسر الشغور در آوريل گذشته اين منطقه يعني جبل الاکراد در نزديکي اراضي وسيعي از شمال غرب لاذقيه شده است و در کنترل جيش الفتح است. اين منطقه به طورمستقيم شهر لاذقيه را تهديد مي‌کند به طوري که در 30 کيلومتري لاذقيه است و لاذقيه را در تيررس موشک‌هاي تروريست‌ها قرار مي‌دهد. روسيه به پاکسازي اين منطقه نياز دارد؛ زيرا علاوه بر اينکه براي توسعه پايگاه‌هاي خود به آن نياز دارد اين شهر يعني لاذقيه از اهميت راهبردي براي نظام سوريه برخوردار است.
هدف ديگري که در 30 سپتامبر هدف قرار گرفت در نزديکي محرده، يعني شهري مسيحي نشين کوچکي در استان حماه است که از سوي جبهه النصره تهديد مي شود. ساکنان مسيحي اين شهر در معرض تهديد افراطي‌ها قرار دارند. اين شهر نقطه و کانون اصلي در جبهه حماه در نزديکي بزرگراه حلب نيز محسوب مي شود که ارتش سوريه به دنبال بازگشايي آن از سه سال قبل بوده اما تاکنون توفيقي به دست نياورده است.اگر بخواهيم نگاه اجمالي به حملات روسيه داشته باشيم بايد هدف از آن را تامين مناطق تحت کنترل نظام سوريه ارزيابي کنيم. اين حملات با حزب الله و ايران نيز هماهنگ شده بود. اين درحالي است که نيروهاي مردمي در همه مناطق حمص حضور دارند.
اهداف حملات روسيه در سوريه
اما جداي از حملات هوايي نکته‌اي که بايد بررسي شود اين است که اهداف اين دخالت نظامي از نگاه روس ها چيست؟
يکي از اهدافي که روس به دنبال آن هستتند محکم کردن جاي پا و به اصطلاح تامين منطقه نفوذ در درياي مديترانه و آب‌هاي گرم است. سوريه يکي از همپيمانان روسيه است و در واقع در زمره آخرين همپيمانان آن در کشورهاي عربي است.از ديگر اهدافي که روس را به سوريه کشانده و سبب شده تا دخالت نظامي مستقيم انجام دهند امنيت ملي اين کشور است؛ زيرا روس‌ها به خوبي مي‌دانند که بخش اعظم تروريست‌هاي خارجي که در سوريه مي‌جنگند را چچن‌هايي تشکيل مي‌دهند که خطري سخت براي روسيه محسوب مي شوند. مسکو به خوبي مي داند که بازگشت اين تروريست ها از سوريه يعني در مخاطره افتادن امنيت ملي اين کشور و خطرات فزاينده اي که روسيه را تهديد مي کند.
در واقع روس ها که به دنبال آن هستند که گلوي ترکيه را نيز در اين منطقه بفشارند تا اندکي از فشاري که در درياي سياه و بحث اوکراين و غرب با آن روبرو هستند بکاهند. ترکيه در طول چهار سال گذشته يکي از سرسخت ترين دشمنان بشار اسد بوده است که از هيچ عداوتي به همراه همپيمانان خليج فارسي خود يعني عربستان و قطر عليه نظام سوريه دريغ نکرده است.گفته مي‌شود کمک نظامي ترکيه بود که سبب شد برخي گروه‌هاي معارض بتواند ادلب و مناطق ديگر را به اشغال خود درآورند.
ديگر اينکه بحث توازن قوا در معادله کنوني از اهميت به سزايي برخوردار است. روس ها براي اين قافيه را به آمريکايي ها نبازند وارد معرکه شده اند. در واقع هنگامي که آمريکايي ها با کمک همپيمانان خود شامل ترکيه در شمال و اردن در جنوب وارد معرکه شدند، روسيه اين خطر و ضرورت حمايت از همپيمان خود يعني سوريه را احساس کرد. آمريکايي‌ها اخيرا اقدام به آموزش نيرو در ترکيه کردند تا آنها را روانه سوريه کنند هر چند که بسياري از اين نيروها سلاح خود را به تروريست هاي جبهه النصره دادند اما در کل اين براي نظام سوريه خطرناک بود و روسيه بايد کاري مي‌کرد.از اهداف ديگر روسيه حفظ همپيمان استراتژيک خود يعني نظام سوريه است. همپيماني که از دوران اتحاد جماهير شوري سابق براي اين کشور مانده است و روسيه حاضر نيست آنرا به هر قيمتي از دست بدهد.
