(روزنامه اطلاعات ـ 1394/10/19 ـ شماره 26346 ـ صفحه 12)
واکاوی پیام ابوبکر البغدادی نشان از سردرگمی و نگرانی فزاینده سرکرده این گروه تروریستی نسبت به بقای آن در آینده دارد.به گزارش فرهنگ نیوز، ابوبکر البغدادی رهبر گروه تروریستی داعش برای دومین باز از زمان اعلام خلافت خودخوانده اش مبادرت به انتشار پیامی صوتی خطاب به عموم مسلمانان کرد. پیشتر و تنها برای یک بار او پس از تصرف موصل و اعلام برپایی آنچه توسط این گروه تروریستی خلافت خوانده شد،در عرصه عمومی حضور پیدا و در مسجد موصل اقدام به خواندن خطبه‌ای کرد.
برآورد مواضع و اقدامات رهبران گروه تروریستی داعش در طول یک سال و نیم اخیر نشان می دهد که سرکردگان اصلی عموما از حضور عمومی و انتشار نامه یا پیام صوتی اجتناب می ورزد، امری که به دلایل متعدد نظیر نگرانی از کشف محل اختفای‌شان یا ایجاد محدودیت‌های خود ساخته در عدم نشان دادن چهره یا سخنرانی‌ها (که پیشتر در سایر گروه‌ها و رهبران سلفی نظیر ملا عمر، اسامه بن لادن، ایمن الظواهری و... مشاهده شده بود) نشات می گیرد.
پیام صوتی منتشر شده از سوی سرکرده داعش آن چنان که کارشناسان این امر اذعان داشته اند صدای شخص ابوبکر البغدادی بوده است، حال باید دانست که چه عوامل و نگرانی‌هایی او را بر آن داشته که در این مقطع اقدام به انتشار این نامه کرده است. در ادامه و با استناد به پیام منتشر شده از سوی وی به واکاوی این امر می پردازیم.
تقویت روحیه تروریست‌ها
برآورد اقدامات میدانی داعش در طول سه ماه اخیر به ویژه از سپتامبر (شهریور) تا به امروز نشان می دهد که این گروه بر خلاف رویه پیشینش و ناشی از فشارهای تحمیل شده بر آن از موضع تهاجمی خارج شده و اقدامات خود را معطوف به دفاع از قلمروهای اشغالی کرده است. فارغ از برخی اقدامات تروریستی خارج از محدوده فعالیت این گروه به ویژه در اروپا نظیر حملات تروریستی به پاریس ( که برخی کارشناسان آن را بر گرفته از دستپاچگی داعش به دلیل فشارهای تحمیل شده همه جانبه بر این گروه می دانند )، گروه تکفیری داعش تحت فشار شدیدی از سوی جامعه بین المللی قرار گرفته و شمار کثیری از نیروهای این گروه کشته و بخش وسیعی از قلمرو تحت اختیارش را از دست داده است.
این در حالی است که،رسانه‌های عراقی از تصرف کامل شهر استراتژیک رمادی خبر دادند. ارتش عراق در بیانیه ای اعلام کرد کنترل بخش‌های اصلی شهر و ساختمان‌های دولتی رمادی، مرکز استان انبار را در اختیار گرفته است. به گزارش رویترز، بازپس گیری شهر رمادی، مرکز استان عمدتا سنی نشین انبار توسط ارتش عراق مهم‌ترین پیروزی است که این نیروها از زمان آغاز پیشروی نیروهای گروه داعش از تابستان پارسال تاکنون به دست آورده‌اند.
شکست داعش در رمادی در ادامه عقب نشینی‌های این گروه در سوریه صورت پذیرفته که در آخرین مورد آن در روزهای گذشته شاهد توافقی جهت خروج 3000 شبه نظامی وابسته به این گروه از اردوگاه یرموک واقع در جنوب دمشق بوده ایم. در جبهه شمال شرقی سوریه نیز ائتلافی از نیروهای کرد سوری و گروه‌های شورشی عرب که از سوی نیروهای آمریکایی پشتیبانی می‌شدند اعلام کردند که موفق شده‌اند سد تشرین را که داعش در تصرف خود داشت، از دست این گروه خارج کنند.
