(روزنامه اطلاعات ـ 1395/09/03 ـ شماره 26592 ـ صفحه 12)
** دو الي سه ماهي طول کشيد که فتاوي مراجع ديني منجر به تشکيل مسير دقيق شد و جمهوري اسلامي ايران هم در چارچوب رسالت‌هاي ذاتي و سياست اصولي خودش که منوط به برقراري ثبات و امنيت در منطقه ، کمک به مقابله با تروريسم و اشغالگري با رعايت حسن همجواري و عدم دخالت در امور ديگران است، همه جانبه و جانانه در کنار دولت عراق ايستاد و با اين پديده شوم تروريستي مقابله کرد. در واقع مي توان گفت هرآنچه که امروز نيز در خصوص موصل و مبارزه با داعش رخ مي دهد با محوريت ايران و عراق است.
* پس با اين حساب شما نقشي براي آمريکا در اين مبارزه قائل نيستيد؟
** از همان آغاز تحرکات داعش در عراق که مطالبه جدي براي کمک و مبارزه با آنها مطرح بود. آمريکايي‌ها بر خلاف تعهدات امنيتي که به دولت عراق داده بودند، حاضر به همکاري با بغداد نشدند و بهانه کردند که تا مشکلات سياسي عراق حل نشود نمي توانيم به دولت مالکي کمک کنيم. البته اين بهانه‌اي بيش نبود چرا که خطر تروريسم و نا امني، موضوعي نبود که با اختلافات و سليقه‌هاي سياسي، اين مساله مهم را ناديده بگيريم. در واقع آمريکايي‌ها اگر مي خواستند مبارزه اي با داعش بکنند. از ابتدا کمک مي کردند و اجازه نمي‌دادند تا اين نيرو شکل بگيرد و برسد به اينکه موصل را تصرف کند .
* پس اين ائتلاف ضد داعشي که آمريکايي‌ها راه انداخته اند چيست؟ يا اين تبليغاتي که مي کنند ما با داعش در عراق و سوريه مي جنگيم چه معني مي دهد؟
** در همان بحبوحه پيشرفت داعش و بي عملي آمريکا، در داخل عراق موج ضد آمريکايي شکل گرفت، مبني بر اينکه آمريکايي‌ها از داعش حمايت مي‌کنند و اين موج برافروخته شد تا اينکه آمريکايي‌ها احساس کردند که طبق آن زمان برنامه‌ريزي شده، داعش نمي تواند اهداف آنها را در منطقه محقق کند.
از آن مقطع يک ائتلاف مبارزه با داعش را شکل دادند که اين هم بهانه اي شد براي حضور مجدد نظامي آمريکا در اين کشور و منطقه. به موازات رفتار آمريکايي‌ها، دولت عراق با ورود نيروهاي بسيج مردمي ( حشد شعبي) و با حمايت جمهوري اسلامي ايران به مقابله با داعش رفت، اولين تلاش هم اين بود که بتوانند جلوي پيشروي داعش را بگيرند و تروريست‌ها را مهار کنند.
* برگرديم به بحث اول و عمليات موصل؟
** از تابستان 93 کم کم عمليات پاکسازي شروع شد از جمله عملياتي که نقطه عطفي در تداوم عمليات نظامي بود، عمليات جرف الصخر بود که اين منطقه مرکز پايگاه تروريستي به حساب مي‌آمد. عمده حوزه‌هاي بمب گذاري شده و صدور تروريسم به حله، کربلا و بغداد از اين مرکز طراحي مي شد. شما شاهد بوديد که ما سال گذشته يک مراسم اربعين امن در عراق داشتيم که اصلي ترين دليل آن همين تصرف جرف الصخر بود. تا قبل از پاکسازي، اين منطقه که مسير بغداد به کربلا است، اصطلاحاً مي گفتند مثلث الموت يعني مثلث مرگ، خيلي منطقه خطرناکي بود. امروز مي توان گفت عمليات موصل در بعد کيفي و کمي، فوق العاده عمليات مهمي است و باور من اين است که پيروزي در عمليات موصل يک نقطه عطفي در روند تحولات سياسي و امنيتي، نه فقط در عراق، بلکه در کل منطقه خواهد بود و تاثير آن را درخارج اين کشور و سطح منطقه ، شاهد خواهيم بود.