روس‌ها علاوه بر حملات هوايي قبلا نيز دست به اقداماتي زده بودند از جمله تامين پايگاه نظامي روسيه در لاذقيه. به طوري که رادارهاي بزرگي در «صلنفه» و سلسله جبال ساحل سوريه نصب و تانک هاي تي 90 جديد در اطراف پايگاه روسيه در لاذقيه مستقر و سامانه دفاعي موشکي ماهواره‌اي نصب شده است و مقادير زيادي تجهيزات نظامي پيشرفته از طريق هوايي ميان روسيه و سوريه جابجا شده است.روس‌ها همچنين به ارتش سوريه توجه زيادي خواهند کرد و به عبارت ديگر روس‌ها بر ارتش سوريه تکيه کرده‌اند و انواع کمک‌هاي لجستيک به آن ارائه مي‌کنند. روس‌ها به دنبال درگيري در نبرد زميني نيستند و اين ماموريت را به ارتش سوريه و مقاومت لبنان سپرده‌اند.تبادل اطلاعاتي و تصاوير ماهواري تحرکات گروه هاي مسلح و در اختيار گذاشتن آن براي سوري ها و همچنين دادن گراي دقيق مراکز تجمع و راه هاي امداد رساني به آنها و انبار مهمات و سلاح از ديگر اقدامات روس هاست. روس‌ها همچنين اقدام به برگزاري جلساتي با فرماندهان نظامي سوري از طريق ماهواره خواهند کرد. سامانه ارتباطات نظامي سوريه با سامانه هاي ارتباطاتي روسيه متصل مي شود.همانطور که در حملات اخير هوايي روس‌ها مشخص شد، مسکو به دنبال کمک به ارتش سوريه براي بازپس گيري مناطق مهم و حساس است. روس‌ها مي‌کوشند که مناطق در دست نظام سوريه از دست نرود و مناطق جديد در کنترل ارتش سوريه درآيد تا نظام سوريه در هر مذاکره‌اي دست بالا را داشته باشد.
منافع تجاري
سقوط معمر قذافي در ليبي زيان‌هاي زيادي به سوريه وارد کرد و بنا بر برخي گزارش‌ها، روسيه حدود 4 ميليارد دلار از طريق قراردادهاي تسليحاتي به علت سقوط رژيم ليبي خسارت ديد و بدون شک روسيه نمي‌خواهند اين سناريو در سوريه تکرار شود.سوريه از مدت‌ها قبل مشتري سلاح هاي روسي است و اين روند با روي کار آمدن پوتين بيشتر نيز شده است. بنابر بر آمار مراکز پژوهشي 78 درصد از خريد‌هاي نظامي سوريه در فاصله سالهاي 2007 تا 2012 از روسيه بوده است و اين رقم در فاصله سال هاي2007 تا2010 حدود 4.7 ميليارد دلار بوده است. جداي از قراردادهاي نظامي، شرکت‌هاي روسي از سال 2009 حدود 20 ميليارد دلار در سوريه سرمايه گذاري کرده‌اند که اگر نظام اسد کنار برود اين قراردادها لغو خواهد شد.علاوه بر آن بنابر برخي گزارش ها روسيه کمک هاي مالي زيادي به سوريه کرده و همين عامل سبب شده است که نظام سوريه ورشکست نشود و بتوانند نظام پرداخت حقوق به نيروهاي نظامي را ادامه بدهد.
ائتلاف نظامي
از سال 2000 ولاديمير پوتين به دنبال بازگرداندن جايگاه روسيه به عنوان يک ابرقدرت در مقابل آمريکا بويژه در خاورميانه بود و سوريه در اين ديدگاه از اهميت به سزايي برخوردار بوده است؛سوريه از اهميت ويژه اي در محاسبات و معادلات پوتين برخوردار است. سوريه مشرف به درياي مديترانه و سرزمين‌هاي اشغالي ، لبنان ، ترکيه ، اردن و عراق است و اين اهميت زيادي به آن مي دهد که هر که آن را از دست بدهد متحمل باخت استراتژيک مي شود.
نقش پر رنگ روسيه در سوريه آن را به عنوان يک بازيگر مهم مطرح مي کند و علاوه بر آن از بُعد داخلي نيز موقعيت پوتين را به عنوان نماد مقاومت در برابر غرب قوي مي کند همان کاري که سوريه به آن رسيد يعني با مقاومت در برابر رژيم اسرائيل به اهميت بالايي در صحنه بين المللي دست يافت. به عبارت ديگر پوتين با دخالت نظامي در سوريه هر گونه مخالف داخلي عليه خود را تحت الشعاع قرار مي دهد و اجازه خودنمايي به آن نمي دهد .
