(روزنامه اطلاعات – 1395/07/29 – شماره 26564 - صفحه 12)
چرا «جاستا»، اوباما و عربستان را نگران کرد؟
تصویب قانونی که بر اساس آن خانواده‌های قربانیان حملات یازده سپتامبر از این پس می‌توانند در دادگاه‌های ایالات متحده از عربستان سعودی بابت حمایت از عاملان این حملات شکایت کنند، نگرانی دولت آمریکا و دستپاچگی حکومت سعودی را به دنبال داشته است.
به گزارش پایگاه خبری شبکه العالم، رئیس‌جمهوری آمریکا، اقدام کنگره این کشور در تصویب «قانون عدالت علیه حامیان تروریسم»، موسوم به جاستا، را سیاسی خواند و تأکید کرد،این قانون می‌تواند پیامدهای وخیمی برای آمریکا داشته باشد. این مصوبه کنگره که برای بار نخست در ماه مه گذشته به تصویب رسیده بود، پس از آن که چند روز پیش با وتوی باراک اوباما به کنگره برگشت، دوباره با اکثریت قاطع در مجالس سنا و نمایندگان تصویب شد و به این ترتیب کنگره با شکستن وتوی رئیس جمهوری، با تاکید بر مصوبه قبلی خود اجرایی شدن طرح "مقابله با حامیان تروریسم" را قانونی کرد. این قانون به خانواده‌های قربانیان حملات 11 سپتامبر اجازه می‌دهد از عربستان سعودی شکایت و دریافت غرامت کنند.
۱۵نفر از ۱۹تن عامل این حملات که به مرگ بیش از ۳۰۰۰تن انجامید، شهروند عربستان سعودی بودند. گرچه نقش این کشور در پشتیبانی از این حملات تا مدت‌ها مورد بحث قرار نگرفت، اما کنگره آمریکا سرانجام با ابطال وتوی باراک اوباما به قانون معروف «عدالت علیه حامیان اعمال تروریستی» یا «جساتا» رسمیت بخشید.این قانون که اوایل سپتامبر از سوی سنا و مجلس نمایندگان آمریکا تأیید شد، استثنای «مصونیت دولتی» را از میان بر می دارد. استثنایی که به موجب آن نمی شد دولت‌ها یا کارمندانِ آنها را در کشور ثالثی مورد پیگرد قانونی قرار داد. دلیل اصلی مخالفت دولت اوباما با این قانون نیز ترس از پیامدهای احتمالی همین نکته عنوان شده بود.
ریچارد بلامنتال، سناتور دموکرات از کانکتیکات در این باره گفت: پانزده سال بعد از این تراژدی، همچنان آگاهی ما از واقعیت بیشتر می شود، اما شواهد و مدارک محکمی هست که نشان می دهد دولت سعودی یا دستکم سازمان‌ها و عاملانی در دولت سعودی، مشوق و حامی یکی از بزرگترین کشتارهای جمعیِ ایالات متحده بوده اند.این قانون آشوبی در پادشاهی سعودی که روابط پرتنشی با دولت اوباما داشته است برپا کرد. سعودی‌ها دولت اوباما را به توانبخشیِ مضاعف ایران محکوم می کنند و با انکار نقش خود در ۱۱سپتامبر فشار شدیدی بر واشنگتن وارد کردند تا جلوی تصویب این قانون را بگیرند، تلاشی که سرانجام بی ثمر ماند.
تصویب این قانون برای ایالات متحده خطر موج برگشتی را در بر دارد، چراکه می‌تواند دیگر کشورها را ترغیب کند تا با تصویب قوانین مشابهی بتوانند در دادگاه‌هایشان علیه دیپلمات‌ها و نظامیان ایالات متحده شکایت کنند.اوباما، در واکنش به این قانون اظهار داشت، اقدام مجلس سنا و مجلس نمایندگان به وتوی ریاست جمهوری علیه قانون جاستا، سیاسی و اشتباه بود و تصویب این قانون می‌تواند عواقب خطرناکی داشته باشد.رئیس‌جمهوری آمریکا چند ساعت پس از این رای کنگره، در برنامه زنده تلویزیونی در «سی‌ان‌ان» گفت: اگر ما مصونیت دولت‌ها در برابر شهروندان دیگر کشورها از بین ببریم، احتمالا مردان و زنان یونیفورم پوش ما در سراسر جهان در معرض اقداماتی از این دست قرار می گیرند.
