(روزنامه شرق - 1395/01/31 - شماره 2563 - صفحه 10)
«آرامش» و «حرکت تدریجی»، از ویژگی‌های اصیل جریان اصلاحات است اما در چند سال اخیر، نظریه‌پردازان و رهبران این جریان سیاسی، بیش‌ازپیش بر این دو مؤلفه تأکید دارند. آنان دستاوردهای قابل‌توجهی نیز از این شیوه به دست آوردند که انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم در خرداد ٩٢ و انتخابات مهم مجلس دهم و خبرگان پنجم در هفتم اسفند، نتیجه ملموس آن و انسجام تشکیلاتی و انعطاف بالا برای مواجهه با محدودیت‌ها، خروجی معنوی آن است. یکی از ویژگی‌های جریان اصلاحات این بوده و هست که حرکت جمعی است و درعین‌حال افراد مؤثر هم در آن حضور دارند. آنان برهمین‌اساس، منافع ملی را بر منافع شخصی و حزبی ترجیح داده‌اند و بی‌آنکه به جنجال و حاشیه روی بیاورند، با آرامش و طمأنینه مشکلات موجود و چالش‌های پیش‌ِروی خود را شناسایی کردند. آنان در مرحله اول انسجام درونی را سرلوحه کار خود قرار دادند.
طبیعی است بین سال‌های دولت اصلاحات با سال‌های کنونی تفاوت زیادی وجود دارد و یک دوران برزخ هشت‌ساله میان این دو مقطع قرار دارد. بنابراین از یک جریان پویای سیاسی و فکری توقع می‌رود با نگاه جدید خود را بازسازی کند. آنان همان تابلوی معروف «دیررسیدن بهتر از هرگز نرسیدن است» را مقابل چشمان‌شان نصب کرده‌اند و با تکیه بر انسجام و سرمایه اجتماعی، چهره‌های ملی رأس این جریان، در خرداد ٩٢ ظرف سه روز به جمع‌بندی رسیده و به کمک معتدلین جریان مقابل، پیروزی بزرگی را برای کشور و منافع مردم رقم زدند. برخی کارشناسان و تحلیلگران، مشخص‌شدن ضریب نفوذ گفتمان اصلاح‌طلبی در جامعه و نداشتن تطابق شیوه‌های رادیکال اصولگرایی با خواست مردم را از پیامدهای انتخاب «حسن روحانی» ارزیابی کرده و می‌کنند.
عملکرد جریان مقابل در هشت سال حضور در همه نهادها به‌ویژه دولت‌های نهم و دهم و مجالس هفتم تا نهم، بیشتر با تصمیمات خلق‌الساعه و غیرکارشناسی در یاد مردم مانده که هزینه‌های گزافی را بر کشور تحمیل کرد. از سوی دیگر، عیار کشورداری اصلاح‌طلبان و نیروهای تکنوکرات را نزد مردم آشکار کرد. در اواخر دولت دهم همه به دنبال پیداکردن راهی برای نجات کشور بودند تا بتوانند مشکلات موجود را برطرف و کشور را به مدار توسعه و پیشرفت و تعالی بازگردانند.
اصلاح‌طلبی برای همیشه
اصلاح‌طلبان پایگاه گسترده‌ای در بین افکار عمومی جامعه دارند و از وزن بالایی در افکار عمومی برخوردارند. آنان از نظر تبار سیاسی ریشه در متن انقلاب دارند و در همه این سال‌ها نشان داده‌اند دلسوز نظام و کشور هستند. به باور اکثر فعالان این جناح، تنها راه‌حل برون‌رفت از مشکلات پیش‌ِروی کشور، اصلاحات است. آنها به‌خوبی می‌دانند مردم از حاشیه‌سازی و تندروی خسته شده‌اند و می‌خواهند امور کشور در آرامش و به دور از نزاع‌های سیاسی غیرحرفه‌ای پیش رود. آنان فکر به قدرت‌رسیدن به هر قیمتی را در سر نداشتند و فقط به این می‌اندیشیدند اگر خانه‌نشینی کنند، تاریخ، اصلاح‌طلبان را محکوم نخواهد کرد؟ آیا فرزندان همین مردم، ما را محکوم نخواهند کرد که چرا هیچ اقدامی برای ترمیم خرابی‌های گذشته و رشد و توسعه کشور انجام ندادید؟
محمدرضا عارف که از کنشگران رویداد خرداد ٩٢ بود، دراین‌باره معتقد است: «این پیروزی متعلق به اصلاح‌طلبان نیست، اما انصاف حکم می‌کند بگویم تفکر اصلاح‌طلبان نقش بسزایی در این پیروزی داشت». معاون‌اول رئیس‌جمهور دوران اصلاحات همان زمان به انتخابات مجلس دهم اشاره کرد: «باید تلاش کنیم تا انتخابات مجلس را به بهترین نحو برگزار کنیم و مشارکت مردم به ۸۰ درصد برسد. پیروزی جریان اصلاح‌طلب در انتخابات مجلس قطعی است اما به شرطی که جریان اصلاح‌طلبی و اعتدال با یکدیگر به تفاهم برسند و با یک لیست در انتخابات مجلس شرکت کنند». او پس از شکل‌گیری شورای‌عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان، تلاش کرد این راهبرد را عملیاتی کند.
