عمليات موصل؛ آغاز زوال داعش (بخش اول)

(روزنامه اطلاعات ـ 1395/08/11 ـ شماره 26574 ـ صفحه 12)

موصل دومين شهر بزرگ عراق پس از بغداد که در 400 کيلومتري پايتخت واقع است، در سحرگاه بيستم خردادماه سال 1393 به اشغال گروه تروريستي داعش درآمد. اين شهر حدود يک و نيم ميليون نفر جمعيت دارد و آخرين پايگاه مهم داعش در عراق به شما مي رود که با آزادي آن مسير شکست اين گروه تروريستي هموارتر مي شود. عراق کشوري است که دو سال پيش با هجوم گروه داعش مواجه شد و بخش هاي گسترده اي از خاک اين کشور به اشغال تروريست ها در آمد. البته در يک سال گذشته کفه ترازوي تحولات ميداني به نفع دولت عراق سنگين و مناطق مهمي از جمله «الرمادي»، «هيت»، «فلوجه» و بخش هاي مهمي از استان «صلاح الدين»، يکي پس از ديگري از وجود تروريست ها پاک شده است.زماني که در خردادماه امسال عمليات بازپس گيري فلوجه با موفقيت به انجام رسيد، شمارش معکوس براي آغاز عمليات موصل نيز شروع شد. از آن هنگام تاکنون برنامه ريزي ها براي چگونگي آغاز و انجام اين عمليات در جريان بوده است.

گفته مي شود اين عمليات بزرگترين عمليات نظامي عليه داعش است که از آن با عنوان «مادر جنگ عليه داعش» نام برده مي شود. اين عمليات، پيش از آغاز با چالش هاي مختلفي روبرو بوده که از مهم ترين آن ها بحث بر سر نيروهاي مشارکت کننده در عمليات است. در حالي که مقام هاي عراقي چند ماه قبل اعلام کرده بودند نيروهاي پيشمرگه کرد در اين عمليات مشارکت نخواهند داشت اما اکنون خبرها گوياي مشارکت آن ها با هماهنگي و توافق بغداد در مناطق از پيش تعيين شده عمليات است. به نظر مي رسد بيانيه اخير «مسعود بارزاني» رييس اقليم کردستان عراق نيز بي ارتباط با هماهنگي و توافق يادشده نيست. وي اعلام کرده است که نيروهاي پيشمرگه بدون هيچ گونه گرايش هاي حزبي و قومي و تنها بر مبناي اهداف ملي در اين عمليات حضور دارند. در اين راستا يک شوراي سياسي مشترک براي نظارت بر روند آزادسازي موصل تشکيل شده است.همچنين، طي ماه هاي گذشته بر سر مشارکت نيروهاي «الحشد الشعبي» نيز حرف و سخن بسيار به ميان آمده است.

پر واضح است تبليغات عليه اين گروه متشکل از نيروهاي بسيج مردمي، اقدامي از سوي محافل سياسي و رسانه هاي حامي جريان ها تکفيري در منطقه است؛ رسانه هايي که با هدف ضربه زدن به اين عمليات و آتش افکندن در انبار باروت جنگ هاي مذهبي و طايفه اي بر الحشد الشعبي مي تازند و به رغم بدنه متکثر قومي، آن را تشکلي در راستاي منافع شيعيان و نه ملت عراق مي انگارند.با توجه به آنچه گفته شد، موضع گيري نخست وزير عراق پرده از هرگونه ابهامي در زمينه اجراي عمليات موصل برداشت. العبادي اعلام کرد : اين عمليات با مشارکت نيروهاي ارتش و پليس عراق در کنار نيروهاي حشد الشعبي و پيشمرگه‌هاي کرد انجام مي شود اما تاکيد کرد به جز نيروهاي ارتش و پليس عراق هيچ گروه ديگري وارد شهر موصل نخواهد شد.به تمامي اين مسايل جدال کلامي اين روزهاي آنکارا و بغداد، به سبب حضور نيروهاي ترکيه در شمال عراق را نيز بايد اضافه کرد. ترکيه مصمم است که در عمليات موصل شرکت کند اما مقام هاي عراقي به صراحت اعلام کردند که هيچ نيروي خارجي در ميدان نبرد حضور نخواهند داشت. به طور کلي، خبرهايي که به گوش مي رسد نشان از هماهنگي بي سابقه بين تمامي نيروهاي عراقي حاضر در اين عمليات دارد.