* چرا عمليات موصل هم براي عراقي‌ها و هم براي منطقه بسيار مهم است. حتي توجهات جهاني را نيز به خود معطوف داشته است؟
** آزاد سازي موصل ازچند لحاظ و از چند بعد حائز اهميت و بررسي است و مي توان گفته شاخص‌هاي بسيار جالبي دارد.شاخص اول؛ فرماندهي آن با خود عراقي‌ها است، بر خلاف اينکه آمريکايي‌ها خيلي فشار آوردند و بسيار فضاسازي رواني کردند براي اينکه فرماندهي عمليات آزادسازي موصل را به عهده بگيرند، نه با هدف آزاد کردن موصل، بلکه با اهدافي که دارند، اما دولت عراق زير بار نرفت، اين يک موفقيت براي بغداد بود.شاخص دوم؛ عمليات از يک وفاق و يک همبستگي ملي سياسي برخوردار است، هيچ عملياتي را نمي‌بينيد که همه جريان‌هاي سياسي با وجود رقابت‌ها و اختلاف‌هاي هميشگي خود در يک موضوع به يک اشتراک نظر جمعي رسيده باشند. امروز تنها دولت شيعي محور عراق نيست که بر اين عميات تاکيد مي کند ، قاطبه اهل سنت بر عمليات موصل تاکيد دارند. کردها امروز مي خواهند موصل آزاد شود. همه جريانات سياسي، مذهبي، قومي، مرجعيت هم که مشوق عمليات ازاد‌سازي بود که به عنوان بزرگترين پشتوانه دولت محسوب مي‌شود.
شاخص سوم؛ ترکيب نيروهاي عمل کننده است، همه طيف از نيروهاي نظامي، دفاعي، امنيتي و مردمي را مي بينيد که در اين عمليات حضور دارند. شاخص چهارم؛ دولت عراق اعلام کرد براي عمليات نظامي نيازي به هيچ نيروي نظامي خارجي ندارد که مفهوم آن اين است که دولت عراق مستقل تصميم مي‌گيرد و امروز با کمک نيروهاي مردمي مي‌تواند يک عملياتي را طراحي کند که در نوع خودش بي‌مانند است. عراقي‌ها در يک منطقه نظامي عمليات نمي‌کنند. در منطقه‌اي عمليات انجام مي‌شود که مردم زندگي مي‌کنند، نيروهاي تکفيري- تروريستي بيش از دو سال در آنجا مستقر بوده‌اند و انواع موانع نظامي را ايجاد کرده‌اند، اعم از تونل‌ها، خاکريزها، تله، مين و خوردهاي انفجاري در مناطقي که عمدتاً مردم هستند، در خارج از شهر جنگي نيست.
اين عمليات خارج از اينکه ترکيب نيروهايش از کل نيروي نظام و مردمي است، نوع عمليات هم صرفاً يک عمليات نظامي نيست که جبهه دشمن رو‌به‌رو باشد و بتوانند از هر نوع سلاح متعارفي استفاده کنند، اين يک عمليات نظامي خارج از شهر است که تبديل مي‌شود به عمليات امنيتي و شهري که کاملا متفاوت از عمليات نظامي است که در برابر دشمن شکل مي‌گيرد. بعد اگر موفق به آزاد سازي شدند مرحله پاکسازي، تثبيت مناطق و برقراري امنيت آغاز مي‌شود به اين معنا که براي هر مرحله اي از عمليات، نيرويي که وارد عمل مي شود، نيروي متفاوتي خواهند بود . الزامي نيست که نيروي نظامي که بيرون شهر عمليات کرده است، در شهر هم همان عمليات را انجام دهد، از اين جهت نشان مي دهد که عمليات فوق‌العاده پيچيده است.
