(روزنامه اطلاعات – 1394/09/22 – شماره 26324 – صفحه 12)
بيشترکارشناسان خاورميانه مي‌گويند، منتظر تحولات جديدي در سوريه باشيد. دليل آن انضمام فرانسه به ائتلاف روسي عليه تروريسم و داعش در سوريه است. نيروي هوايي و دريايي روسيه در مناطق ساحلي سوريه و درياي مديترانه مستقر شده و مانورهاي نظامي ويژه‌اي را برگزار کرده است. گفته مي‌شود حتي بعيد نيست که نيروي زميني روس نيز وارد عمل شود.فرانسه نيز پس از حوادث پاريس با تکيه بر توانايي‌هاي ناتو و قدرت نظامي‌اش رهسپار جنگ هوايي با داعش شده و ناوهواپيما بر شارل دوگل در کنار ناوهاي روسي براي حمله به داعش مستقر شده است.
اطلاعات ميداني حاکي از اين است که هماهنگي لازم بين روسيه و فرانسه براي تقسيم ميدان آبي درياي مديترانه در مقابل سواحل سوريه براي انجام عمليات هوايي نيروي هوايي فرانسه عليه مواضع داعش انجام شده است و قرار است علاوه بر هواپيماهاي مستقر بر ناوهواپيما بر شارل دوگل فرانسه، 24 هواپيماي جنگي فرانسه مستقر در ابوظبي و اردن نيز به اين مجموعه اضافه شوند.
ترکيه نيز بار ديگر با تکيه بر نيروهاي تحت امرش در سوريه (مجموعه‌هاي مسلح جبهه الشام و احرار الشام) در تلاش است مناطق نفوذ و امن در شمال حلب ايجاد کند. ترکيه اين اقدام محتمل را در راستاي بستن مرزهاي مشترک ترکيه و سوريه به روي داعش عنوان کرده است، چيزي که چند روز پيش از سوي آمريکا اعلام شد مبني بر اين که ترکيه همه مرزهايش را به روي داعش مي‌بندد.
پادشاهي سعودي بعد از آن که نتوانست به اهداف سياسي‌اش در سوريه برسد و سکانداري جنگ عليه نظام سوريه را از دست داد اکنون در حال گسيل صدها مخالف نظام سوري به رياض است تا پيش از سومين جلسه مذاکرات وين براي سوريه همه قوايش را در مذاکرات پيش رو جمع کند، با اين همه براي کسب قدرت در ميز مذاکرات همچنان به نيروهاي تحت امرش در سوريه و اقدامات نظامي آنها چشم دوخته است.
همه اين شواهد نشان مي‌دهد که سوريه در آستانه تحولي مهم است که بي هيچ شک و شبهه‌اي پيش درآمدش عمليات گسترده نظامي از سوي همه طرف‌ها در اين کشور است؛
گو اين که هيچکس نمي‌تواند تضمين دهد که اين عمليات به راه حلي سياسي منجر شود، چه آن که ممکن است بر خلاف همه انتظارها (انتظاراتي که پس از مذاکرات وين براي سوريه براي راه حل سياسي پيش آمده است) جنگ با شدت بيشتري در اين کشور ادامه يابد.
همزمان داعش به شکل غير منتظره‌اي اقدامات تروريستي خود را در ترکيه، مصر، لبنان، اروپا و به شکل خاص در فرانسه شدت بخشيده است. داعش در حالي دست به اين اقدام مي‌زند که در ميدان درگيري‌هاي نظامي پس از دخالت مستقيم روسيه در سوريه دستاوردهاي بزرگي نداشته بلکه شکست‌هايي را نيز متحمل شده است.
ابتدا داعش در عملياتي در آنکارا در اقدامي تروريستي 102 تن را از پاي در مي‌آورد. سپس هواپيماي روسي حامل 224 مسافر روسي را در آسمان صحراي سينا منفجر مي‌کند. در اقدامي وحشيانه ضاحيه جنوبي بيروت در منطقه برج‌البراجنه را هدف قرار داده و 45 نفر را به شهادت رسانده و دهها نفر را مجروح مي‌کند و در پايان در عمليات تروريستي پاريس 132 نفر را قرباني مي‌کند.