گفته مي شود در حالي که تنها دو روز از آغاز اين عمليات گذشته است، بيش از 20روستا و سه بخش و يک مرکز شهر به تصرف نيروهاي عراقي درآمده است.عمليات زميني اکنون از چهار محور در اطراف موصل در جريان است. نبرد در دو محور شرق و شمال شرقي با مشارکت فعال نيروهاي پيشمرگه انجام مي شود. محور جنوبي عمليات از سمت پايگاه «القياره» به دست ارتش و پليس عراق به اجرا درآمده و محور چهارم که همان محور غربي است با هماهنگي ارتش عراق و پيشمرگه ها اداره مي شود که هدف آن جلوگيري از فرار داعش به داخل خاک سوريه است. با در نظر گرفتن تمامي شرايط و رصد تحولات عرصه ميداني در ماه هاي اخير، ديگر مشخص است که داعش در سراشيبي سقوط قرار گرفته است و دير يا زود با آزادي موصل، پرچم عراق بر بام هاي اين شهر به اهتزاز درخواهد آمد. بدون شک پس از آن نيز تمامي توجه ها به سوريه معطوف و زمينه برچيده شدن بساط حکومت اين خلافت خود خوانده مهياتر مي شود. با تمامي اين اوصاف نبايد تصور کرد با اين پيروزي ها، همه چالش‌هاي ناشي از افراط گرايي مسلحانه و دهشتگرانه به پايان خواهد رسيد. ماندگاري توفيق هاي ميدان نبرد در گروي تحقق شرايطي در عرصه سياسي عراق است.

به عبارت بهتر اگر بازپس گيري اين مناطق، همراه با تحول مثبت در فرايندهاي سياسي و مدني و اصلاح برخي روندها در عرصه سياست داخلي عراق نباشد، خطر سقوط بخش‌هايي از اين کشور در دام تروريست ها به قوت خود باقي است. گفتني است در اغلب شهرهايي که به اشغال داعش درآمد، زمينه هاي نارضايتي و بي اعتمادي بين مردم و حکومت مرکزي وجود داشت.

بدون شک اگر مردم به پيگيري مطالبات خود از مجاري سياسي پيش‌بيني شده مطمئن باشند، گروه‌هايي تروريستي مانند داعش نمي‌توانند بر موج نارضايتي هاي مردمي سوار شوند و حکومت‌هايي جعلي و اين چنين رعب آور ايجاد کنند.

شکست نظامي داعش در عراق، آغازگر مرحله دشوار شکست فکري و سياسي آن است

تحليلگر مسايل خاورميانه ضمن ارزيابي اهميت و فرايند عمليات آزادسازي موصل، تاکيد کرد، اين عمليات مهمترين و واپسين نقطه حضور داعش در عراق را از بين خواهد برد وبا شکست نظامي داعش در عراق، مرحله دشوارتر يعني شکست فکري و سياسي آن آغاز مي شود.«حيدرالعبادي» نخست وزير عراق، آغاز عمليات آزادسازي موصل را اعلام کرد.

موصل دومين شهر بزرگ عراق پس از بغداد است که تروريست هاي داعش از دو سال پيش تاکنون آن را به اشغال خود درآورده اند. اکنون، اين شهر مهمترين مرکز خلافت خود خوانده داعش در عراق به شمار مي رود که با آزادي آن، مسير شکست کامل تروريست ها هموارتر خواهد شد.

گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا به منظور بررسي اهميت عمليات موصل و نحوه آن، دشواري عمليات و چالش هاي احتمالي پس از آزادسازي اين شهر، با احمديان مدرس دانشگاه و تحليلگر مسايل خاورميانه گفت وگو کرد.متن کامل اين گفت‌وگو در ادامه آمده است:

* با توجه به شروع عمليات بازپس گيري موصل، چرا اين عمليات با عنوان «مادر جنگ عليه داعش» خوانده مي شود؟ اهميت آزادسازي اين شهر، در روند مبارزه با داعش چيست؟

** آزادسازي موصل با سقوط داعش که در ژوئن 2014 اعلام خلافت کرد، فاصله زيادي نخواهد داشت. موصل مهمترين شهري است که داعش در طول دوره عمليات نظامي خود تصرف کرد. اين شهر دومين شهر عراق است و جايگاهي نمادين ميان اهل سنت اين کشور دارد. اهميت و اثرگذاري دستيابي به موصل بر جايگاه داعش، در اعلام خلافت از مسجد جامع اين شهر نمايان است. به همين دليل، ورود داعش به موصل مقدمه گسترش سرزمين هاي زير تسلط اين سازمان تروريستي بود. به همان نسبت که تصرف موصل جايگاه داعش را در منطقه به سطح بي سابقه اي ارتقا داد، انتظار مي رود آزادي موصل ضربه اي جدي به اين سازمان وارد آورد و سير عقب نشيني هاي آن را تشديد کند.

اين تحليل را مي‌توان در نگرش بيشتر کنشگران داخلي عراق و نيز بازيگران منطقه‌اي و بين المللي ذي نفع در مبارزه با داعش دنبال کرد. موصل نقطه‌اي است که موازنه تهديد در جنگ عليه داعش را به زيان اين سازمان تغيير خواهد داد. به همين دليل امروز چشم جهان به عمليات موصل و سير تحولات آن است. با درنظر داشتن اين واقعيت ها، عمليات موصل مادر جنگ ها عليه داعش ناميده شد؛ عملياتي که سير نزولي جايگاه نظامي و پتانسيل عملياتي داعش در عراق، سوريه و کل منطقه را تشديد خواهش کرد.