در چنین شرایطی،لابی عربستان در آمریکا مدعی شد که تصویب قانون آمریکایی عدالت علیه حامیان تروریسم موسوم به «جاستا» و مطالبه خسارت قربانیان حوادث 11 سپتامبر از عربستان پیامد چندانی برای ریاض ندارد و می‌تواند دامن آمریکا را بگیرد.
به گزارش پایگاه خبری رای الیوم لندن، رئیس یک گروه حامی لابی عربستان در واشنگتن از عربستانی‌ها خواست چندان نگران نباشند زیرا این قانون مثل یک تفنگ بی فشنگ است که حتی می تواند دامن خود امریکا را بگیرد، ولی برای دولت و کشور عربستان پیامد نگران کننده ای ندارد.براساس این گزارش، سلمان الانصاری رئیس کمیته روابط عمومی امریکا و عربستان (سابراک) روی توییتر خود نوشت: به تمامی عزیزان و هموطنان عربستانی اعلام می کنم که لازم نیست نگران قانون جاستا باشیم. کشور و رهبران ما مشکلی نخواهند داشت و همچنان درمسیر توسعه همه جانبه به پیش خواهیم رفت. الانصاری اضافه کرد: قانون جاستا یک مصوبه واقعی و قابل اجرا نیست زیرا امکان مقابله به مثل براساس همین قانون،مستقیما اثرگذاری آن را از بین می برد.
وی ادامه داد،در واقع امکان حذف مصونیت قضایی کشورها در نظام حقوقی بین الملل وجود ندارد ولی برخی می گویند، آمریکایی‌ها هرکاری بخواهند می کنند من این امر را نسبی و در صورتی محق می دانم که ضرری برای کشورشان نداشته باشد.وی افزود: وقتی با آنها مقابله به مثل کردیم آمریکا نیز طرف ادعای خسارت قرار می گیرد و می توان درصورت نیاز اموال و دارایی‌های این کشور را توقیف کرد. آمریکا قانون جاستا را برای امتیازگیری تصویب کرده است ولی این قانون در واقع سلاحی بی فشنگ است. با این وجود باید خود را برای هرچیزی آماده کنیم .
عربستان با جاستا ضربه فنی شد
مجلس سنای آمریکا با 97 رای موافق درمقابل تنها یک رای مخالف به ابطال وتوی باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا در ارتباط با قانون شکایت قربانیان حادثه تروریستی 11 سپتامبر ازعربستان سعودی رای مثبت داد.مجلس نمایندگان نیز با اکثریت قاطع ٣٣٨ رای در مقابل 74 رای منفی، تصمیم سنا را تایید کرد و به این ترتیب وتوی رئیس جمهوری این کشور درحمایت از آل سعود بی اثر شد.شکل گیری جو عمومی و سیاسی درجامعه و کنگره آمریکا علیه عربستان برای اولین بار است که با اکثریت آراء صورت می گیرد و به عقیده تحلیلگران سیاسی، تصویب قانون جاستا به مثابه ضربه فنی عربستان و سیاست‌های این کشور توسط آمریکا بود.اگر از دور نگاهی به سلسله مراحل مطرح شدن نام عربستان درارتباط با حمایت ازتروریسم وعملیات‌های تروریستی درجهان بیافکنیم، می بینیم که اسناد دست داشتن آل سعود در حادثه تروریستی 11 سپتامبر آمریکا از 14 سال پیش همچنان موجود بوده واتفاق جدیدی رخ نداده بلکه این اسناد سری نگه داشته شده اند که طرح آن درشرایط کنونی عربستان درحالی که در بحران‌های منطقه وجهان گرفتار شده حکایت ازوجود سناریویی محکم دارد که با پایان انقضای آل سعود گره خورده است.از همان زمانی که اوباما در رسانه‌ها مطرح کرد این مصوبه را وتو خواهد کرد تحلیلگران سیاسی متوجه عمق موضوع شدند و تمامی آنچه که به منظور سقوط گام به گام خانواده آل سعود اتفاق خواهد افتاد را پیش بینی می کردند.