اهداف داعش در عمليات تروريستي برج البراجنه
براساس اعلام منابع امنيتي لبناني و اظهارات سيد حسن نصرالله، دبيرکل حزب‌الله بنا بر آن بود تا با استفاده از اين عمليات تروريستي جنگي جديد در لبنان بين فلسطيني‌ها و لبناني‌ها و به شکل خاص شيعيان لبنان آغاز شود چه آن که اين عمليات در ضاحيه جنوبي بيروت و در منطقه اردوگاه فلسطيني برج البراجنه روي داده است که بيش از 25 هزار پناهنده فلسطيني در کنار آواره‌هاي سوري و فلسطيني رانده شده از سوريه در آنجا استقرار دارند. محل استقرار تروريستهاي وابسته به داعش در اردوگاه برج‌البراجنه بوده و از ابتدا اين گونه وانمود شد که برخي فلسطيني‌ها در اين عمليات دست داشته‌اند.
گمان داعش بر اين بود که با انفجار در برج‌البراجنه و قتل عام مردم شيعه در ضاحيه جنوبي بيروت، واکنش‌هاي شديد آغاز و نبردي بين فلسطيني‌ها و لبناني‌ها آغاز مي‌شود اما تدابير ويژه و مواضع روشنگرانه سيد حسن نصرالله، دبيرکل حزب الله و سپس اعلام نتيجه دستگيري‌هاي سازمان امنيت لبنان نشان داد که عوامل اين انفجار سوري‌هاي داعشي بوده و اردوگاه برج البراجنه را به عنوان پايگاه عملياتي قرار داده بودند. به هر حال به رغم شهادت دهها نفر از شيعيان اين منطقه با هوشياري حزب‌الله اين توطئه داعش خنثي مي‌شود. کشفيات سازمان امنيت لبنان و نيروهاي اطلاعات ارتش لبنان نشان مي‌دهد که طرح بازگشت عمليات انتحاري و توسعه درگيري‌ها بين فلسطيني‌ها و لبناني‌ها رشته‌اي دراز و فراتر از حد تصور داشته است.
چرايي عمليات تروريستي داعش و انعکاس‌هاي آن
پس از اين عمليات تروريستي در بيروت، انفجارها به پاريس منتقل مي‌شود و رويدادي که به 11 سپتامبر اروپا و فرانسه شهرت مي‌يابد به وقوع مي‌پيوندد و طي آن پاريس به مدت 72 ساعت به شهري نظامي با تدابير شديد امنيتي تبديل مي‌شود. از اين مرحله فرانسه، اروپا و پيمان ناتو وارد عرصه رويارويي سياسي و اتخاذ تدابير جنگي عليه داعش مي‌شوند. از اين لحظه به بعد سوالات زيادي ايجاد مي‌شود:
1- چرا داعش دايره درگيري‌هاي خود را از عراق و سوريه در يک برهه زماني کوتاه مدت به مصر، ترکيه، روسيه، فرانسه (اروپا) و لبنان (حزب‌الله) گسترش مي‌دهد؟ آيا آنها در پايان يکي از مراحل حيات داعش اقدام به عمليات انتحاري کرده‌اند؟ يا آن که در حال انتقال پيام‌هايي مبني بر قدرت غير قابل کنترلشان در ديگر کشورهاي جهان هستند؟
2- آيا فرانسه و ناتو در اقدامي مشترک دست به عمليات نظامي عليه داعش در سوريه خواهند زد و بدون هماهنگي با روسيه، دولت و ارتش سوريه و ديگر همپيمانان سوريه، دخالتي از نوعي جديد در سوريه خواهند کرد؟ يا آن که هماهنگي با روسيه انجام و ائتلاف مورد نظر پوتين عليه داعش شکل مي‌گيرد؟
3- آيا در حالي که مذاکرات وين در دو مرحله گفتگوها براي حل بحران نظامي گفتگوي سياسي را در پيش گرفته است، اقدام جديد فرانسه و ناتو منجر به بحراني تر شدن وضع سوريه مي‌شود يا آن که با ايجاد هماهنگي با همه اطراف در سوريه، هرگونه اقدام نظامي عليه داعش در سوريه منجر به تسريع در روند گفتگوهاي سياسي مورد نظر در سوريه مي‌شود؟
4- آيا آن چنان که وزير اطلاعات ايران اعلام کرده است اين اقدامات تروريستي داعشي مي‌تواند پيام يا زنگ خطري براي ايران باشد که مدتها است که در دايره تهديدهاي داعش قرار دارد؟ آيا اين امکان وجود دارد که ايران نيز آماج اقدامات تروريستي داعش قرار گيرد؟
توانايي‌هاي داعش در محل اجراي عمليات تروريستي
اما چرا داعش چهار نقطه اساسي در آنکارا، شرم الشيخ (هواپيماي مسافربري روسيه)، بيروت و پاريس را هدف قرار مي‌دهد و اهداف تروريستي خود را به راحتي اجرايي مي‌کند؟
1- داعش از سوريه با همه مناطق چهارگانه اجراي عمليات تروريستي ارتباطي زميني داشته و در هر کدام از اين مناطق نيروها و پايگاه اجتماعي، عملي و نظامي دارد.