برآورد مواضع داعش در ماه‌های اخیر نشان می دهد که این گروه هیچ‌گاه به اندازه هفته‌های اخیر تحت فشار نگرفته و همین امر ابوبکر البغدادی را واداشته جهت احیای روحیه ی تکفیری‌های تحت امرش اقدام به انتشار پیام کند. وی در بخشی از این پیام صوتی 24 دقیقه‌ای خطاب به افراد داعش می‌گوید:مطمئن باشید که خدا تضمین‌کننده پیروزی کسانی است که او را می‌پرستند، و خبر خوب را بشنوید که وضعیت حکومت ما خوب است. هر چه جنگ علیه آن شدیدتر باشد، ناب‌تر و پرطاقت‌تر می‌شویم.
حملات سوخوهای روسی بیش از پیش داعش را تحت فشار گذارده است
دراین پیام منتسب به سرکرده داعش وی تلویحا به شکست‌های تحمیل شده بر گروهش اذعان کرده با این حال اظهار داشت: هرچند این گروه بخش‌هایی از اراضی تحت کنترلش را از دست داده، هنوز دولتش وضع خوبی دارد. او بیان داشت «حملات روسیه و ائتلاف به رهبری آمریکا داعش را تضعیف نکرده است!»
تلاش برای تداوم حضور تروریست‌ها
سخن از شمار دقیق نیروهای تحت امر ابوبکر البغدادی در عراق و سوریه هم چنان در‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد، با این حال بر کسی پوشیده نیست که تروریست‌های خارجی (چه از خاورمیانه و شمال آفریقا و چه از اروپا) بخش عمده‌ای سپاه تحت امر خلیفه خودخوانده داعش را تشکیل می‌دهد.
خشونت بی رویه تروریست‌ها داعش و رعب و وحشت ایجاد شده از سوی این گروه موجب عدم تمایل گسترده سوری‌ها و عراقی‌ها به جذب شدن در داعش شده، لذا این گروه برای تقویت خود مدام بر جذب افراد خارجی به ویژه عناصر سرخورده جوامع مختلف شده است .استراتژی اتکا به تروریست‌های خارجی تحت عناوینی چون هجرت آنان به سرزمین خلافت! و تلاش برای جذب بیش از پیش چنین افرادی بارها به صراحت مورد تاکید رهبران داعش قرار گرفته است تا آن جا که ابوبکر البغدادی در اولین پیام صوتی اش از مسلمانان سراسر جهان خواست به این منطقه «هجرت» کنند. خلیفه خودخوانده در این پیام از مسلمانان جهان می‌خواهد که در صورت وجود موانع برای مهاجرت به عراق و سوریه «در هر کشوری که اقامت دارند، سلاح بردارند و مبارزه کنند.» در این پیام آشکارا گفته می‌شود که هیچ عذری از مسلمانان برای عدم مهاجرت به خلافت اسلامی و عدم حمایت از دولت اسلامی پذیرفتنی نیست.
انفعال فزاینده داعش در طول هفته‌های اخیر و شکست‌های پی در پی این گروه تروریستی که اخبارش از سوی رسانه‌های بین المللی مدام منتشر شده است، بی گمان ضربه ای بر پیکره خلاف خود خوانده البغدادی بوده و نه تنها روند فرآیند مهاجرت به عراق و سوریه را از سوی تروریست‌های خارجی ( به دلیل نگرانی از آینده مبهم داعش) متوقف کرده بلکه احتمال ایجاد روندی معکوس (بازگشت عناصر خارجی وابسته به داعش) نیز قابل تصور است .