«جاستا» گام اول یا به عبارتی ضربه اول اما محکم دولتمردان آمریکایی به صورت شاهزادگان آل سعود است که هنوز از خواب رفت و آمدها و سفرهای مکرر به واشنگتن برای جلب حمایت لابی آمریکایی برای تکیه زدن بر تخت سلطنت بیدار نشده بودند.عربستان این روزها در گرداب انبوهی از مشکلات اقتصادی، سیاسی، حاکمیتی واتهامات مجامع بین المللی به ارتکاب جنایات جنگی و حمایت‌های مالی و معنوی ازتروریسم به‌سر می برد.
اگر آمریکایی‌ها روزی وروزگاری را به توجه وحمایت از آل سعود گذراندند، اما این روزها با مهره سوخته ای مواجه هستند که نه تنها در منطقه آبرویی برای خود باقی نگذاشته است، بلکه آمریکایی‌ها را نیز همراه با خود به ورطه مهلکی ازانواع بحران‌های منطقه ای و جهانی می کشاند.
بر این اساس تاریخ مصرفی که آمریکایی‌ها برای آل سعود تعریف کرده بودند در سال‌های اخیر و پس از اتخاذ سیاست‌های اشتباه آنها درمنطقه سیری جهشی به خود گرفته وسیر کاهش وقطع حمایت ازاین رژیم ازماه‌ها قبل جنبه عملیاتی به خود گرفته است.بین‌هاله ای ازتوهم که مقامات سعودی مثل محمد بن سلمان (جانشین ولیعهد عربستان که همه کاره این کشور درسایه حکومت پدرش است) و نیز عادل الجبیر (وزیر خارجه این کشور) در آن غوطه ور هستند و در خیال پردازی‌های خود درمنطقه بیش از حد معمول روی آمریکایی‌ها حساب باز کرده بودند تا آنچه که در واقعیت اتفاق می‌افتد از زمین تا آسمان است. تصویب مصوبه ای در کنگره آمریکا آن هم با قاطعیت آراء امری نیست که یک شبه اتفاق افتاده باشد.
تصویب قانون جاستا می تواند ضربه ای هشداردهنده و درعین حال تمام کننده برای سیاست‌های عربستان سعودی درمنطقه باشد و می تواند ضررهای اقتصادی و سیاسی بیشماری را برای عربستان در پی داشته باشد.تحلیلگران سیاسی و رسانه‌های خبری جهان از ماه‌ها قبل ازپایان ماه عسل روابط 70 ساله آمریکایی‌ها با آل سعود سخن‌ها گفته بودند،اما اکنون و با تصویب جاستا روابط بین دو کشور از مرحله خطر و هشدار عبور کرد و به مرحله قطع روابط نزدیک شد که اگر اتفاق بیفتد سرمنشأ بسیاری از تحولات در منطقه و جهان خواهد بود.
کنگره آمریکا با تصویب جاستا از خط قرمز سعودی‌ها عبور کرد خط قرمزی که شاهزادگان سعودی تا پیش از تصویب آن با چنگ و دندان، میزان خشم خود را به آنها نشان داده بودند، هرچند خیلی زود عقب نشینی کرده و حرف خود را پس گرفتند اما ظاهرا کار از کار گذشته بود و در سر سیاستمداران واشنگتن طرح‌های دیگری در حال شکل گیری بود که سعودی‌ها فکرش را هم نمی کردند.
ضرر اقتصادی و برداشت ازحساب میلیارد دلاری سعودی‌ها درآمریکا به نفع خانواده‌های قربانیان حادثه 11 سپتامبر تنها بخش کوچکی از این ضربه مهلکی خواهد بود که بر پیکر نیمه جان آل سعود که سخت گرفتار باتلاق بحران‌های اطراف که به دست خویش ایجاد کرده، وارد می شود.کافی است تنها یک دادگاه در آمریکا موفق به صدور حکم علیه عربستان و دریافت غرامت از آنها بشود.
گره خوردن نام سعودی‌ها با تروریسم از سال‌ها قبل بر سرزبان‌ها افتاده و در میدان‌های عملیاتی مثل سوریه و عراق قابل مشاهده بوده است اما اینکه در دادگاه کشوری که روزی در این زمینه همکاری می‌کرده‌اند ضربه ای تمام کننده بر پیکر آل سعود است و حداقل پایان یا تیرگی روابط سیاسی بین دو کشور را رقم خواهد زد.