2- داعش از سال‌ها پيش با ترکيه روابطي گرم و دوطرفه داشته است. حتي برخي از ايدئولوگ‌هاي حزب اردوغان، داعش را يکي از مظاهر جريان‌هاي اسلامي مي‌دانستند. ترکيه حامي لجستيک و مرز انتقال همه کمکهاي نظامي، غذايي، بيمارستاني و پل انتقال افراطيون اروپايي به سوريه بوده است. نيروهاي داعش به وفور در ترکيه يافت مي‌شوند و براي آنها انجام عمليات تروريستي در آنکارا يا ديگر شهرهاي ترکيه سخت نيست.
3- پس از تشکيل امارت سينا و بيعت نيروهاي افراطي صحراي سينا با داعش، داعش عملا صاحب پايگاه عملياتي در منطقه سينا شد و به شکل ميداني همه شبه نظاميان اين منطقه را تحت امر خويش در آورد و به اين شکل توانست ميدان مانورهاي خود را از سوريه به مصر منتقل کند. بنابراين اجراي عمليات تروريستي در شرم الشيخ و بمب گذاري هواپيماي روسي برايش کار سختي نبوده است به خصوص آن که صحراي سينا انبارهاي تسليحاتي ناشناخته‌اي دارد که امروز در اختيار گروه‌هاي تروريستي وابسته به داعش قرار گرفته است.
4- سوابق عمليات تروريستي دو ساله اخير در بيروت نشان مي دهد با وجود حدود 2 ميليون پناهنده سوري و وجود برخي پايگاه‌هاي اجتماعي انديشه‌هاي تکفيري در شرق و شمال لبنان، داعش عملا داراي ستادهاي نظامي تروريستي در لبنان است که در هر برهه از زمان براساس دستورات فرماندهان داعش از سوريه اقدام به عمليات تروريستي مي‌کنند. با توجه به سوابق پيشين در بيروت، اقدام تروريستي در برج‌البراجنه بيروت غير قابل پيش بيني نبوده است و نيروهاي وابسته به داعش در سايه تعقيب و مراقبت نيروهاي امنيتي لبنان براي خود خانه‌هاي تيمي و نقاط امن جديدي دارند تا همچنان به عمليات انتحاري تروريستي دست بزنند.
5- پس از اعلام سوابق عبدالحميد اباعود و همدستانش در عمليات تروريستي پاريس بر همگان روشن شده است که داعش در اروپا با به خدمت گيري هزاران جهادي اروپايي که اکثريت آنها تابعيتي بلژيکي و فرانسوي دارند، شبه نظامياني آماده در اروپا دارد که مي‌توانند هر نقطه از فرانسه و ديگر کشورهاي عضو اتحاديه اروپا را به هم بريزند. اين وضعيت کاملا منحصر بفرد براي داعش در مقايسه با ديگر کشورهاي جهان است و با هيچ جاي ديگري قابل قياس نيست لذا مي‌توان ادعا کرد اگر داعش تصميم به اجراي عمليات تروريستي در اروپا بگيرد به مراتب راحت تر عملياتي مي‌کند تا جاهاي ديگر دنيا.
