روز تولد «پوپوليسم» ايراني

وقتی پای قدرت و رقابت به میان می‌آید طبیعی است که بازیگران آن، قوای خود را جمع می‌کنند تا با تمام قدرت به پیش روند و وقتی سوت پایان، به صدا درآمد لبخند پیروزمندانه بزنند؛ حال وقتی این بازی و رقابت به عرصه سیاسی می‌رسد طبیعی است که تلاش‌ها بیشتر و نوع حرکات ظریف‌تر می‌شود. هرچند ماکیاولی فیلسوف ایتالیایی، فریب‌کاری را در عرصه قدرت مجاز می‌دانست، اما تنها کافی است امروز فردی از این راهکار سخن بگوید تا با سخت‌ترین واکنش‌ها مواجه شود، این درحالی است که امروز این چرخ به صورت دیگری در حال گردش است که معنای فریب نمی‌دهد اما می‌تواند توجه زیادی را به خود جلب کند؛ حتی اگر از همان ابتدا عملی نشدنش واضح باشد. درحقیقت نقشی که امروز شعارها و وعده‌های انتخاباتی در جریان رقابت‌های سیاسی بازی می‌کند موضوعی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت.

شعارهای پوپولیستی و انتخابات 84

شعارهای پوپولیستی یا عوام‌گرایانه همان وعده‌هایی است که در بزنگاه‌های انتخاباتی مردم انتظار شنیدنش را دارند، یعنی بیش از آنکه عملی شدن یا نشدن آن را مورد ارزیابی قرار دهند می‌خواهند بدانند که این شعارها و وعده‌ها از دهان کدام کاندیدای روی رینگ بیرون می‌آید. در حقیقت عرصه رقابت‌های سیاسی بیشتر از آنکه عرصه تقابل و تضارب برنامه باشد، عرصه شعار و وعده است. طبیعتا در چنین فضایی است که فردی با شعارهای خوشایند می‌تواند خود را مطرح کند و گوی سبقت را از دیگر رقیبان برباید.

سال 84 زمانی که محمود احمدی‌نژاد برای اولین بار از ساختمان شهرداری تهران راهی وزارت کشور شد تا برای نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کند. کمتر کسی تصور می‌کرد این همان فردی باشد که قرار است بر مسند ریاست جمهوری تکیه زند، آن هم در شرایطی که افراد و شخصیت‌هایی مانند ‌هاشمی رفسنجانی، مصطفی معین، علی لاریجانی، مهدی کروبی و محسن مهرعلیزاده؛ اما سوم تیر ماه نتیجه بر خلاف انتظار بود و احمدی‌نژاد توانست در رقابت با رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام راهی ساختمان پاستور شود.

اما با دقت در این زمینه که چگونه محمود احمدی‌نژاد توانست پیروز رقابت سال 84 باشد، تنها می‌توان به یک گزینه رسید و آن فرصت‌شناسی او در استفاده از شعارها و به کار بستن اقدامات پوپولیستی برای جلب نظر افکار عمومی بود. از سوار شدن بر یک فیات ساده، نشان دادن خانه‌ای معمولی در میدان 72 نارمک همه گواهی بود که نشان می‌داد احمدی‌نژاد به قدرت این اقدامات ایمان دارد.

ادامه رفتارهای پوپولیستی برای تثبیت

اولین اقدام رئیس دولت نهم بعد از انتخاب شدن پایه‌گذاری سفرهای استانی بود به صورتی که هر از چند گاهی همه کابینه راهی استان‌ها می‌شدند و طبیعی بود که در هر سفر استقبال‌هایی نیز صورت می‌گرفت که می‌توانست بازتاب خوبی داشته باشد. البته این موضوع در دولت‌های قبل هم بود و روسای جمهوری سفرهایی به دیگر استان‌ها داشتند اما آنچه در این دولت یک بدعت محسوب می‌شد قراردادن سفرهای استانی به صورت مرتب در برنامه کاری‌شان بود. وقتی این سفرهای استانی با اخذ نامه‌های مردمی عجین شد معنای واقعی رفتارهای عوام‌گرایانه را به نمایش گذاشت؛ نامه‌هایی که با هزاران امید نوشته می‌شد، اما برای نویسنده آن هیچ خروجی و نتیجه‌ای نداشت.

رفتارهای پوپولیستی او فقط به سفرهای استانی، گرفتن نامه یا پخش سیب زمینی در میان مردم ختم نشد و موضوع مسکن مهر نیز به این رفتارها اضافه شد. البته سخنرانی‌های پرطمطراق و شاخ و شانه کشیدن برای دیگر کشورها، نیز قرار بود برای رئیس جمهور سابق پرستیژ و محبوبیت به ارمغان بیاورد. نهایتا سال 88 نیز در جریان مناظره‌های انتخاباتی با اتهام‌زنی‌های بی‌پایه و اساس و همچنین طرح یارانه نقدی در میان اما و اگرهای فراوان بار دیگر خود را صاحب کرسی ریاست جمهوری کرد.

جایگاه شعارهای پوپولیستی در انتخابات 92

اواخر دوره 8 ساله دولت احمدی‌نژاد این واقعیت که شعارهای مطرح شده فقط جنبه تبلیغاتی داشته است موجب شد تا نگاه افکار عمومی به شعارهای مطرح شده از سوی سیاسیون تغییر کند و البته نوعی تغییر دیدگاه نسب به رفتارهایی که رنگ و بوی پوپولیستی یا عوام‌گرایی در آن مشاهده می‌شود نیز به وجود آمد. در چنین وضعیتی حسن روحانی تلاش کرد تا وعده‌هایی را بدهد که عملی شدن آن بیشتر نزدیک به واقعیت باشد؛ هرچند روحانی نیز برخی وعده‌هایی را داد که به لحاظ موقعیت سیاسی به تنهایی از عهده قوه مجریه بر نمی‌آمد. به هر صورت آنچه امروز برداشت می‌شود این است که افکار عمومی به رفتارهای پوپولیستی نگاه مثبتی ندارد و نمی‌توان جامعه را از این طریق به امری متقاعد یا وادار کرد.

مقایسه شعارهای احمدی‌نژاد و روحانی:

http://www.hamdelidaily.ir/?newsid=13485

ش.د9500949