شرایط شاهزادگان جوان وتازه کار
آل سعود به گونه ای مناسب نیست که با رانده شدن از دامن آمریکا به دامن کشور دیگری در منطقه رو آورد چرا که با تکیه بر سیاست‌های آمریکایی‌ها، مرتکب اشتباهات زیادی در حق کشورهای همسایه خویش شده اند و با ایجاد بحران‌هایی مثل کاهش قیمت نفت عملا ضررهای هنگفتی را به اقتصاد کشورهایی مثل روسیه، ایران و حتی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس وارد کرد که به عقیده تحلیلگران سیاسی این امر می تواند به مرگ سیاسی آل سعود در دنیای امروز منجر شود.تصویب این مصوبه را تعداد زیادی از خانواده‌های قربانیان حادثه 11 سپتامبر در آمریکا انتظار می کشیدند تا در فرصتی طلایی به صدها میلیاردها دلار سعودی‌ها (750 میلیارد دلار ) که در این کشور سرمایه گذاری شده، دسترسی یابند ضمن اینکه تبعات سیاسی منفی آن بسیار بیشتر از تبعات اقتصادی است که رژیم سعودی را دچار خواهد کرد.
پروسه مخفی نگاهداشتن 14 ساله اسناد 11 سپتامبر از همان سال 2001 تاکنون هزینه‌های بسیاری برای سعودی‌ها در پی داشته که با پرداخت میلیاردها دلار رشوه تداوم یافته، اما آنچه مسلم است دولتمردان آمریکایی در طول تاریخ ثابت کرده اند در اینگونه موارد با کشوری ملاحظه ندارند و به همه اصول پشت پا می زنند. به عبارتی دیگر هم بابت 14 سال مخفی نگه داشتن این گزارش جیب‌های خود را پر کرده اند و هم از این به بعد به فکر پر کردن جیب‌های خود در پروسه آینده از اموال سعودی‌ها هستند.
مقامات سعودی بارها در قبال اتهام وارده در زمینه دست داشتن در حادثه 11 سپتامبر شانه خالی کرده و این اتهام را رد کرده اند اما نتیجه هیات تحقیق کنگره، امر دیگری را اثبات می کند و آن اینکه، این تحقیق به حدی قوی و مدلل بوده که نمایندگان کنگره توانسته اند بر اساس آن، مصوبه دریافت غرامت خانواده‌های قربانیان از رژیم سعودی را با رای قاطع پشت سر بگذارند.براساس این حکم خانواده‌های قربانیان صاحب حکم ازدادگاه‌های آمریکا علیه عربستان می توانند بربسیاری از اموال این کشور درآمریکا دست گذاشته و حتی هواپیماهای سعودی را توقیف کنند ضمن اینکه براساس این قانون می توان دولت عربستان را به عنوان دست داشتن درعملیات تروریستی ودولتی که از ترور حمایت می کند در هر زمانی تحت تعقیب قرار داد.
برخی رسانه‌های وابسته به عربستان درتحلیل‌های خود مدعی شده اند که قانون جاستا برای عربستان ضرری نخواهد داشت بلکه آمریکایی‌ها متضرر این موضوع خواهند بود. درپاسخ باید گفت که درتحلیل خود اشتباه کرده اند چرا که مثال این قضیه به دعوای یک کشور استعمارگر با مستعمره خود می ماند که این مستعمره همه اموال، موقعیت سیاسی وحتی آبروی خود را در گرو حمایت‌های آن کشور کسب کرده واگر آمریکا تنها یک مستعمره را از دست بدهد، عربستان سعودی تمامی موجودیت خود را از دست خواهد داد، بنابراین باید منتظر ماند وسیر سقوط مهره سوخته عربی را درمنطقه تماشا کرد که سقوط آن خارج از چارچوب بهار عربی که دردیگر کشورهای عربی منطقه رخ داد صورت خواهد گرفت.