فرق ايران با مناطق چهارگانه عمليات تروريستي داعش
شايد به همين دليل است که ايران تاکنون هدف عمليات تروريستي قرار نگرفته يا اگر هم از قبل نقشه‌هاي داعش در حال اجرا بوده توسط نيروهاي اطلاعاتي و امنيتي ايران خنثي شده است. علت عمده آن است که داعش در ايران فاقد پايگاه اجتماعي و فرهنگي حامي است و به رغم برخي اخبار جسته و گريخته مبني بر وجود برخي ايراني‌ها در صفوف داعش اما تاکنون به دليل حجم بسيار ناچيز آن، داعش و ديگر مجموعه‌هاي تروريستي در عراق و سوريه نتوانسته‌اند ايران را هدف قرار دهند. ما مي‌توانيم اين حجم آماري را مثلا با ترکيه، مصر، لبنان و فرانسه يا بلژيک مقايسه کنيم. ايران در مقايسه با اين کشورها نه از نظر سربازگيري داخلي و نه از نظر پايگاه اجتماعي حامي انديشه‌هاي تکفيري اصلا قابل مقايسه با آنها نيست.
با توجه به سير تحولات چهار ساله اخير کشورهايي مثل ترکيه، لبنان، مصر، فرانسه و بلژيک داعش اکنون داراي همه بسترهاي لازم براي انجام جناياتي نظير عمليات تروريستي در پاريس يا بمب‌گذاري هواپيماي روسي در شرم الشيخ هست اما ايران داراي چنين بستري براي داعش نيست و بدون شک يکي از دلايل بروز چنين حالتي سهل انگاري و همکاري کشورهايي نظير ترکيه و فرانسه در توسعه دامنه خشونت و تروريسم در سوريه و عراق بوده است.
با اين همه اين استدلال‌ها نافي لزوم دقت و هوشياري دستگاه‌هاي اطلاعاتي و امنيتي کشورمان در مقابله با نقشه‌هاي گروه هاي تروريستي در عراق و سوريه نيست به خصوص آن که داعش، جبهه النصره و ارتش موسوم به آزاد سوريه در داخل سوريه از برخي منافقين براي عمليات نظامي، استراق سمع و جاسوسي استفاده مي‌کنند.
آمريکا، ترکيه و منطقه امن در سوريه
آمريکا در قالب گفتگوهاي انجام شده‌اش با ترکيه تاکيد کرده است که مرزهاي ترکيه با سوريه به منظور بستن تمامي راه‌هاي امدادي داعش بسته خواهد شد اما تاکنون افشا نکرده‌اند که کدام خطوط مرزي و چگونه بسته مي‌شود و ترکيه چه تعهداتي به آمريکا داده است. آيا آن چه که تحت عنوان ايجاد منطقه امن در داخل سوريه از سوي ترکيه مطرح شده است همان مطالب افشا نشده آمريکا در گفتگو با ترکيه است؟ ترکيه که سال‌ها با پرونده انضمام به اتحاديه اروپا دست و پنجه نرم مي‌کند اکنون در برابر آزمايشي سخت قرار گرفته است و بايد بين حمايت لجستيک از داعش و جبهه النصره و ديگر گروه‌هاي تروريستي سوريه و ارتباط فعال با اروپا يکي را انتخاب کند. رسوايي انتقال 65 هزار ماشين صفر کيلومتر شاسي بلند براي داعش که همه آنها از مرز ترکيه به سوي سوريه انتقال يافته است، مواضع سياسي دوگانه و دو پهلوي ترکيه در قبال مبارزه با تروريسم را در کوران سختي قرار داده است. همه اطراف در سوريه متفق‌القول هستند که بخش اعظم کمکهاي لجستيک به داعش در سوريه و عراق از طريق مرزهاي مشترک ترکيه با سوريه به دست داعش رسيده است.
مواضع ناپخته سعودي در بحران سوريه ادامه دارد
پادشاهي سعودي که در دومين دور مذاکرات فراگير وين با حضور ايران در آستانه اقدام براي تلاشي و برهم زدن معادلات سياسي در مذاکرات بود به دنبال عمليات تروريستي پاريس با موازنه‌هاي برهم ريخته اي روبرو شد. سعودي ها تلاش داشتند تا در صورت عدم تعيين جدول زماني براي برکناري بشار اسد از مذاکرات عقب نشيني کرده و فرمول شکست خورده مذاکرات را به پاي روسيه و ايران بگذارند اما با عمليات در پاريس موضوع لزوم مبارزه جدي با تروريسم در سوريه در صدر گفتگوهاي وين قرار گرفت و نتيجه انتقال به مرحله دولت فراگير سياسي در ظرف شش ماه از آن خارج شد.