حمايت در محافل بين‌المللي
روس ها که در ليبي مشاهده کردند چگونه از مصوبات شوراي امنيت سوء استفاده شد اجازه تکرار آن را در سوريه ندادند و هر قطعنامه اي که عليه سوريه از سوي غرب و همپيمانان آنها در شوراي همکاري خليج فارس و منطقه انجام شد را ناکام گذاشتند و اين موضوع حتي به درگيري هاي لفظي ميان قطري ها و روس ها در برهه اي منجر شد.همچنين نيروي هوايي روس ها انبارها ومراکز وابسته به تروريست ها را در جبل الزاويه در حومه غربي حماه و مراکز جيش الفتح در جسر الشغور و جبل الزاويه در حومه ادلب را هدف قرار داد. بر اثر اين حملات يک کارگاه توليد خودروهاي بمبگذاري شده در شمال حمص نيز منهدم شد. اين درحالي است که منابع روس از ادامه اين حملات تا سه و چهار ماه آينده خبر داده‌اند.
عاملي که خرس خفته را بيدار کرد
بحران سوريه از زمان شروع نقطه تحول بزرگي در سطح منطقه‌اي و بين المللي محسوب شد و نقش زيادي در بازگشت خرس روسي به عرصه تحولات بين المللي براي شکستن يکه‌تازي آمريکايي ها که پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سابق حاصل شده بود، ايفا کرد.در حال حاضر دنيا مشغول اقدامات روسيه در سوريه است و توجهي به عواملي که درشکل گيري اين اقدام موثر بوده است ندارد.
زماني موضع روس‌ها با ابهام روبرو بود اما اکنون اوضاع تفاوت پيدا کرده است. اين اقدام روس‌ها در شرايطي رخ داد که تحولاتي همزمان با آن رخ داده بود. ائتلاف تحت رهبري آمريکايي ها نه تنها توفيقي در مبارزه با تروريسم به دست نياوردند بلکه به اشاعه نيز کمک کردند. همچنين آمريکايي‌ها اعلام کردند که ديگر مخالفان به اصطلاح ميانه رو را آموزش نمي‌دهند؛ زيرا نتايج اين اقدامات با شکست همراه بوده است و بسياري از آنها به تروريست‌ها ملحق شده بودند.همچنين اين تحولات در حالي رخ داد که بحران آوارگان سوري در کشورهاي اروپايي رخ داد. اين از زمان شروع بحران سوريه وجود داشت،اما در حال حاضر تلاش مي‌شود که از آن بهره‌برداري سياسي شود. ترکيه مي‌کوشد از اين پرونده براي ايجاد مناطق امن در شمال سوريه بهره برداري کند.
همزمان اروپايي‌ها که با فشار پناهجويان سوري و عراقي روبرو هستند خواستار تسريع در حل بحران بودند. اين درحالي است که فرانسوي‌ها نيز حملات خود را در سوريه آغاز کردند.در سطح منطقه اي تحولات زيادي رخ داده است. تروريست ها برخي کشورهاي حوزه خليج فارس از جمله عربستان سعودي و کويت را هدف قرار داده‌اند و داعش به آفريقا سرايت کرده است به ويژه در ليبي و تونس و مصر .
با توجه به متغيراتي که در عرصه بين المللي و منطقه اي رخ داده است ولاديمير پوتين فرصت را براي ورود مستقيم به جنگ سوريه مهيا ديد. به ويژه که روس‌ها قبلا تحرکات گسترده و رايزني‌هاي فراواني انجام دادند و ميزباني از محمد بن سلمان در مسکو و نيز علي مملوک رئيس امنيت ملي سوريه و نيز هماهنگي امنيتي سوريه با مصر که با سرپرستي روس‌ها انجام قبل از اين دخالت نظامي مستقيم بود.طرح روسيه بر تشکيل ائتلاف منطقه‌اي عليه تروريسم شامل ترکيه، عربستان، اردن، سوريه، عراق و ايران استوار بود اما اين طرح «آ» راه به جايي نبرد تا ولاديمير پوتين طرح «ب» را اجرا کند که شامل حملات جنگنده‌هاي روسبه مراکز تروريست ها بدون توجه به منافع کشورهاي حامي اين تروريست‌ها و همزمان با آن تشکيل اتاق عمليات امنيتي و نظامي مشترک در بغداد با حضور عراق، سوريه، ايران و حزب الله بود.