هرچند مقامات عربستانی ابتدا در قبال قانون جاستا سکوت کرده و واکنش آنها با ملاحظاتی همراه بود و مثلا از رسانه‌های وابسته به خود خواستند که این قانون را بزرگنمایی نکنند و حتی در گامی انحرافی برای افکار عمومی و رسانه‌های خبری در جهان اینگونه مطرح کردند که عربستانی‌ها نگران نباشند بازنده اصلی جاستا ایران است!عربستانی‌ها در حالی پس از تصویب این مصوبه سر خود را به زیر برف برده اند و گناه را به دوش دیگران می‌اندازند که تا پیش از تصویب آن، به هرگونه تهدیدی علیه آمریکایی‌ها دست زده بودند،اما برش این تهدیدها آنقدر سنگین نبود که بتواند جلوی تصویب آن را بگیرد.ترس آنها تا قبل از تصویب جاستا به حدی بود که برخی روزنامه‌های این کشور آرزوی معجزه ای را می کردند تا بتواند جلوی مصوبه آن را در کنگره آمریکا بگیرد!15 تن از 19 عامل انتحاری 11 سپتامبر که به مرگ 3000 تن انجامید شهروند تبعه عربستان سعودی بودند،اما مقامات آمریکایی در 14 سال گذشته نه تنها انگشت اتهام روی این کشور نگذاشتند بلکه حتی اسناد آن را نیز مخفی کردند در حالی که اگر تنها یک نفر از این 19 عوامل تروریستی روزی را در تهران گذرانده بود برای مقامات آمریکایی مستدل بود تا علیه ایران قوانین تحریمی و تنبیهی را در شورای امنیت سازمان ملل مطرح کنند.
سوال این است که آیا عربستان سعودی پس از سنگینی جاستا خواهد توانست از باتلاق‌های وحشت و بحرانی که در اطراف خود ایجاد کرده مثل بحران یمن، سوریه، بحرین، مصر ومشکلات اقتصادی که درپی کاهش قیمت نفت بوجود آورده وسیل اتهام‌هایی که علیه این کشور در حمایت مالی و معنوی از گروه‌های تروریستی و بالاخره تاروپود دام عنکبوتی تفکر وهابیت که بر سیستم حکومتی این کشور چنگ انداخته بدون حمایت آمریکایی‌ها رهایی یابد ؟به عقیده تحلیلگران سیاسی یافتن راه موفقیت برای سعودی‌ها برای خروج ازاین همه بحران که برای دیگران طراحی کرده اما خود در آن گرفتار شده همانند یافتن سوزنی در انبار کاه خواهد بود.
در همین حال،مصوبه کنگره امریکا در خصوص فراهم کردن امکان شکایت خانواده‌های قربانیان حملات 11 سپتامبر از سعودی‌ها، زمینه بالاکشیدن دارایی‌های عربستان را فراهم کرد.وزارت امور خارجه عربستان پس از یک روز سکوت، با صدور بیانیه ای مصوبه کنگره آمریکا را در خصوص فراهم کردن امکان شکایت از عربستان برای خانواده‌های قربانیان حملات 11 سپتامبر سال 2001 را محکوم کرد و با بیان اینکه تضعیف مصونیت حاکمیتی ، تاثیری منفی بر همه کشورها از جمله آمریکا خواهد داشت» آن را بسیار نگران کننده خواند .با اینحال وزارت خارجه عربستان ابراز امیدواری کرد کنگره آمریکا اقدامات لازم را برای جلوگیری از پیامدهای وخیم و خطرناک احتمالی تصویب این قانون اتخاذ کند.
ادبیاتی که وزارت امور خارجه عربستان بکار گرفته تا حدودی به ادبیات دولت اوباما نزدیک است و هر دو طرف کوشیده اند به گونه ای عمل کنند که پل‌های پشت سرشان را تخریب نکنند. البته واکنش روزنامه‌های سعودی که کاملا از سوی دولت هدایت می شوند و همچنین واکنش برخی از مقامات بحرینی از جمله وزیر امور خارجه این کشور علیه امریکا تهدید آمیز بوده و آنها به صراحت آمریکا را به عواقب این مصوبه تهدید کرده اند. حتی از برخی تهدیدها بوی تشدید حملات تروریستی به مشام می رسد.
