(روزنامه اطلاعات ـ 1395/02/22 ـ شماره 26436 ـ صفحه 12)
مداخله عربستان سعودی با حمایت آمریکا و انگلیس موقعیت بد را بدتر کرد. عربستان با حملات هوایی یک ساله خود در نظر داشت رئیس جمهوری سابق، منصور هادی را به قدرت بازگرداند. دولت ناکارآمد و غیر منتخب او به عربستان سعودی فرار کرده است. بمباران بی‌وقفه تا حدی موفقیت داشت و نیروهایی که برای هادی می‌جنگیدند توانستند در جبهه شمالی پیشرفت کنند؛ اما نتوانستند پایتخت یمن، صنعا را بگیرند. در هفته گذشته، آتش‌بس نه چندان پایدار برقرار بود .برندگان اصلی در این جنگ القاعده در شبه قاره عربی بوده که از فروپاشی دولت مرکزی استفاده کرد تا دولت کوچک خود را برپا کند. این دولت تا ۳۴۰مایل در ساحل جنوبی یمن ایجاد شده است. القاعده در شبه قاره عربی توانسته دولتی با درآمدهای مالیاتی مجزا سازمان دهی کند.
القاعده در شبه قاره عربی به دور از چشم جهانیان توانسته دولت کوچک خود را در یمن ایجاد کند. همانگونه که داعش توانست در غرب عراق و شرق سوریه این به اصطلاح دولت را ایجاد کند. اوایل سال گذشته، اوباما داعش را تیم بسکتبال نوجوانان معرفی کرد که هرگز در لیگ بزرگ‌تر بازی نخواهد کرد. همین طور در یمن، دولت‌های آمریکا و انگلیس مقدار نفعی که القاعده در شبه جزیره عربی از عملیات طوفان قاطع می‌برد را اشتباه محاسبه کردند.مداخله عربستان یک بحران را به یک فاجعه تبدیل کرد. حدود ۶۴۲۷نفر در درگیری‌ها کشته شدند؛ اما این تنها آماری است که مقامات پزشکی می‌دهند. طبق آمار سازمان ملل حدود ۱۴میلیون یمنی، ۵۴درصد جمعیت این کشور، به خدمات درمانی دسترسی ندارند. پس آمار کشته شدگان باید بیش از این باشد. حتی قبل از جنگ نیز، یمن فقیرترین کشور عربی بوده است و جمعیت آن از گرسنگی یا سوءتغذیه رنج می‌بردند. طبق پیش‌بینی‌ها ۸۲درصد جمعیت ۲۱میلیونی یمن نیاز به کمک‌های بشردوستانه دارند.این فاجعه تنها حقوق بشری نیست؛ بلکه سیاسی است و تنها یمن را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. مانند عراق، لیبی، سوریه و افغانستان، مداخله خارجی با نیابتی شدن طرف‌های درگیری، اختلافات محلی را تقویت و بین المللی می‌کند.
مقصد بعدی داعش
عربستان سعودی حوثی‌ها را هواداران ایران نشان می‌دهند، هر چند شواهد کمی در این باره وجود دارد. پس یمن صحنه رویارویی عربستان سعودی و ایران شده است. نکته قابل توجه این است که القاعده در شبه جزیره در حال توسعه است؛ اما نه به خاطر قدرت خود بلکه به خاطر ضعیف بودن مخالفانش. رسانه‌های حمایت شده توسط عربستان سعودی و کشورهای حوزه خلیج فارس اغلب می‌گویند نیروهای حامی منصور هادی در حال پیشروی هستند؛ اما در واقع دولت در تبعید در عربستان سعودی باقی مانده است. این نیروها توانستند شهر بندری عدن را در تابستان گذشته تصرف کنند؛ اما مسئولین معدود آن جرات نمی‌کنند غیر از در بالگرد ساختمان‌های امن خود را ترک کنند. حتی جایی که مبارزان مورد حمایت عربستان سعودی پیشروی می‌کنند، پشت سر خود ناامنی به جای می‌گذارند.از زمان حمله آمریکا و انگلیس به عراق در ۲۰۰۳، معمولا استراتژی آنها مبتنی بر قوت و محبوبیت متحدان منطقه‌ای بوده که معمولا در آن کشور مورد تنفر بوده اند.