«گام دوم»، ائتلاف اصلاح‌طلبان و معتدلین برای تغییر ترکیب مجلس نهم بود و برهمین‌اساس با حفظ اتحاد و انسجام خود در صدد تغییر ترکیب مجلسی برنامه‌ریزی می‌کردند که در انتخابات آن در سال ٩٠، ناگزیر به غیبت شده بودند. کف خواسته‌های اصلاح‌طلبان که مردم را به مشارکت در انتخابات دعوت می‌کردند، این بود که نمایندگان مجلس دهم به دور از تندروی‌ها، منافع ملی را بر منافع گروهی و جناحی خود ترجیح دهند و هماهنگی بیشتری با دولت داشته باشند و سقف مطالبه آنها گرفتن اکثریت و اصلاح‌طلبانه‌بودن مجلس است؛ مجلسی که حتی اگر از اصلاح‌طلبان تشکیل نشده باشد، گفتمان اصلاحات را پیگیری کند. اتفاقات مرحله بررسی صلاحیت‌ها سبب شد تا ژنرال‌های اصلاح‌طلب از ورود به صحنه انتخابات بازبمانند، اما باز این اصلاح‌طلبان بودند که با «امید» اتحاد خود را حفظ کردند و شرکت در انتخابات با همه ظرفیت باقی‌مانده را در دستور کار خود قرار دادند.
این در حالی است که جناح مقابل سعی بر وانمودکردن تحریم انتخابات از سوی اصلاح‌طلبان به جامعه را داشت. اشرف بروجردی، معاون سیاسی حزب اتحاد ملت، در نوشته‌ای راهبرد اصلاح‌طلبان را این‌گونه تشریح می‌کند: «برخی اصولگرایان از جانب اصلاح‌طلبان سخن گفته و این موضوع را مطرح کردند که اصلاح‌طلبان دچار آشفتگی در وضعیت و تردید در تصمیم‌گیری شده‌اند. برخی از رقبا احساس کردند که اصلاح‌طلبان در برابر این اتفاق خود را باخته و نمی‌توانند با انسجام و برنامه‌ریزی درست، وارد انتخابات شوند. شرایط به گونه‌ای پیش رفت که برخی از اصولگرایان خود را برنده انتخابات مجلس دهم دانسته و اصلاح‌طلبان را شکست‌خورده قطعی قلمداد کردند.
برخی از اصولگرایان با وجود آنکه اصلاح‌طلبان بارها بر ضرورت مشارکت حداکثری تأکید کرده بودند، اما تلاش کردند این مقوله را در جامعه جا بیندازند که اصلاح‌طلبان با عدم تأیید صلاحیت کاندیداهایشان توسط هیأت نظارت، مشارکت گسترده‌ای در انتخابات نخواهند داشت. بدتر اینکه در برخی از موارد لفظ تحریم را پیش‌روی اصلاح‌طلبان قرار داده و تأکید کردند این جناح سیاسی به دنبال این اتفاق که از گردونه رقابت حذف شده است، بنا دارد که انتخابات را تحریم کند. اصولگرایان پیش‌بینی نمی‌کردند که اصلاح‌طلبان و شورای‌عالی سیاست‌گذاری خود را برای چنین شرایطی آماده کرده باشند.