بدون شک مسکو به ماجراجويي بدون در نظر گرفتن جوانب آن وارد نشده است زيرا روس ها از روز نخست بحران سوريه در جريان آن بوده اند و انواع حمايت هاي سياسي و نظامي به همپيمان نخست خود در خاورميانه انجام داده‌اند.در ماه‌هاي اخير مخالفان مورد حمايت برخي کشورهاي منطقه‌اي و بين المللي تحرکاتي انجام داده بودند به طوري که بر ادلب مسلط شدند و به سوي سهل الغاب در حومه حماه رفتند در جبهه جنوبي هممرز با فلسطين اشغالي و اردن نيز تحرکاتي انجام داده بودند.
در جبهه جنوب سوري همه تحرکات مورد حمايت عربستان سعودي و آمريکا با ناکامي روبرو شد. در چنين شرايطي ولاديمير پوتين احساس کرد که بايد با قدرت وارد کارزار شود و از همپيمان خود حمايت کند زيرا شکست همپيمان نتايج جبران ناپذيري به دنبال داشت که نه تنها سوريه از دست مي رفت بلکه امنيت ملي خود روسيه هم دستخوش تهديد مي شد زيرا تروريست هايي از کشورهاي اتحاد جماهير شوروي سابق در سوريه مي جنگند. علاوه بر آن منافع امنيتي روسيه در سوريه با خطر روبرو مي شد. روسيه منافع زيادي در سوريه دارد که نمي خواهد آن را از دست بدهد که از جمله آن پايگاه دريايي در سواحل مديترانه و نيز اکتشافات نفتي و گازي است .نکته ديگر خواست روس‌ها و دولت سوريه براي يکپارچگي سوريه است که در مقابل خواست آمريکا و همپيمانانش براي تجزيه آن قرار مي‌گيرد.
خطراتي که روس‌ها نبايد از آن غافل شوند
اما نکته اي که بايد به آن توجه کرد موضوع وقت در حملات روسيه است يعني روس ها بايد دستاورد مهمي در عرصه شکست تروريسم داشته باشند به ويژه که ائتلاف بين‌المللي توفيقي نداشت. مسکو بايد دستاوردهاي قوي در کوتاه مدت داشته باشد به ويژه که از حمايت همپيمان خود در جبهه زميني يعني ارتش سوريه برخوردار است و ارتش سوريه با حمايت هوايي روس ها مي توانند پيشروي قابل ملاحظه اي داشته باشند اما خطري که روس ها را تهديد مي کند عدم موفقيت است که آن را در باتلاقي مشابه آنچه اتحاد جماهير شوروي در آن گرفتار شد يعني افغانستان گرفتار مي کند.جنگ فرسايشي طولاني به سود روسيه نيست به ويژه که اگر نيازمند نيروي زميني روسيه در سوريه باشد.
حمايت کشورهاي آمريکاي لاتين از تحرکات روس‌ها
برخي از کشورهاي آمريکاي لاتين مانند بوليوي، اکوادور ، ونزوئلا و ، برزيل و آرژانتين از اقدامات روسيه در سوريه حمايت کردند. به طوري که نيکلاس مادورو رئيس جمهوري ونزوئلا اين اقدام روسيه در دخالت نظامي در سوريه را تلاشي براي نجات سوريه دانست.علت اتخاذ اين موضع از سوي اين کشورها را در مي تواند در دو بُعد يکي همپيماني و تمايلات آنها به روس ها و ديگر تمايلات ضد آمريکايي اين کشورها دانست. اين کشورها با سياست‌هاي واشنگتن در خاورميانه و ديگر مناطق مخالفند.کشورهايي مانند برزيل و آرژانتين همسو و هماهنگ با روسيه در خاورميانه حرکت مي‌کنند.
اما نکته اي که درباره حملات هوايي روسيه مي توان گفت اين است که به طور حتم کشورهايي که در معرض خطر نفوذ داعش هستند از جمله عراق خواستار حضور روس‌ها خواهند شد، زيرا با گذشت قريب يکسال از تشکيل ائتلاف نمايشي بين‌المللي به رهبري آمريکا عملا اين ائتلاف ناکارآمدي خود را نشان داده و اقدام خاصي انجام نداده است. جنگنده‌هاي ائتلاف بين المللي به رهبري آمريکا بر اساس سياست ترسيم شده از سوي سردمداران و مقامات آمريکايي به دنبال نابودي داعش نيستند و حرکت هاي نمايشي انجام مي‌دهند. برخي کارشناسان بر اين باورند،آمريکايي‌ها به دنبال تجزيه عراق و همسويي با رژيم سعودي براي تضعيف دولت عراق هستند و اين ائتلاف بيش از آنکه به نيروهاي عراقي در جبهه زميني کمک کند عمليات آنها را نيز با چالش روبرو مي‌کند از همين رو با توجه به حملات موثر روس ها طي روزهاي گذشته طبيعي است که عراقي ها نيز خواستار حضور هوايي روس ها در عراق شوند کما اينکه گردان هاي سيدالشهداء عراق از دولت حيدر العبادي خواسته است که از روسيه بخواهد که در جنگ عليه داعش مشارکت کند.