نگرانی از کاهش تروریست‌های خارجی که البغدادی آن‌ها را مهاجرین می‌خواند، وی را به انتشار این پیام مبنی بر القای امنیت موجود در سرزمین‌های داعش وادار کرده است. عناصر داعش مدام در توئیتر، تلگرام، فیس بوک و... به تبلیغ به ظاهر خدمات خود در مناطق تحت سیطره می پردازند و تلاش دارند زمینه مهاجرت این افراد را به سوریه و عراق را فراهم آورند.
طبق بررسی یک انستیتوی تحقیقاتی که مرکز آن در آمریکاست، شبه نظامیان گروه تروریستی داعش حدود ۱۴درصد از مناطقی را که در سال ۲۰۱۴در سوریه و عراق اشغال کرده بودند، در سال ۲۰۱۵از دست داده‌اند. بر اساس گزارش انستیتوی یاد شده که در هفته سوم دسامبر منتشر شد، با کاهش حدود ۱۲هزار و ۸۰۰کیلومتر مربع از وسعت مناطق تحت کنترل داعش تا میانه ماه جاری دسامبر، در حال حاضر ۷۸هزار کیلومتر مربع در اشغال این گروه تروریستی است.
از زمان تشکیل رژیم صهیونیستی درسرزمین‌های اسلامی در سال 1948 تا به امروز، بی گمان مساله فلسطین در صدر مسائل جهان اسلام قرار داشته است. اهمیت مساله فلسطین تا بدان حد است که با وجود اختلاف‌های متعدد میان کشورهای اسلامی، تمامی سردمداران جهان اسلام (ولو ظاهرا) در حمایت از آرمان آنان متفق القولند. حساسیت بیش از اندازه مسلمانان بر این مسئله موجب شده شماری از رهبران کشورهای عربی نظیر صدام حسین، معمر قذافی و... جهت تقویت موقعیت خود نزد افکار عمومی مدام بر آن دست گذارده و از مقوله اشغال سرزمین فلسطین در راستای مقاصد شخصی شان بهره برداری کنند.
سرکرده تروریست‌های داعش نیز در این پیام خود از این امر غافل نمانده و تلاش کرده در موقعیتی که فشارها بر گروه تحت امرش دو چندان شده با حملات متعدد به اسرائیل درصدد احیای خود و گروهش برآید. البغدادی در این پیام می‌گوید: دولت اسلامی گام به گام به اسرائيل نزدیک‌تر می‌شود و اسرائيلی‌ها باید انتظار حمله ما را داشته باشند. ما حتی برای یک ثانیه فلسطین را فراموش نکرده‌ایم.
اظهارات البغدادی مبنی بر ضرورت حمایت از فلسطین در حالی است که با وجود حملات مکرر این گروه در خاورمیانه و حتی در سطح اروپا و با وجود نزدیکی سرزمین‌های تحت امر این گروه با فلسطین اشغالی تا کنون از هرگونه اقدامی بر علیه اسرائیل امتناع ورزیده است .
تضعیف ائتلاف بین‌المللی
تحولات خاورمیانه و تداوم ناامنی و گسترش سیل مهاجرت‌ها به سوی اروپا و آمریکا در کنار حضور نظامی بیش از پیش روسیه و ایران در جبهه سوریه، نهایتا طرف غربی را مجاب ساخته از خواسته پیشینش مبنی بر کناره گیری اسد، موقتا عقب نشینی کرده و بر مقابله با داعش تاکید کند. به واقع اقدامات تروریستی تکفیری‌های داعش در قلب اروپا، اکنون جوامع غربی را نسبت به ضرورت برخورد با این گروه متقاعد کرده است و از همین روست که در هفته‌های اخیر شاهد افزایش گفتگوهای بین المللی جهت برقراری آتش بس در سوریه میان دولت و مخالفین میانه رو و اتحاد آن‌ها علیه داعش هستیم.