نگراني جدي هم که وجود دارد اين است که در اين شرايط سخت ، جريان تکفيري از سپر انساني استفاده کند، اين مساله جزئي از ملاحظات جدي طراحي نظامي است. شاخص پنجم؛ بر خلاف تاکيد دولت عراق به اينکه نيازي به نيروي نظامي خارجي براي عمليات زميني ندارد، ترکيه اصرار دارد که وارد عمليات نظامي شود و امريکايي‌ها هم اين را مطرح کرده بودند، اين هم يکي از موضوعات مهم و قابل بحث است که ريشه يابي شود چرا ترک‌ها اصرار دارند وارد اين عمليات شوند؟شاخص ششم؛ رفتار مرموز آمريکايي‌ها است. آمريکا مجبور شده است که امروز پرچم مبارزه با داعش را علم کند، در حالي که متهم اصلي حمايت از داعش است.
در حال حاضر دولت عراق با ايجاد يک فضاي امنيتي مراقبت مي کند از اين که آمريکايي‌ها موفق نشوند به برخي از سران داعش کمک کنند تا آنها از معرکه موصل خارج شوند. اگر اين اتفاق بيافتد اولين جا رقه و حلب است که مورد تهديد قرار مي گيرد. موقعيت حلب مانند موصل است، هر دو راهبردي هستند. تحرکات هوايي آمريکا در منطقه موصل و کرکوک نشان مي دهد احتمال دارد در جابجايي برخي نيروهاي داعش آمريکايي‌ها نقش آفرين باشند که بايد دولت عراق مراقبت کند و جلوي آن گرفته شود.
* شما گفتيد در صورت پيروزي عمليات موصل، يک نقطه عطفي براي ثبات و امنيت سياسي ـ داخلي عراق و همچنين منطقه رخ خواهد داد. قرار است بعد از موصل چه اتفاقي رخ دهد که نقطه عطف محسوب مي شود؟
** در وهله اول يک منطقه بسيار وسيع با جمعيتي قابل توجه دو و نيم ميليوني از لوث وجود اين تروريست‌ها آزاد خواهد شد. تحقق وحدت و تماميت ارضي در اين عمليات محقق مي شود. اگر عمليات موصل با موفقيت انجام شود ، تنها يکي دو نقطه کوچک و پاکسازي برخي ديگر از مناطق کم وسعت باقي مي ماند.
دومين پيامد اينکه در اين عمليات داعش دچار يک ضربه مهلک خواهد شد، يعني تضعيف بنيه داعش در اين عمليات کمر شکن خواهد بود چرا که تمرکز عمده در حال حاضر در موصل است، اگر دچار ضربه شود در تضعيف بنيه نظامي و تروريستي داعش بسيار موثر است.
سومين پيامد ، اينکه اين پيروزي دولت بغداد را قوي تر خواهد کرد، غرور ملي را در سطح ملي در دولت عراق افزايش خواهد داد و همانطور که عرض کردم وفاق ملي را ايجاد مي کند. البته ملاحظه جدي که بعد از آزاد سازي موصل وجود دارد، اين است که نبايد تحريکاتي صورت بگيرد و ادعاهايي بر مناطق مورد منازعه به وجود بيايد. موصل يک استان عراقي بايد باقي بماند ، برخي مطرح مي کنند که بخشي از آن متعلق به اين قوم است و بخشي متعلق به ان جريان است، اين مساله موجب ايجاد نزاع‌هاي قومي و مذهبي مي شود که براي عراق بسيار خطرناک است. چهارمين پيامد اين است که بعد از اشغال موصل، داعش داعيه خلافت اسلامي کرد. اين گروه تکفيري تا آن زمان جغرافيايي که مرکز خلافت باشد اعلام نکرده بود، قبل از آن حلب و رقه را گرفته بود.