سياست خارجي سعودي که بين مخالفان مسلح ضد نظام سوريه و حضور بشار اسد رييس جمهور سوريه تلازمي حياتي و استراتژيک برقرار کرده بود در سايه تحولات پاريس اين مکانيسم سياسي را از دست دادند و موضوع برکناري بشار اسد نه تنها هيچ سند رسمي‌اي پيدا نکرد که آينده وي در قالب انتخاب مردم سوريه تفسير يافت که بيشتر به قرائت روسيه و ايران در مذاکرات از آينده بشار اسد شباهت دارد. پس از عمليات پاريس انتقادات از عملکرد آمريکا و فرانسه در قبال سعودي و انديشه‌هاي افراطي وهابيت به شدت اوج پيدا کرد بگونه‌اي که برخي به اين خوش گماني روي آوردند که مرحله آغاز بررسي پرونده‌هاي حمايت سعودي از تروريسم شروع شده است.
ناکامي‌هاي ترکيه در بحران سوريه ادامه دارد
به نظر مي‌رسد ترکيه پس از تحولات تروريستي در پاريس و به رغم برخي مانورهاي سياسي در اجلاس گروه جي 20 در آنتاليا يکي از شکست خورده‌هاي جدي در تحولات سوريه است. اردوغاني که از سقوط زودهنگام دولت سوريه و برگزاري نماز جماعت(با مخالفان نظام سوريه) در مسجد اموي دمشق سخن مي‌گفت اکنون پس از گذشت چهار سال همچنان شاهد حضور دولت سوريه در دمشق است. اردوغان سپس از لزوم حملات زميني با کمک ناتو سخن گفت که آن هم عملي نشد. بعدها از ايجاد منطقه ممنوعه پرواز بر فراز سوريه حرف زد که آن هم محقق نشد. آنگاه از لزوم ايجاد منطقه امن در داخل سوريه سخن گفت که آن هم اجرايي نشد و حتي همپيمانان غربي اش نيز اين موضوع را حمايت نکردند.
اکنون سوال اين است که با وجود دخالت گسترده نظامي روسيه در سوريه آيا باز هم مي تواند از ايجاد منطقه امن در 98 کيلومتر مرز مشترک بين سوريه و ترکيه سخن بگويد؟ به نظر مي‌رسد اردوغان با همه تمهيداتي که توسط مجموعه هاي مسلح وابسته به ترکيه در مناطق ادلب، حلب و جسر الشغور تدارک ديده است اما اين ديدگاه هم راه به جايي نخواهد برد. پس از تحولات نظامي در استان الحسکه سوريه و عقب رانده شدن داعش از برخي از اين مناطق توسط نيروهاي کرد منطقه، ترکيه به شدت در قبال اين تحولات واکنش نشان داده و قدرت يافتن کردها در اين منطقه را اقدامي عليه امنيت ملي خويش ارزيابي مي‌کند، اين در حالي است که آمريکايي‌ها نيروهاي کرد اين منطقه را تجهيز کرده و از عمليات نظامي آنها عليه داعش حمايت مي‌کنند. اين تحولات نيز به چالشي جديد براي ترکيه در داخل سوريه تبديل شده است.
آيا مواضع فرانسه در قبال تحولات سوريه و آينده آن تغيير مي‌کند؟
پاريس با تکيه بر مواضع فرانسوي و اروپايي‌اش در تجديد نظر در چگونگي برخورد با تروريسم در سوريه جدي است اما در چگونگي برخورد با موضوع سوريه هنوز مردد است. گو آن که ديدگاه‌هايي حاکي از آن است که احتمال چرخش سياست خارجي فرانسه وجود دارد، گرچه اولاند در ديدار با نخست وزير انگليس در پاريس که به منظور هماهنگي‌هاي اطلاعاتي بين دو طرف براي مبارزه با داعش انجام شد بار ديگر اعلام کرده است که بشار اسد جايي در آينده سياسي سوريه ندارد. از زبان فرانسوا اولاند رئيس جمهوري فرانسه رسما اعلام شد ، اين کشور در حال جنگ با تروريسم و داعش است و همه توانايي‌هاي نظامي، امنيتي و سياسي‌اش را در همين مقوله به‌کار خواهد برد و به همين منظور آرايش نظامي، هوايي و دريايي خود را در منطقه درياي مديترانه با هدف هجوم به داعش در سوريه تغيير داده است.