چرا ماندن در صحنه انتخابات؟
از مدت‌ها قبل جلسات متعددی برگزار شده و رویکرد اصلاح‌طلبان در شرایط پیش‌بینی‌نشده، مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود. با توجه به اینکه رویکرد مشارکت حداکثری و قهرنکردن با صندوق‌های رأی از همان ابتدا به‌عنوان اولویت مهم و تردیدناپذیر اصلاح‌طلبان مورد توجه قرار گرفته بود، پس لازم بود تا تدابیر لازم اندیشیده شود. به منظور تحقق این مهم، مقرر شد تمام کاندیداهای ناشناخته با رویکرد اصلاح‌طلبانه مورد بررسی قرار گیرند. از این رهگذر بود که فهرست‌های اصلاح‌طلبان در سراسر کشور به‌ویژه کلان‌شهرهایی چون تهران، اصفهان، شیراز و تبریز آماده شد.
رئیس شورای‌عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان، در مقطع تبلیغات انتخابات با تأکید بر ضرورت مشارکت مردم در انتخابات پیش‌روی مجلس و خبرگان رهبری، به تلاش رقیب برای ایجاد بحث‌های حاشیه‌ای، توهین و سوءاستفاده از فضای موجود اشاره کرد و گفت: «الان زمان وحدت است و به دنبال پاسخ‌دادن به توهین‌های جریان رقیب نیستیم و معتقدم حضور و مشارکت حداکثری مردم پای صندوق‌های رأی، می‌تواند بهترین جواب به تخریب‌ها باشد.
عارف که سرلیست اصلاح‌طلبان در تهران بود، در واکنش به صحبت‌های اخیر یکی از چهره‌های اصلی اصولگرایان در مجلس و سرلیست این جریان در تهران که گفته بود: «تاکنون دشمن تأکید به تحریم انتخابات داشت و حالا لیست انتخاباتی می‌دهد»، باز هم بر راهبرد «آرامش»، مهر تأیید زد: «ما به دنبال تأکید روی این حرف‌های تخریبی نیستیم. الان زمان وحدت است و نگاه ما اخلاق‌مداری است، بنابراین در آینده هم پاسخی به این توهین‌ها نمی‌دهیم؛ چرا‌که معتقدیم جامعه به آرامش نیاز دارد و باید از فضای رادیکال دوری کنیم. تأکید اصلاح‌طلبان به مشارکت و حضور مردم پای صندوق‌های رأی است. بنابراین حضور و مشارکت حداکثری مردم پای صندوق‌های رأی، خود رویکردی خردورزانه است و مردم خود بهتر از هرکسی می‌دانند که چه کسانی را انتخاب کنند. البته آنها باید ضرورت حضور را درک کنند و بهترین انتخاب را برای منافع ملی انجام دهند».
در آن روزها، تهیه فهرست قابل قبول، از جمله مشکلات اصلاح‌طلبان بود. آنان می‌دانستند در افکار عمومی از پایگاه قابل‌توجهی برخوردارند. دعوت مردم برای حضور پای صندوق‌های رأی و افزایش مشارکت و رایزنی با کاندیداهای ناشناخته‌ای که از رویکرد اصلاح‌طلبی حمایت می‌کنند، در دستور کار آنان بود تا بتوانند ترکیب مجلس را تغییر داده و گزینه‌های مورد حمایت خود را وارد مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری کنند. رسول منتجب‌نیا، قائم‌مقام حزب اعتماد ملی معتقد بود: «با وجود ردصلاحیت گسترده کاندیداهای اصلاح‌طلب شک نکنید بیش از ٥٠درصد مجلس دهم را به خود اختصاص می‌دهند. بر همین اساس افراطیون در مجلس دهم به‌ندرت می‌توانند رأی بیاورند و اصلاح‌طلبان و اصولگرایان معتدل امکان بیشتری برای ورود به مجلس خواهند داشت. طبیعتا تحقق این امر مجلسی هم‌راستا با دولت به وجود می‌آورد.
سهم اصلی مجلس متعلق به اصلاح‌طلبان، اعتدالیون و اصولگرایان معتدل خواهد بود». محمدرضا تاجیک، مشاور رئیس دولت اصلاحات هم پیش‌بینی خود را داشت: «مجلس آینده، مجلسی معتدل‌تر خواهد بود و از این نظر می‌توان گفت سیاست‌هایی در راستای سیاست‌های دولت را دنبال خواهد کرد. البته تحقق این هدف مهم وابسته به حضور حداکثری مردم در انتخابات و رأی بالا به فهرست ائتلافی اصلاح‌طلبان و حامیان دولت است. اگر هواداران گفتمان اصلاحات به ٣٠ نفر فهرست ائتلافی رأی دهند نباید تردید داشت که همه نقشه‌های جناح رقیب نقش برآب خواهد شد. چنین خواهد بود که جریان رادیکال اصولگرا هرگز نخواهد توانست بیش از پنج درصد مجلس را تصرف کند».