از لحاظ جغرافيايي اين مناطق به هم پيوسته است، به موصل که رسيد ، خلافت اسلامي را اعلام کرد. جغرافياي حکومتش را از شمال افريقا تا هند در شرق آسيا و مجموعه خراسان بزرگ را اعلام کرد. در حال حاضر مي بينيم که با تحريک آمريکا و انگليس بخشي از داعش به سمت افغانستان مي رود که افغانستان هم نقطه مهمي است چرا که محل تلاقي حوزه تمدني است، محل تلاقي سه حوزه تمدني و سياسي ايران، روسيه و چين است. اين حوادث اخيري هم که در پاکستان اتفاق افتاده است، انفجاري که ده‌ها کشته بر جاي گذاشت، انفجار اول نيست، اخر هم نيست، در آينده بسيار اتفاق خواهد افتاد. در حوزه شرق، ما شاهد اين ناآرامي در آينده هستيم. اگر موصل آزاد شود در حقيقت اين خلافت از بين مي رود. جغرافياي خلافت داعش همان استراتژي نيل تا فرات اسرائيل بود. فقط اين نيست که بگوييم داعش مرکز ثقل خودش را از دست مي دهد.
يکي از اهداف شکلي داعش تغيير ژئوپليتيک منطقه بود ، اينها اين مناطق را گرفتند و مرزهاي سياسي را برداشتند، اگر موفق مي شدند حوزه‌هاي ديگر را هم تسري مي دادند. تمامي مرزهاي سياسي منطقه دچار تغيير مي شد ،حالا فرض کنيد که عراق سه پارچه شود، سوريه به همين صورت و يمن هم 6 پارچه شود، همان طرحي بود که آنها مي خواستند، پس يکي از پيامدهاي مهم موصل اين است که جلوي اين تغيير ژئوپليتيک را مي گيرد.پنجمين پيامد اينکه شکستي براي جبهه حامي داعش محسوب مي شود. مثلث شومي که از آمريکا، صهيونيسم و حکام مرتجع عربي تشکيل شده تا در مقابل مثلث جبهه مقاومت قرار گيرد، ضربه مي خورد. تحولاتي که در منطقه است برايند تقابل اين دو جبهه است.ششمين پيامد مهم اينکه باعث تجري بخشي به جبهه‌هاي ديگر براي مقاومت و مقابله بيشتر با جريانات تکفيري مي شود و اين باور ايجاد شود که بر اثر مقاومت مي توان بر بحران‌هاي امنيتي و تروريستي فائق آمد. من باورم اين است که اگر موصل آزاد شود، بر روي بحران يمن هم تاثير خواهد گذاشت.
درست است که جغرافياي يمن دور است اما اثارش بر يمن، افغانستان بر مناطق ديگر هم خواهد بود. اگرچه جبهه مقابل دست بردار نيست، سعي مي کند بحران‌ها را در مناطق ديگر ايجاد کند که يکي از اين مناطق افغانستان است با اين هدف که انرژي و پتانسيل ما را بکشاند به اين منطقه چرا که يکي از اهداف انها به تحليل بردن توان ما است.
* آيا داعش جريان، يا وسيله اي براي ضربه زدن به شيعه يا براه انداختن جنگ مذهبي در ميان مسلمانان بود؟
** اين بحث بسيار مطول است اما واقعيت اين است که داعش براي چندين هدف تجهيز و راه اندازي شد. دايره حرکت داعش و اتفاقاتي که در حال افتادن است اين نيست که فقط به مقاومت يا شيعيان ضربه بزند. اينها دنبال اين بودند که با استفاده از اقدامات داعش، در منطقه تغيير ژئوپليتيک صورت بگيرد به معناي اينکه تاريخ و فرهنگ منطقه نابود شود و اثري از اثار هيچ تمدني در اين منطقه باقي نماند. شما ببينيد وقتي داعش شروع کرد به تخريب موزه‌ها، مساجد و کليساها اينها ديگر ربطي به سني و شيعه و مقاومت ندارد. کليسا چه ربطي به شيعه دارد؟ موزه يا آثار باستاني که مسايل مذهبي نيستند. اينها همه چيز را قرار بود منهدم کنند و اصلا امري اتفاقي نبود. قرار براين بود که هويت و تاريخ منطقه نابود شود. تا غربي‌ها از راه برسندو بر خاکستر آن طرحي نو را به اجرا در اورند. از سوي ديگر قرار بود چهره اسلام را نابود کنند نه فقط در منطقه بلکه در غرب که خلأ معنويت دارد، داعش آمد چهره اي کريه از اسلام را به نمايش بگذراد که موفق نشد.