من با افغان‌هایی که از طالبان حمایت می‌کنند زیاد صحبت نکرده‌ام اما همیشه تعجب کرده‌ام که چه تعداد افغانستانی از دولت خود بیزارند. اما زمانی که یک مقام سازمان ملل علنا گفت که قدرت‌های خارجی در حال جنگ با طالبان متحد محلی ندارند، به سرعت اخراج شد.قدرت‌های غربی در سوریه و لیبی نیز استدلال می‌کردند که شورشیان مورد حمایتشان، نماینده عموم مردم هستند و قابلیت جایگزینی رژیم‌های فعلی را دارند. اما در واقع، تضعیف یا از بین بردن دولت مرکزی خلاء قدرتی ایجاد کرد که به سرعت توسط گروه‌های افراطی پر شد.عواقب مداخله عربستان سعودی و قدرت گرفتن القاعده در شبه جزیره توسط دولت‌های غربی و رسانه‌ها نادیده گرفته می‌شود. بر خلاف اظهار نظر غربی‌ها برای مبارزه با تروریسم، آمریکا و انگلیس فرصت ایجاد یک دولت کوچک القاعده را ایجاد کردند.
این حوادث تاثیری فراتر از خاورمیانه خواهد گذاشت؛ زیرا موضوعی که توقف خشونت‌های سازمان‌یافته داعش در بروکسل و پاریس را سخت می‌کند این است که آنها سازماندهی شده و مورد حمایت مالی یک دولت واقعی هستند که منطقه خود را کنترل می‌کند. اگر یک هسته تروریستی، رهبر محلی یا متخصص بمبش از بین برود به راحتی قابل جایگزینی است.همانگونه که بعد از 11 سپتامبر به کرات رخ داد، آمریکا و کشورهایی مانند انگلیس در مبارزه با تروریسم ناتوان بوده‌اند زیرا اولویت اقداماتشان را به حفظ اتحاد خود با عربستان سعودی و پادشاهی‌های حوزه خلیج فارس اختصاص داده‌اند؛ حتی در زمانی که سیاست‌های آنان مانند آنچه در یمن رخ داد، یک کشور را از هم پاره کرد و به القاعده و داعش مکان امنی داد.
القاعده هنوز پابرجاست
با وجود آنکه پنج سال از کشته شدن اسامه بن لادن، بنیانگذار گروه تروریستی القاعده گذشته است، شبکه‌ای که او پایه‌گذاری کرد به رغم متحمل شدن شکست‌های پی در پی هنوز تا پایان کارش فاصله زیادی دارد.به گزارش ایسنا، خبرگزاری فرانسه در گزارشی درباره وضعیت گروه القاعده پنج سال بعد از کشته شدن اسامه بن لادن، سرکرده پیشین این گروه در حمله نیروهای ویژه آمریکایی در خاک پاکستان می نویسد :کارشناسان می‌گویند، گروه تروریستی داعش تا حد زیادی جای القاعده را به عنوان برجسته‌ترین گروه تروریستی جهان گرفته است اما با این حال القاعده همچنان یک نیروی قدرتمند و تهدیدی خطرناک است. القاعده پس از آنکه سال گذشته میلادی از طریق عوامل خود کشتاری را علیه مجله فُکاهی "شارلی ابدو" در پاریس به راه انداخت و دست به یک سری حملات مسلحانه در غرب آفریقا زد، نشان داده که همچنان می‌تواند حملات چشمگیر خود را ادامه دهد.شبه نظامیان القاعده همچنین از آشوب در سوریه و یمن استفاده کردند تا کنترل بخش چشمگیری از اراضی را در این کشورها به دست آورند. آنها در این کشورها سعی دارند خود را به عنوان یک آلترناتیو برای اقدامات بی‌رحمانه داعش نشان دهند.