تحلیل پیام خلیفه خود خوانده داعش نشان می دهد که رهبران داعش نسبت به افزایش فشارها بر این گروه و تضعیف احتمالی اش چه در عرصه میدانی و چه سایر حوزه‌ها به شدت نگران هستند. فشارهای روسیه و آمریکا بر قطر، ترکیه و سعودی در روزهای اخیر منجر به کاهش فروش نفت از سوی داعش و همچنین قطع برخی حمایت‌های مالی بین المللی از این گروه تروریستی شده که ضربه مهلکی بر پیکره داعش به حساب می آید، لذا البغدادی بر آن است با ابزارهای متعدد زمینه شکاف میان جبهه بین المللی را فراهم آورد.
البغدادی در بخشی از پیام با تاختن بر ایجاد ائتلاف به رهبری عربستان چنین می گوید: «اگر این ائتلاف اسلامی بود با اعلام پیروزی، به مردم سوریه یاری می‌رساند.» گفتنی است که هدف سعودی از ایجاد چنین ائتلافی حمایت از جریان‌های معارض و تندرو سوریه منهای داعش است.
نزدیکی عربستان به جریان‌های سلفی نظیر جیش الاسلام و احرار الشام پس از آن صورت گرفته که ریاض نسبت به فشارهای بین المللی در راستای مقابله با داعش و النصره آگاه شده است، لذا البغدادی در پیام خود رهبران سعودی را بی نصیب نگذارده و مورد حمله قرار داده است. او در این پیام خواستار آن شده که مردم عربستان سعودی علیه حاکمان این کشور قیام کنند.
خلیفه خود خوانده داعش به عربستان سعودی به خاطر آنچه تشکیل ائتلافی از کشورهای مسلمان علیه این گروه خوانده شده حمله کرده است و گفته است،اگر این ائتلاف اسلامی بود خودش را از اربابان یهودی و صلیبی‌اش رها می‌کرد و کشتن یهودیان و آزادی فلسطین را هدف خود قرار می‌داد.برآورد فضای سیاسی-امنیتی خاورمیانه در آینده نشان می دهد که با وجود تداوم خشونت در این منطقه، احتمالا شاهد روند زوال و فرسایشی گروه تروریستی داعش خواهیم بود، از همین رو قدرت‌های منطقه‌ای و بین المللی در راستای مطامع خود در جهت تعیین سیاست شان در خاورمیانه منهای داعش گام نهاده اند.
داعش چگونه ثروتمندترین گروه تروریستی شد؟
گروه تروریستی داعش با چپاول اموال مردم، گرفتن مالیات‌های سنگین، گروگان‌گیری، فروش نفت، باجگیری، قاچاق، فروش آثار باستانی و دریافت کمک‌های خارجی توانسته است هزینه‌های بالای حاکمیت تروریسم بر بخش گسترده‌ای از منطقه را تامین کند و عنوان ثروتمندترین گروه دهشت افکن را به خود اختصاص دهد.گروه تروریستی داعش با سرعت بالایی بخش‌هایی از عراق و سوریه را به اشغال خود درآورد.
توان داعش در کنترل مناطق گسترده ای از سوریه و عراق، جذب نیرو، انجام عملیات‌های موفقیت آمیز تروریستی حتی در قلب اروپا و گسترش نفوذ در خاورمیانه، آفریقا و حتی دورترین کشورهای آسیا نشان دهنده توان بالای اقتصادی و منابع عظیم مالی این گروه است. از این رو پرسش‌های جدی درباره چگونگی تامین منابع مالی داعش برای تداوم حیات و طراحی و اجرای برنامه‌های گسترده این گروه در سراسر جهان مطرح است. در این گزارش راه‌های تامین منابع تامین داعش و علت قدرت یابی این گروه بررسی شده است.