* اردوغان رسماً ادعا کرده است که موصل بخشي از امپراتوري عثماني بوده است که نشان مي دهد ترک‌ها به راحتي صحنه را ترک نمي کنند، اگر اين پافشاري صورت بگيرد ممکن است در منطقه شاهد يک رويارويي جديد باشيم؟
**سياست‌هاي منطقه اي ترکيه طي اين چند سال به ويژه از 2011 تا امروز که بيداري اسلامي از اين تاريخ شکل گرفت اعزام ارتش ترکيه و اشغال بخشي از اراضي عراق و سوريه حقيقتاً يک خطاي راهبردي بوده است که دولت اردوغان انجام داد.
دولت ترکيه قبل از 2011 سياست تنش صفر با همسايگان را در پيش گرفت و برهمين اساس با دولت عراق يک پيمان همه جانبه راهبردي در بعد امنيتي، سياسي و اقتصادي امضا کرد. يک سال قبل از 2011 توافقنامه استراتژيک با دولت سوريه اي بشار اسد امضا کرده بود. توافقنامه همکاري راهبردي به اين مفهوم که دولت ترکيه در چارچوب سياستي که اعلام کرد ، تنش با کشورهاي همسايه را صفر کند و با کشورهاي همسايه و منطقه رابطه را راهبردي کند، اين سياست را دنبال مي کرد.
عراق هم يک مسير خوب ترانزيت براي کالاهاي ترکيه بود که مسير زميني آن به سمت ترکيه ، کشور سوريه و اردن است در نتيجه با بشار اسد رابطه خوبي داشت. اين سياست تغيير کرد پيامد اين سياست‌ها چه شد؟ يک؛ در سطح منطقه‌اي باعث اشتعال حرکت‌هاي تروريستي و ناامني در خاورميانه شد.
ترکيه متهم به حمايت از داعش و متهم شد به اينکه مرزهايش براي اين گروه تروريستي باز است و از اين مرزها سلاح و نيروهاي تروريستي وارد خاک سوريه و عراق مي شود. انفجارهاي اخير ترکيه حکايت از سياست غلط اردوغان دارد، اين انفجار‌ها در اينده ادامه دارد. اگر دولت ترکيه به مفهوم واقعي، نه شعاري وارد مبارزه با داعش شود، ترکيه امنيت نخواهد داشت. يعني داعشي که بخش قابل توجهي از شکل گيري و حمايتش در همه ابعاد تسليحاتي، اموزشي، اقتصادي و نفت‌هايي که از عراق و سوريه به اين کشور رفت، خواب را براي ترکيه حرام مي کند به مفهومي ديگر جنگ ترکيه با داعش مي تواند کل اين کشور را نا امن کند.
دوم اينکه سياست‌هاي اشتباه دولت ترکيه در موضوع پ.ک.ک قابل توجه است چرا که در اين روند چند ساله يک تفاهمي بين حزب عدالت و توسعه با پ.ک.ک شکل گرفت. گروه کردي پ.ک.ک سلاحش را داخل ترکيه بر زمين گذاشت. وارد انتخابات شد و حزب آنها به رسميت شناخته شد، پ.ک.ک به عنوان نماينده کردي که آراي بالاي 10 درصد را آورد باعث شد که اردوغان نتواند يک دولت مستقل و يک پارچه تشکيل دهد.
با اقداماتي انتخابات را باطل کردند، از اين مرحله پ.ک.ک مجددا سلاح برداشت و اين پيامد اشتباه اردوغان بود چرا که مي بينيم "پ.ک.ک" که زماني در غالب يک جبهه سياسي، امنيتي با دولت اردوغان همکاري مي کردند، امروز در مقابلش قرار گرفته است. اين مساله تبديل به دغدغه بزرگ اردوغان شده است که مرزهاي مشترک با اين گروه کردي را امن کند .پيامد دوم آن در داخل خود ترکيه است.