اما نفر بعدی که دراین‌باره دست به پیش‌بینی زد فیض‌الله عرب‌سرخی، بود: «عملکردهای مجلس فعلی به‌خصوص در مواجهه با دولت آنچنان تند است که قطعا ژنرال‌های افراطی این مجلس در منتخبین دور بعد جایگاهی نخواهند داشت، در عین حال ضمن اینکه به اعتقاد من مجلس بعدی به هیچ‌وجه سمت‌گیری مجلس فعلی را نخواهد داشت. اما در مورد میزان حمایت از دولت نمی‌توان حرف قاطعی زد و از یک ترکیب بی‌طرف تا یک مجلس کاملا همراه دولت را می‌توان پیش‌بینی کرد. اگر مردم ١٠ دقیقه وقت بگذارند و نام ٣٠ نفر از کاندیداهای فهرست ائتلافی را روی برگه‌هایشان بنویسند تندروها خانه‌نشین می‌شوند». محمود میرلوحی، قائم‌مقام ستاد اصلاح‌طلبان تهران هم دلیل پافشاری اصلاح‌طلبان برای ماندن در صحنه را این‌گونه برشمرد: «ما قبلا هم گفته‌ایم که با آمادگی و مطالعه جوانب امر، مطالعه فضای بین‌المللی و منطقه‌ای، نگاه به گذشته انقلاب و دستاوردها و زحماتی که کشیده شده است، تصمیم به حضور در انتخابات گرفته‌ایم.
دوستان راهبردها را انتخاب کرده‌اند که یکی این بوده است که ما منافع ملی را بر جناحی ترجیح می‌دهیم. بعد هم گفتیم که در شرایط کنونی، مشارکت حداکثری اولویت است. یعنی میزان مشارکت نقشه راهی است که می‌تواند فضای کشور را تغییر دهد. ادبیات جریان رقیب خیلی غیرحرفه‌ای و رانت‌جویانه است. آنها در سال‌های اخیر می‌دانند که در بحث رأی مشکل دارند. طبیعی است که همواره دست‌ودلبازانه از رانت بررسی صلاحیت‌ها استفاده کرده‌اند، در صورتی که می‌دانند حداقل باید ظواهر را رعایت کنند. ما می‌گوییم که راه‌ها و گزینه‌های مختلف را وقتی بررسی می‌کنیم، به این جمع‌بندی می‌رسیم که بهترین راه اصلاحات است و تغییر جزء اصول ما است؛ اما این تغییر با تند‌کردن فضا نمی‌شود و ما این را قبول نداریم و در شعارمان هم امید و آرامش را مطرح کرده‌ایم؛ بنابراین اصلاح‌طلبان خود را با‌نفوذ می‌دانند و خوشحالیم که حاشیه‌نشین نبوده‌ایم و دیگرانی حاشیه‌نشین بوده‌اند که البته الان همه‌کاره شده‌اند.
اعلام می‌کنیم که رأی‌دادن و حضور پای صندوق‌های رأی راهی سریع‌تر است. برخی همیشه از زبان مردم به‌دلیل داشتن بلندگوهای بزرگ سخن گفته‌اند و ما اصل اختلافمان اینجاست؛ چون می‌گوییم که باید پای صندوق‌های رأی و مشارکت مردم آرا را ارزیابی کرد و به صرفِ داشتن بلندگو نباید از زبان مردم سخن گفت. مردم نشان دادند که در انتخابات ٩٢ چه می‌خواهند». این عضو شورای سیاست‌گذاری انتخاباتی اصلاح‌طلبان در سخنانی دیگر در نشستی با عنوان «گام دوم راهبرد اصلاح‌طلبان در انتخابات» که به همت جمعیت زنان مسلمان نواندیش برگزار شده بود، با انتقاد از تخریب‌های اصولگرایان علیه اصلاحات گفت: «اصولگرایان در صحبت‌هایشان پیش‌بینی می‌کنند که ما می‌خواهیم انتخابات را تحریم کنیم، مگر خودمان زبان نداریم که اندیشه و هدفمان را بیان کنیم. کی این حرف را زدیم که تحریم انتخابات را در دستور‌کار داریم. چرا اصولگرایان از قول ما حرف از تحریم انتخابات می‌زنند. ما می‌خواهیم مجلسی با بِرند اصلاح‌طلبی داشته باشیم، اگر نشد مجلسی تشکیل دهیم که نمایندگانش با اصلاح‌طلبی سر ستیز نداشته باشند».