منابع مالی داعش
همچنان که اشاره شد گروه تروریستی داعش برای ادامه حیات و فعالیت خود نیاز به درآمد بالایی دارد. به همین خاطر این گروه در مناطق زیر کنترل خود از راه‌های گوناگون هزینه‌های خود را فراهم می کند. به گزارش تارنمای «مرکز پژوهش‌های منطقه ای قاهره»، داعش از ثروتمندترین گروه‌های تروریستی جهان است. این گروه از منابع بسیاری برخوردار است. گزارش‌ها نشان می دهد این گروه به طور کلی از 12 منبع برای سرمایه گذاری و پیشبرد اقدام‌ها و برنامه‌های تروریستی استفاده می کند. این منابع عبارتند از:
1- کمک‌های مالی ثروتمندان کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس: گزارش‌های وزارت امور خارجه آمریکا می‌گوید بسیاری از ثروتمندان عرب خلیج‌فارس از فعالیت‌های تروریستی در عراق و سوریه پشتیبانی می کنند. 28 شخصیت عربستانی، 12 ثروتمند عراقی، پنج سرمایه دار کویتی و شماری دیگری از سرمایه داران قطری، اماراتی و بحرینی از این گروه تروریستی حمایت مالی می‌کنند.
2- دریافت صدقه، زکات و هدیه‌ها: تبلیغات مفتی‌ها و رسانه‌های افراطی طی سال‌های 2011 و 2012 مسلمان را تشویق می‌کرد که زکات، صدقه و هدیه‌های خود را با هدف جهاد به سوریه بفرستند. این اموال به طور مستقیم به داعش، جبهه النصره و دیگر گروه‌های تروریستی رسیده است.
3- حمایت مستقیم کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس: عربستان، کویت و قطر کشورهای پیشتاز در ارائه کمک به داعش بوده اند و با حمایت مالی از داعش به جنگ نیابتی با نظام سوریه پرداخته اند. این پشتیبانی‌ها پس از تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای قطع کمک‌های مالی به گروه‌های داعش و جبهه النصره اندکی کاسته شده است.
4- حمایت‌های بین المللی: بر پایه گزارش وزارت امور خارجه آمریکا حدود 31 کشور از داعش حمایت مالی می کنند و در تامین هزینه‌های این گروه تروریستی نقش دارند .
5- درآمدهای حاصل از آزاد سازی گروگان‌ها : داعش به ربایش شهروندان خارجی، کارمندان بین المللی و خبرنگاران عادت کرده است و پس از ربودن این افراد با خانواده‌ها و کشورها با هدف دریافت پولی به عنوان فدیه برای آزادی این افراد چانه زنی می کند. برپایه برخی گزارش‌ها، این گروه در نتیجه چنین اقدامی سالانه بیش 25 میلیون دلار درآمد دارد.
6- چپاول منابع و کالا از مکان‌های زیر سلطه: این گروه از بیمارستان‌ها، بازارها، رستوان‌ها، نیروگاه‌های برق و آب هر ماه میلیون‌ها دلار درآمد دارد.
7- درآمدهای به دست آمده از قاچاق: داعش از قاچاق نفت، سلاح، آثار باستانی، مواد مخدر، تجارت انسان و اعضای آن درآمدی هنگفت دارد. شبکه «ای.بی.سی» (ABC) آمریکا این در آمد را روزانه 2 تا چهار میلیون دلار برآورد کرده است.
8- اموال هواداران داعش: کسانی که به داعش ملحق می شوند دارایی‌ها خود را هم با خود می آورند و از آن چشمپوشی می کنند. آنان مدعی اند این دارایی‌ها در راه خدا و هدف‌های والا به مصرف می رسد!
9- باجگیری: این گروه افزون بر کشتن و به وحشت انداختن شهروندان، از کشاورزان و کارمندان مناطق زیر سلطه خود باج خواهی می‌کند و از غیر مسلمان می‌خواهد که جزیه بپردازند.
10- دزدی و چپاول: دزدی و چپاول نیز یکی از منابع درآمدی داعش است. به عنوان نمونه این گروه پس از حمله به بانک مرکزی موصل میلیون‌ها دلار را به تاراج برد.