اين کشور در بعد امنيت داخلي دچار خسارات سهمگيني شد کما اينکه فعلا اين شرايط خوب ترکيه است. ترکيه زماني که آمريکا واقعا ناچار به مبارزه با داعش شود مجبور مي شود عليه داعش وارد عمل شود چون چاره ديگري نخواهد داشت و آن وقت تازه ماجرا براي ترکيه آغاز مي شود. از اين منظر ترکيه آسيب پذيرترين نقطه در منطقه است چرا که داعش در آنجا وجود دارد.
درست است که تروريست‌هاي داعش ابزار هستند، اما ابزاري است که براي خودش اهدافي را تعريف مي‌کند. بنابراين ورود جنگ ترکيه با داعش براي آنها گران تمام مي شود.پيامد ديگر؛ اقتصاد ترکيه است. وقتي که امنيت از بين برود سرمايه گذاري‌هاي خارجي صورت نمي‌گيرد. قبل از کودتا گردشگري نابود شد، به دليل سياستي که در برابر روسيه اتخاذ کرد. در بخش توريسم چنان ضربه‌اي خوردند که دولت ترکيه به دنبال اين بود که 3000 هتل را بفروشد.
* در اين بين درگيري بي دليل اين کشور با روسيه نيز ظرفيت‌هاي ترکيه را تحديد کرد؟
** اعتقادم اين است که سرنگوني هواپيماي روسي از سوي ترکيه طرحي بود که دولت اردوغان را مقابل روسيه قرار دهند که از نظر من يک طرح آمريکايي بود. با اين هدف که روسيه را به جاي درگيري در سوريه به درگيري با ترکيه بکشانند. روس‌ها فريب اين طرح را نخوردند.به جاي آن تمام قد وارد معرکه ضد داعش شدند و يک تحولي را در معادله ميداني سوريه ايجاد کردند.
* درباره کودتا چطور؟ آيا آن راهم ناشي از اشتباهات اردوغان مي دانيد؟
** کودتا هم پيامد ديگري از اشتباهات منطقه اي ترکيه در خصوص عراق و سوريه و نيز داعش است. اين موضوع ارتباط مستقيم با سياست اين کشور دارد. در بعد سياسي و مردمي ترکيه به شدت دچار مشکل شد. امروز حزب توسعه و عدالت اردوغان اقتدار گذشته را ندارد. البته من کودتا را هم يک طرح آمريکايي مي دانم. بعد از کودتا بود که شاهد نرمش و تغيير نگرش‌هايي از سوي ترکيه به مناسباتش با روسيه بوديم. نمي‌خواهم بگويم که در قبال سوريه يا عراق اتفاق خاصي افتاده است ، اما در موضوع روسيه اين اتفاق افتاد. اردوغان به سمت بازسازي مناسباتش با روسيه رفت. اين مساله خوشايند امريکا نبود.
* برخي در داخل ايران ( البته بيشتر از سوي جريان‌هاي احساسي سياسي، نه بخش رسمي) از وقوع کودتا در ترکيه ابراز خرسندي کردند آيا واقعا موفقيت کودتا به نفع ايران بود؟
** به هيچ وجه. اگر اين کودتا موفق مي شد قطعا به نفع ما نبود، چرا که اولين پيامد ان اين بود که جريان افراط گرا در ترکيه روي کار مي امد. جريان افراط گرا رابطه دو کشور ايران و ترکيه را دچار مشکلات عديده اي مي کرد که اين موضوع را من در غالب سناريوي جديد مي دانم. در حقيقت کودتاي ترکيه براي اماده کردن عربستان براي نقش آفريني مخرب بيشتر در منطقه که يک هدف اصلي آن ايران بود، طراحي شد. سعودي‌ها بعد از امدن ملک سلمان، روابطشان را با جمهوري اسلامي از يک رقابت راهبردي به تخاصم راهبردي سوق دادند. آنها الان عملا در حوزه سياسي، امنيتي و افتصادي با ما در جنگ هستند. بعيد نمي دانم که اينها با تحريک امريکايي‌ها بخواهند در حوزه نظامي با ما وارد جنگ شوند. ادامه دارد...
ش.د9502575