پس از آنکه نیروهای ویژه آمریکا در دوم مه 2011 اسامه بن لادن را در مخفیگاهش در پاکستان کشتند، گروهی که او در اواخر دهه 1980 پایه گذاری کرده بود به شدت آسیب دید و بسیاری از سرکردگان و شبه نظامیان القاعده در به اصطلاح جنگ با تروریسم آمریکا کشته یا دستگیر شدند.با معرفی ایمن الظواهری به عنوان سرکرده جدید القاعده و جانشین بن لادن، نارضایتی در داخل رده‌های این تروریست‌ها افزایش یافت . در آن زمان گروه داعش یکی از گروه‌های وابسته به القاعده بود و به عنوان شاخه القاعده در عراق محسوب می‌شد اما با افزایش این نارضایتی از القاعده جدا شد و نام خود را به اصطلاح گروه "دولت اسلامی عراق و شام" یا همان داعش گذاشت.
این گروه بعد از تصرف بخش‌های وسیعی از عراق و سوریه در سال 2014 یک به اصطلاح خلافت را در مناطق تحت کنترل خود اعلام و از آن به بعد نیز خودش را به طور خلاصه "دولت اسلامی" معرفی کرد. از آن زمان به بعد داعش، القاعده را به عنوان شریک سابق خود تحت الشعاع قرار داد و هزاران تن از افراطگران را جذب خود کرد و مسئولیت حملات مرگباری که صدها کشته در بروکسل، پاریس، تونس، ترکیه، لبنان، یمن، عربستان بر جای گذاشت و حتی سرنگونی یک هواپیمای مسافربری روسیه بر فراز مصر را به عهده گرفت .
ماشین جنگی رسانه‌ای
ابوبکر البغدادی به عنوان امیر خودخوانده داعش توانسته همپیمانی بسیاری از نیروهای افراطگرای دیگر در خاورمیانه و فراتر از آن را به دست آورد و مشخصا یکسری گروه‌های قدرتمند مرتبط با داعش را که در لیبی و شبه جزیره سیناي مصر فعالیت دارند زیر‌مجموعه خود قرار دهد. ژان پی‌یر فیلیو، یک کارشناس امور گروه‌های افراطگر مستقر در پاریس گفت: داعش به طور خاص توانسته استفاده فراوانی از تکنولوژی‌های جدید برای جلوزدن از رقیب خود که کمتر به سراغ تکنولوژی رفته، داشته باشد. فیلیو خاطرنشان کرد با توجه به ماشین جنگی رسانه‌ای که داعش توانسته با موفقیت ایجاد کند تبلیغات القاعده در شبکه‌های اجتماعی دیگر چشمگیر نیستند. وی افزود: القاعده به جز در منطقه صحرای ساحل در شمال آفریقا در همه مناطق دیگر در مقابل داعش شکست خورده است.
ویلیام مک کنتس، کارشناس موسسه بروکینگز واشنگتن گفت: القاعده بخشی از اراضی خود را در مقابل داعش از دست داده است اما این سازمان توانسته خود را بازیابی کند.مک کنتس گفت: القاعده در یمن و سوریه حضور قدرتمندی دارد. در سوریه شاخه وابسته به القاعده یعنی جبهه النصره از نیروهای قدرتمندی است که با حکومت بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه می‌جنگند و توانسته بخش‌های وسیعی از استان ادلب در شمال سوریه را اشغال کند.
همچنین شاخه محلی القاعده در یمن یعنی گروه "القاعده در شبه جزیره عرب" نیز در جنوب و جنوب شرق این کشور از جنگ دولت منصور هادی با انصارالله استفاده کرده و اراضی قابل توجهی را اشغال کرده است.