به عبارت دیگر از برخی تهدیدهایی که در روزنامه‌های سعودی مطرح شده چنین برمی آید که امکان دارد عربستان در واکنش به مصوبه کنگره حداقل همکاری‌های خود را با ائتلاف به اصطلاح ضد داعش قطع و مظنونان به حملات تروریستی را از زندان‌های خود آزاد کند. یا اینکه حتی عربستان به فعال کردن هسته‌های مخفی تکفیری‌ها در آمریکا روی آورد. همچنین از رفتار مسئولان دولت سعودی چنین بر می آید که آنها به کشمکش‌های داخلی در آمریکا چندان توجه ندارند و مصوبه کنگره را بیش از آنکه نتیجه این کشمکش‌ها بدانند آن را نوعی جنگ زرگری برای بالا کشیدن سرمایه‌های خود ارزیابی می کنند.
آنچه این ذهنیت را در مسئولان سعودی ایجاد کرده این است که نمایندگان دموکرات نیز بخصوص در سنا به مصوبه پیگرد قضایی عاملان 11 سپتامبر رای داده اند.در مجموع هر چند برخی محافل هر دو طرف آمریکایی و سعودی تلاش می کنند که اوضاع دو کشور را در حالت عادی نگه دارند اما به چند دلیل احتمال موفقیت این تلاش‌ها حداقل تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و میان دوره ای کنگره بعید است.
نخست اینکه مصوبه کنگره می تواند نگاه رای دهندگان را بخصوص در امر مبارزه با تروریسم تکفیری به نفع جمهوریخواهان تغییر دهد و هرگونه مقاومت دولت اوباما می تواند موقعیت نامزد دموکرات‌ها را در این زمینه تضعیف کند. دوم اینکه اگر تا قبل از انتشار بخش‌های محرمانه گزارش 11 سپتامبر امکان مصالحه و اغماض وجود داشت اما با انتشار ابعاد محرمانه این گزارش امکان مصالحه در باره آن تا حدودی کم شده است.
در گزارش تحقیقات کنگره در خصوص حوادث 11 سپتامبر دلایل و مستندات آشکاری وجود دارد که شاکیان می توانند از آن برای اثبات ادعای خود استفاده و دارایی‌های عربستان را در آمریکا به نفع خود مصادره کنند. در 28 صفحه محرمانه از گزارش کمیته تحقیق کنگره آمریکا در مورد حملات 11 سپتامبر، اطلاعات قابل توجهی در مورد روابط مالی اسامه بسنان (متهم به حمایت مالی از عاملان11 سپتامبر) و همسرش با بندر بن سلطان سفیر وقت عربستان سعودی در آمریکا و همسرش ذکر شده است.
در صفحه 427 گزارش تاکید شده که همسر بسنان مستمرا از شاهزاده هیفاء بنت فیصل همسر بندربن سلطان پول دریافت کرده است و در واقع از فوریه 1999 تا مه 2002 جمعا 74 هزار دلار از این شاهزاده سعودی پول گرفته در حالی که بعدا، بخشی از این پول به حساب بانکی خانواده عمر بیومی (حامی اصلی دو هواپیماربای جنجالی 11 سپتامبر) رسیده است.
همچنین در صفحه 423 از گزارش کمیته تحقیق کنگره آمریکا در مورد حملات 11 سپتامبر، در مورد عمر بیومی (حامی اصلی دوتن از هواپیماربایان 11 سپتامبر) آمده است: وقتی بیومی در سان دیگو بود، از وزارت دفاع عربستان به واسطه یک شرکت سعودی به نام 'ارکان' حقوق می گرفت. او با وجود اینکه تنها یک بار در این شرکت حضور یافت، حقوق ثابت داشت و وقتی برخی کارکنان شرکت به این موضوع اعتراض کردند، به آنها گفته شد اگر به بیومی حقوق ندهند قراردادشان با وزارت دفاع را از دست خواهند داد.
بنا براین در مجموع می توان گفت مصوبه اخیرکنگره ، مقامات سعودی را بخصوص در حفظ یا خروج سرمایه‌های خود در آمریکا در وضعیت دشواری قرار داده است که اجرای هر وجه آن می تواند هزینه‌های خاص خود را به همراه داشته باشد اما شاید کم هزینه ترین آن خروج فوری این سرمایه‌ها باشد. با اینحال از بیانیه وزارت امور خارجه عربستان چنین بر‌می‌آید که این گزینه حداقل در وضعیت کنونی در دستور کار این کشور قرار ندارد.
ش.د9502565