علی مطهری، نماینده مجلس نهم که یک اصولگرای میانه‌رو شناخته می‌شود، در کنگره حزب مردم‌سالاری خطاب به اصلاح‌طلبان سخنانی را بیان کرد که از تجربه شخصی او ناشی می‌شد: «من تجربه مجلس هشتم را دارم که در آن دوره اصلاح‌طلبان انتخابات را تحریم کرده بودند که نتیجه آن مجلس نهم بود که با مجلس ایده‌آل فاصله زیادی دارد. اگر اصلاح‌طلبان تحریم نمی‌کردند، قاعدتا ما مجلس بهتری داشتیم. امروز هم همین‌طور است؛ حتی اگر این ردصلاحیت‌ها و احراز‌نشدن‌ها همچنان باقی باشد، باز هم ما افرادی در بین پذیرفته‌شدگان داریم که اگر مردم همت کنند، مجلس بهتری تشکیل خواهد شد. شاید سیاست طرف مقابل همین است که مشارکت پایین بیاید و مردم در سطح کمی در انتخابات شرکت کنند».
رقیب می‌خواهیم
بداخلاقی‌ها و برنامه سازی‌های تخریب‌کننده، تهمت‌های مختلف مانند «لیست انگلیسی»، هجمه‌های تندروها و برچسب‌زنی‌ها نتوانست از ائتلاف هوشمندانه اصلاح‌طلبان با اعتدالیون و ارائه فهرست‌های واحد در استان‌ها با محوریت شورای سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان جلوگیری کند و آنها را به مقابله‌به‌مثل وا دارد. محمدرضا عارف، منتخب اول مردم تهران و رئیس شورای سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان بر لزوم وجود رقیب تأکید کرد: «در قاموس اصلاح‌طلبی، تخریب وجود ندارد. نگاه ما به رقبا مثبت است و با احزاب همسو و رقیب تعامل داریم. موضع ما به‌هیچ‌وجه حذف و تخریب نیست و یکی از راهبردهای ما تعامل با همه گروه‌های سیاسی است». طرف مقابل در یک ماه سپری‌شده از انتخابات مرحله اول، در تریبون‌های مختلفی که در اختیار دارد، بدون اشاره به موج تخریبی که علیه اصلاح‌طلبان سازماندهی کرده بود، باز هم رقیب را به بداخلاقی متهم می‌کند.
آنها به جای بررسی دلایل تمایل مردم به اصلاح‌طلبان در حوزه‌های انتخابیه‌ای که نامزد اصلاح‌طلب وجود داشت، مدعی شدند ستادی برای رصد و عملیات روانی جریانی و فردی اصولگرایان در شورای‌عالی سیاست‌گذاری انتخاباتی اصلاح‌طلبان تشکیل شده بود. عارف پاسخی یک‌خطی به این ادعا داشت: «این‌گونه اخبار جعلی از آن دست بداخلاقی‌هاست که هر‌از‌گاهی با آن روبه‌رو هستیم». انتخابات اسفند ٩٤ یکی از مهم‌ترین مقاطع سیاسی کشور بود که اصلاح‌طلبان با رمز آرامش و اتحاد و اعتماد مردم توانستند در غیاب ژنرال‌های خود بدون خشم و هیاهو و با استفاده از نیروهای کمتر شناخته‌شده خود، بر ژنرال‌های اصولگرا فائق آیند.
عوامل شکل‌دهنده این پیروزی از دعوت مردم توسط رهبری اصلاحات تا رفتار مردم تهران، چشم‌اندازی جدید از آینده سیاسی کشور نمایان کرده است؛ چشم‌اندازی که اصلاح‌طلبان امیدوارند توسط مردم در حوزه‌های محل رقابت در مرحله دوم انتخابات مجلس هم دیده شود. به باور کارشناسان، اصلاح‌طلبان در حد توان و مقدورات، موفق به تغییر ترکیب مجلس نهم و تشکیل مجلسی معتدل شده‌اند. حالا وقت آن است که با آرامش فعال و هوشمند، اتحاد خود را برای گام‌های بعدی در انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراهای شهر و روستا در سال ٩٦ حفظ کنند.
http://www.sharghdaily.ir/News/90711
ش.د9500081