حمله به پاریس، غرب آفریقا و دیگر نقاط
مک کنتس اظهار داشت القاعده در شبه‌جزیره عرب همچنان گروه افراطگرای اصلی در یمن با داشتن هزاران عضو است در حالی که شاخه وابسته به داعش در یمن تنها چندصد نیرو دارد.این در حالی است که گروه القاعده در شبه جزیره عرب از سوی واشنگتن به عنوان خطرناک‌ترین و سازمان یافته ترین شاخه القاعده در نظر گرفته شده است .این گروه مسئولیت یکی از مهمترین حملات در سال‌های اخیر در اروپا را به عهده گرفت. در ژانویه 2015 افراد مسلح وابسته به این گروه القاعده دفاتر مجله فکاهی شارلی ابدو در شهر پاریس را با مسلسل و دیگر سلاح‌ها هدف حمله قرار داده و 12 تن را کشتند.یک شاخه دیگر القاعده به نام "القاعده در مغرب عربی" نیز دست به یکسری حملات علیه هتل‌ها و رستوران‌ها در کشورهای مالی، بورکینافاسو و ساحل عاج زدند.
گروه مشاوره اطلاعاتی موسوم به گروه "سوفان" مستقر در نیویورک در ماه مارس گفت: حملات در غرب آفریقا بار دیگر حضور منطقه‌ای القاعده در مغرب اسلامی و گسترش دامنه فعالیت این گروه را نشان می‌دهد.این گروه اعلام کرد القاعده در مغرب عربی از مساله حملات تروریستی برای به چالش کشیدن نفوذ گروه داعش استفاده کرده و به دنبال نشان دادن و تقویت حمایت‌های محلی از خود بوده است و در عین حال قصد داشته نشان دهد که بعد از اختلافات زیانبار اولیه اکنون متحد است.از سوی دیگر اندیشکده "گروه بحران بین الملل" نیز استدلال کرد، اگرچه داعش دورنمای فعالیت‌های تروریستی در جهان را تغییر داده است اما همزمان القاعده نیز متحول شده و شاخه‌های آن در شمال آفریقا، سومالی، سوریه و یمن همچنان قدرتمند هستند و برخی از آنها حتی از قبل هم قدرتمندتر شده‌اند.این اندیشکده مستقر در بروکسل گفت: برخی از این شبه نظامیان خود را وارد شورش‌های محلی کردند و سطحی از عملگرایی را از خود نشان داده‌اند و در عین حال نسبت به کشتار مسلمانان دیگر و همچنین رعایت هنجارهای محلی اندکی احتیاط به خرج می دهند.
آمریکا به وضوح همچنان القاعده را یک تهدید مهم می‌داند و یک جنگ پهپادی قدرتمند را علیه این گروه در یمن پیگیری می‌کند. حملات آمریکا تاکنون باعث کشته شدن بسیاری از عاملان القاعده شامل ناصر الوحیشی مقام شماره دو ارشد القاعده در ژوئن 2015 شد. در ماه مارس نیز در حمله هوایی آمریکا علیه کمپ آموزشی گروه "القاعده در شبه جزیره عرب" واقع در یمن دست کم 71 تن از نیروهای این گروه کشته شدند.
آلن رودیه، افسر اطلاعاتی سابق که در اوایل آوریل مطلبی را برای وب سایت فرانسوی "آتلانتیکو" نوشت و اظهار داشت، با وجود آنکه داعش در صحنه جهانی جایگاه القاعده را ربوده اما القاعده به لحاظ بلندمدت جایگاه بهتری پیدا کرده است.به گفته وی، داعش با عجله به خرج دادن در اعلام خلافت و اعمال حاکمیت باعث شد که تبدیل به یک هدف آسان‌تر شود و هزاران تن از حامیان آن در حملات هوایی روسیه و ائتلاف تحت رهبری آمریکا کشته شدند .
همچنین حکومت سختگیرانه داعش باعث منزجر شدن بسیاری از حامیان بالقوه آن شده و گروه‌هایی مثل جبهه النصره به جای آن به دنبال همکاری با نیروهای محلی در مناطق تحت کنترلشان بوده‌اند. رودیه نوشت: مرگ بیانگذار القاعده به هیچ وجه به معنی پایان کار این گروه نیست. جنگ آنها قرار است چندین دهه ادامه پیدا کند.