ابو يوسف الخزعلي از مسئولان گردان‌هاي سيدالشهداء تاکيد کرد، چند روز گذشته موثر بودن حملات هوايي روسيه عليه تروريست‌ها در خاک سوريه را ثابت کرده است. ورود روس‌ها به جنگ عليه داعش تحولي مهم است و بازتاب‌هاي مهمي در روند عمليات نظامي به دنبال خواهد داشت .وي افزود، دولت عراق بايد همانند دولت سوريه از مسکو بخواهد که حملات هوايي عليه داعش که مي‌تواند در جبهه زميني نيز موثر واقع شود و نبرد زميني را به نفع نيروهاي عراقي رقم بزند انجام دهد. الخزعلي افزود،روسيه همپيمان کشورهاي خاورميانه است و حملات آن دردناک و موثر خواهد بود اما ائتلاف بين‌المللي که از سوي آمريکا رهبري مي‌شود ائتلافي شکست خورده است و حملات موثري انجام نمي دهد بلکه حملات آن بيشتر نمايشي است.
بهره‌برداري ارتش سوريه از حملات هوايي روسيه
اين حملات آنگونه که ولاديمير پوتين رئيس جمهوري روسيه اعلام کرده است محدود به هوا خواهد بود؛ زيرا پوتين اعلام کرده که نمي‌خواهد غرق بحران سوريه شود. وي گفت: ما نمي‌خواهيم در بحران سوريه فرو برويم و گام‌هاي دقيقي برمي‌داريم که به ارتش سوريه عليه گروه‌هاي تروريستي کمک کند. ما عمليات زميني انجام نخواهيم داد .اين حملات بيش از هر طرفي به نفع ارتش سوريه خواهد بود تا با پوشش هوايي قوي بتواند مواضع تروريست‌ها را در هم بکوبد و مناطق تحت اشغال را از تروريست‌ها بازپس بگيرد بدون شک طي روزهاي آينده عمليات هاي ارتش سوريه کوبنده تر از قبل خواهد بود.
اما سعودي ها که تصور نمي‌کردند روسيه با اين سرعت وارد عمل شود، کوشيدند وانمود کنند که جنگنده‌هاي روسي مراکز غيرنظامي را هدف قرار مي‌دهد.اصولا اين دست و پا زدن‌ها ناشي از شکست است. سعودي ها از اوايل بحراني که خود در آن دخيل بودند دم از حقوق بشر در سوريه زدند و خود را دايه مهربانتر از مادر معرفي کرده‌اند. آنها مي دانند که حاصل تلاش‌هاي آنها براي پرورش تروريست ها در حال از بين رفتن است و از همين رو است که شروع به تقلا کرده‌اند.سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه در واکنش به اين اظهارات سعودي‌ها اعلام کرد، جنگنده‌هاي روسيه فقط مراکز تروريست هاي را هدف قرار مي دهند و اخباري درباره کشته شدن غيرنظاميان مخابره نشده است. ما به دقت مراقبيم که مراکز و تاسيسات تروريست ها منهدم شود.
اهداف پوتين
برخي تحليلگران بر اين باورند که تحرکات اخير روسيه با وجود اينکه دمشق هزاران کيلومتر با اوکراين فاصله دارد براي ولاديمير پوتين به مثابه جنگ در دو جبهه است که با هدف ممانعت از پيوستن اوکراين به اروپا و بهره برداري از دخالت در سوريه با هدف فشار به غرب براي پذيرش ملحق شدن کريمه به روسيه صورت مي‌گيرد. پوتين به دنبال قبولاندن الحاق کريمه از سوي غرب و لغو تدريجي تحريم‌ها عليه مسکو و نيز به دنبال حمايت از بشار اسد رئيس جمهوري سوريه و تامين امنيت بندر طرطوس است که به روسيه اجازه رسيدن به درياي سياه را مي‌دهد. ادامه دارد...