11- در آمدهای کشاورزی: به گفته یکی از مسئولان وزارت کشاورزی عراق داعش حدود یک سوم گندم عراق را در اختیار دارد و از درآمد دیگر محصولات کشاورزی نیز بهره مند است.
12- معادن طلا: این گروه پس از پیشروی در موصل معادن طلا را در این کشور در کنترل خود گرفت.
به گزارش روزنامه «الدیار» لبنان، دستگاه اطلاعاتی آمریکا ثروت گروه تروریستی داعش را 9 میلیارد دلار برآورد کرده است.
برپایه این گزارش، در سال 2014 این گروه 2میلیارد و امسال نیز یک میلیارد و 500 میلیون دلار درآمد نفتی داشته است .به گزارش تارنمای «البدیل»، گروه «سایبر بیرکوت» که به دست فعالان اوکراینی هوادار روسیه اداره می شود با نفوذ به پست الکترونیکی «بویتولد کوجیکوفسکی» رییس شرکت هلندی تجارت سلاح با نام«LEVEL11» به نامه‌هایی دست یافته است که نشان می دهد این شرکت از طرف سعودی‌ها و دیگر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس مانند قطر به عنوان دلال برای خرید سلاح به منظور تحویل به گروه‌های تروریستی مورد حمایت این کشورها در سوریه و دیگر کشورهای منطقه اقدام می کند .
اقتصاد داعش و قدرت‌یابی آن
بی تردید در اختیار گرفتن حوزه‌های نفتی و کمک‌های خارجی در قدرت گیری داعش نقش داشته است اما با توجه به این که داعش در مناطق حوزه نفوذ خود از پایگاه مردمی برخوردار نیست قدرت پایداری برای بلندمدت را نخواهد داشت.به گزارش تارنمای مرکز پژوهش‌های منطقه ای قاهره، دو عامل در قدرت یابی و گسترش نفوذ داعش نقش داشته است.
به باور «احمد محمد ابوزید» تحلیلگر این مرکز، اقتصاد نخستین عامل رشد این گروه است. داعش با در اختیار گرفتن منابع طبیعی و به ویژه نفت از درآمدهای آن برای سرمایه گذاری در اقدام‌های تروریستی خود استفاده می کند. این گروه با فروش نفت در بازارهای سیاه و قاچاق آن برنامه‌های خود را پیش می برد.
برپایه این گزارش، عامل سیاسی نیز در رشد این گروه نقش داشته و نبود دولت قدرتمند سبب شده است این گروه قدرت گیرد. همچنین نبود راهبرد در ائتلاف مبارزه با تروریسم هم در رشد داعش نقش داشته است.
به نوشته تارنمای «مرکز پژوهش‌های الجزیره» قطر، بسیاری از ناظران دلیل قدرت گروه داعش را استفاده این گروه از فرماندهان نظامی، امنیتی و مسئولان اداری با تجربه نظام پیشین عراق می دانند. به باور آنان، وجود چنین نیروهایی سبب شد «ابوبکر البغدادی» سرکرده داعش اعلام خلافت کند.
بر پایه گزارش مرکز پژوهش‌های الجزیره، دلایل بقای داعش به ویژه پس از تلفات نیروها و سلاح، در اختیار گرفتن چاه‌های نفتی، انبار غلات، گذرگاه‌های مرزی، زمین‌های حاصلخیز ساحل رودخانه‌های دجله و فرات در عراق و سوریه و کمک‌های خارجی است .
به گزارش این تارنما، این گروه پشتوانه لازم برای حرکت در صحنه را دارد اما قدرت پایداری برای بلندمدت را ندارد. در بیشتر مناطق تحت کنترل این گروه ، ساکنان به سبب ترس و از روی ناچاری به حکومت این گروه تن داده اند زیرا آنان ناگزیرند و توان مهاجرت ندارند.
ش.د9405124