القاعده و سال‌های پس از بن لادن
دوم مه سالروز کشته شدن اسامه بن لادن، سرکرده و موسس گروه تروریستی القاعده بود که در سال 2011 در پاکستان به دست آمریکایی‌ها کشته شد؛ پنج سال بعد از بن‌لادن، القاعده که با ایدئولوژی خود گروه‌های به مراتب خطرناک‌تری به وجود آورده است همچنان خطری جدی علیه جهان محسوب می‌شود.
به گزارش روزنامه فرامنطقه‌ای الشرق الاوسط، پس از حملات 11 سپتامبر 2001 نیویورک، القاعده از عملیات انتقام جویانه آمریکا در افغانستان جان سالم به در برد و شاخه‌های القاعده با وجود مشکلات مالی که این گروه با آن مواجه است در آفریقا و خاورمیانه ریشه دواندند.ایمن الظواهری در 16 ژوئن 2011 و پس از کشته شدن اسامه بن لادن رهبری این گروه تروریستی را برعهده گرفت و در دوره رهبری او القاعده دچار دودستگی‌ها و البته زایش‌هایی شد و همزمان این گروه به عملیات خود در سراسر جهان ادامه داد. موارد زیر رخدادهای بعد اسامه بن لادن و از زمان آغاز دوره رهبری ایمن الظواهری است:
-30 سپتامبر 2011: کشته شدن انور العولقی، روحانی و رهبر معنوی القاعده در شبه‌جزیره عربستان در حمله پهپادهای آمریکایی در یمن. وی دارای تابعیت آمریکایی و اصالتا یمنی بود و از فرماندهان ارشد القاعده محسوب می‌شد.
-11 سپتامبر 2012: این روز سالروز حملات 11 سپتامبر آمریکا بود. گروه‌های مسلح که برخی از آنها عضو القاعده بودند در این تاریخ به کنسولگری آمریکا در شهر بنغازی در شرق لیبی حمله کردند. این حمله به کشته شدن چهار آمریکایی از جمله سفیر این کشور منجر شد.
-14 سپتامبر 2012: طی تظاهرات در اعتراض به یک فیلم ساخت آمریکا در تونس حملاتی به سفارت آمریکا در این کشور رخ داد که به کشته شدن چهار تظاهرکننده انجامید. مسئول این حملات حامیان سیف‌الله بن حسین، مسئول سابق القاعده بودند.
-15 سپتامبر 2012: القاعده خواهان ادامه حملات علیه منافع آمریکا شد.
-11 ژانویه 2013: مداخله فرانسه و هم‌پیمانان آفریقایی‌اش در مالی به اخراج القاعده از مناطق تحت نفوذش در شمال این کشور منجر شد.
-16 ژانویه 2013: یک گروه حامی القاعده به تأسیسات گاز الجزایر حمله کرد که این حمله به کشته شدن 69 تن از جمله 29 مهاجم انجامید.از ژوئیه 2014 به بعد فرانسه عملیات خود علیه القاعده را شدت بخشید و عملیات‌هایی در موریتانی، مالی، بورکینافاسو، نیجر و چاد انجام داد.الظواهری سوم سپتامبر 2014 شاخه جدیدی با عنوان "القاعده در شبه‌قاره هند" تأسیس کرد که افغانستان، پاکستان، بنگلادش و میانمار را پوشش می‌داد که چندان موفق عمل نکرده است.
-7 ژانویه 2015: حمله به مجله شارلی ابدو در پاریس که القاعده در جزیره عرب مسئولیت آن را برعهده گرفت.
-2 آوریل 2015: القاعده در شبه جزیره عرب بر شهر مکلا، بزرگترین شهر استان حضرموت یمن و مرکز آن سیطره یافت.
-13 اوت 2015: الظواهری ملا اختر منصور، رهبر جدید طالبان را تایید کرد.