منتقدان فرانسوي سياست خارجي اين کشور معتقدند در حالي که تروريسم داعشي همه ارزش‌هاي فرانسه را هدف قرار داده است چگونه فرانسوا اولاند هدفي سياسي در سوريه را بر هدف اصلي که اکنون دشمن شماره يک فرانسه شده است را مقدم مي‌دارد. حضور جدي نظامي فرانسه در سوريه با آن که گفته مي‌شود در قالب هماهنگي با روسيه خواهد بود اما اين نگراني را ايجاد کرده است که دخالت فرانسه بدون ترديد هماهنگي با آمريکا و ائتلاف بين‌المللي عليه داعش را در پي خواهد داشت و آيا اين سياست به منزله تحميل مواضع آمريکا در اقدامات جديد نظامي فرانسه است؟ چه آن که آمريکا اعلام کرده است که تغييري در سياستهاي خود در مقابله با داعش در سوريه و عراق ايجاد نکرده است.
برخي از سياستمداران فرانسوي، دولت اين کشور را به همپيماني و تشکيل ائتلافي با روسيه عليه داعش فرا مي خوانند زيرا روسيه را جدي تر از آمريکا در مبارزه با داعش و تروريسم مي‌دانند اما فرانسوا اولاند دنبال نظريه‌اي جديد در قالب ائتلاف فرانسوي، روسي و آمريکايي عليه داعش است و به همين منظور ديدارهاي جداگانه‌اي را با اوباما و پوتين ترتيب داده است.
سياست هرج و مرج هوشمندانه آمريکا ادامه دارد
آمريکا در سايه نظام امنيتي‌اش «سياست هرج و مرج هوشمندانه» که از سال 2003 بر خاورميانه سايه انداخته است از عدم بازنگري در سياست‌هايش در خاورميانه و به شکل خاص در سوريه سخن مي‌گويد. به رغم قربانيان تروريسم از عراق، سوريه و لبنان تا اروپا و فرانسه اما باراک اوباما همچنان در دود و غبار جنگ داخلي در سوريه و گسترش آن در يمن و عراق از دموکراسي در سوريه سخن مي‌گويد و مدعي است بشار اسد از سوي اکثريت مردمش فردي غيرمقبول است و او بايد برود تا جنگ در اين کشور پايان يافته و امکان مبارزه با تروريسم فراهم شود.
آمريکايي‌ها که فرماندهي ائتلاف بين‌المللي عليه داعش را به مدت دو سال اخير در دست دارند تا اين لحظه نه تنها نتوانسته‌اند از توسعه مرزهاي تروريسم داعش جلوگيري کنند که دامنه وحشي‌گري‌هاي آن تا فراز صحراي سينا و تا قلب پايتخت فرانسه نيز سرايت کرده است و اگر بنا بر محاسبه باشد منطقي آن است که آمريکايي‌ها بايد در قبال حوادث خونين پاريس مسئوليتي به عنوان رهبر ائتلاف بين‌المللي عليه داعش بپذيرند.
براساس اطلاعات و آمارهاي موجود در حال حاضر ميزان پروازهاي هوايي ائتلاف بين‌المللي تحت رهبري آمريکا عليه داعش در روز از هفت بار تجاوز نمي کند و اين در حالي است که با آغاز جنگ سعودي عليه يمن، نيروهاي هوايي سعودي، امارات، قطر، کويت و اردن عملا از حملات هوايي عليه داعش خارج شده‌اند، اين در حالي است که آمريکايي‌ها در زمان حمله به عراق در هر روز 1100 عمليات هوايي عليه مواضع ارتش و نظام صدام انجام مي‌دادند. آمريکا که سياست"هرج و مرج هوشمندانه" در خاورميانه را نتيجه بخش ديده است همچنان از استمرار سياستهاي سابق خود حرف مي‌زند. ادامه دارد...
ش.د9404847