-13 سپتامبر 2015: الظواهری خواهان اتحاد تروریست‌ها از ترکیه تا مغرب عربی شد. وی در همان زمان مخالفت خود را با خلافت داعش بار دیگر اعلام کرد .القاعده در مارس 2016 نیز حملاتی را در باماکو و غرب آفریقا و ساحل عاج انجام داد که دهها کشته برجا گذاشت.
البته تنها حملات و عملیات مستقیم القاعده نبود که جهان را به آشوب کشاند، بلکه گروه‌های افراط‌گرایی که بعدها از این تشکیلات منشعب شدند، خطرات به مراتب بیشتری را متوجه امنیت جهانی کردند که داعش نمونه بارز آنهاست.
-10 آوریل 2013: جبهه النصره در سوریه با القاعده بیعت کرد و به قطب بزرگی در بحران سوریه تبدیل شد.
-29 ژوئن 2014: داعش که هسته‌های اولیه آن سال‌ها پیش در عراق و با تأسی از القاعده تشکیل شده بود از جبهه النصره، شاخه رسمی القاعده در سوریه جدا شد. داعش پا را از القاعده فراتر گذاشت و خلافت اسلامی اعلام کرد و به خطرناک‌ترین گروه تروریستی جهان تبدیل شد.
شاخه‌های جهانی القاعده
اگرچه داعش به عنوان اصلی‌ترین تهدید تروریستی و افراطی حال حاضر محسوب می‌شود اما شاخه‌های القاعده پایگاه‌ها و قلمروهای خود را حفظ کرده‌اند .در اینجا به خلاصه‌ای از شاخه‌های القاعده اشاره می‌شود:
القاعده در شبه جزیره عرب
القاعده در شبه جزیره عرب در ژانویه سال 2009 میلادی از طریق ادغام شاخه‌های یمنی و سعودی القاعده تشکیل شد و از سوی واشنگتن به عنوان فعال‌ترین شاخه این شبکه افراطی به ویژه در یمن محسوب می‌شود.
جبهه النصره سوریه
جبهه النصره برای نخستین بار در ژانویه سال 2012 میلادی یعنی 10 ماه پس از آغاز اعتراضات ضد دولتی در سوریه پدیدار شد.جبهه النصره انشعابی از داعش در عراق و سپس یکی از شاخه‌های القاعده بود.برآورد شده که جبهه النصره به سرکردگی ابومحمد الجولانی بین 7000 تا 8000 نیرو دارد.
القاعده در مغرب عربی
در سال 2007 میلادی هنگامی که گروه سلفی الجزایر برای موعظه و جنگ با بن لادن بیعت کرد، القاعده در مغرب عربی تشکیل شد.القاعده در مغرب عربی که نیروهای خود را از سراسر منطقه صحرا (شمال آفریقا) جذب کرده، پایگاه‌هایی را در شمال کشور مالی ایجاد کرده، شبکه‌های قاچاق مواد مخدر را به وجود آورد و غربی‌ها را به منظور گرفتن باج ربود.
القاعده در شبه قاره هند
در سپتامبر سال 2014 میلادی القاعده راه اندازی شاخه‌ای در جنوب آسیا موسوم به القاعده در شبه جزیره هند را اعلام کرد که پایگاهش افغانستان، پاکستان، هند، بنگلادش و میانمار را پوشش می‌دهد. برآورد شده که این گروه 500 تا 600 نیرو دارد اما با گروه‌هایی که نیروهای بیشتر دارند همچون طالبان افغانستان و پاکستان مرتبط است.
الشباب سومالی
گروه شباب که از دادگاه‌های اسلامی سومالی ریشه می‌گیرد، رهبری یک شورش مسلحانه را به عهده داشت که سومالی را از سال 1991 میلادی گرفتار ناآرامی وآشوب و در سال 2010 میلادی با القاعده بیعت کرد.الشباب در سال 2011 میلادی مجبور به فرار از موگادیشو، پایتخت سومالی شد اما در سومالی و کنیا همچنان تهدیدی محسوب می‌شود و در این دو کشور مرتبا دست به حملاتی می‌زند.
ش.د9500186