* با توجه به حضور نيروهاي پيشمرگه کرد که گفته مي‌شود با توافق اقليم کردستان و دولت عراق صورت گرفته و مشارکت نيروهاي «الحشد الشعبي» در عمليات آزادسازي موصل، فرصت‌ها و چالش‌هاي حضور گروه هاي گوناگون در اين عمليات را چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟

** نکته مهم اين است که حاکميت عراق در مورد نيروهاي مشارکت کننده تصميم گرفته و مي گيرد. به طور طبيعي، نيروهاي پيشمرگه و الحشد الشعبي که به گواه تحولات دو سال گذشته، اثرگذارترين نيروهاي زميني منطقه عليه داعش بوده اند، با تصميم حاکميت عراق وارد عمليات موصل شدند. البته تقسيم بندي مسئوليت ها و مرحله گذاري در عمليات، از تلاش العبادي براي کنترل انتقادات و فرصت ندادن به بازيگراني همچون ترکيه، قطر و عربستان براي تبليغات عليه نيروهاي مشارکت کننده در عمليات موصل، حکايت دارد. در هر شرايطي، بازيگرانِ نگران از تحکيم قدرتِ دولتِ عراق و تضعيف داعش، جنگ رواني گسترده اي عليه عمليات موصل به راه خواهند انداخت اما در نهايت، سير عمليات و ميزان موفقيت آن، شرايط را تعيين خواهد کرد. عمليات رمادي و فلوجه نمونه هاي زنده از نوع برخورد بازيگران مخالف سياست‌هاي داخلي و منطقه اي دولت عراق به شمار مي روند.

* آيا نزاع لفظي ميان آنکارا و بغداد به دليل حضور نيروهاي ترکيه در شمال عراق، بر عمليات موصل اثر گذار خواهد بود؟ ريشه نگراني ترکيه و حضورش در عراق، چيست؟

** هيچکدام از بازيگران منطقه اي بلندپروازي هاي استراتژيک ترکيه در عراق و سوريه را ندارند. اين بلندپروازي سه مبنا دارد؛ مبناي نخست رويارويي با هرگونه تغيير در وضعيت حقوقي و سياسي کردهاي منطقه است. اين نکته البته بُعدي سلبي دارد و حاکي از نگراني ترکيه از هرگونه تغيير در ارتباط با اقليت کرد اين کشور است. مبناي دوم، تلاش براي بهره گيري از اقليت‌هاي ترکمن به عنوان ابزار نفوذ و اثرگذار در کشورهاي منطقه است. در اين معنا، ترکيه ضمن اغراق در مورد تعداد و مظلوميت ترکمن‌هاي کشورهايي مانند سوريه و عراق، خود را مسئول حمايت از حقوق اين اقليت ها معرفي مي کند. اين در حالي است که در تنها سرشماري عراق که در آن از زبان مادري مردم اين کشور سوال شده بود (1957)، ترکمن ها تنها 2.2 درصد از کل جمعيت عراق بوده اند.

مبناي سوم بلندپروازي استراتژيک ترکيه، طرح گفتمان حمايت از اهل سنت عراق در برابر شيعيان اين کشور است. به عبارتي، حمايت از اهل سنت، ابزار نوظهور سياست خارجي ترکيه است که هدف از آن نيز گسترش نفوذ ترکيه در محيط پيراموني و اثرگذاري بر تحولات کلان منطقه از اين منظر است .

* با توجه به واقعيت هاي موجود، ترکيه تا چه حد خواهد توانست اهداف خود در عراق و سوريه را عملياتي سازد؟

** به رغم بلندپروازي ها و مباني يادشده، ترکيه ابزارهاي متناسب را با بلندپروازي هاي استراتژيک خود دارا نيست. به همين دليل آنکارا به جاي بهره گيري از نفوذ در اقليت ترکمن يا اهل سنت، به اعزام نيرو به جرابلس در سوريه و بعشيقه در عراق مجبور مي شود. البته اين تحرکات در فضاي پرتنش بين بغداد و آنکارا تا اندازه اي مسکوت ماند،اما با تقويت دولت هاي بغداد و دمشق بر اثرِ تضعيف داعش، انتظار مي رود هزينه هاي استراتژيک ترکيه افزايش يابد. در مجموع، اکنون بعيد به نظر مي رسد ترکيه نيت چالش آفريني در برابر عمليات موصل را داشته باشد.

* پيش از اين، برخي مناطق آزادشده بار ديگر به دست نيروهاي داعش اشغال شده است. براي جلوگيري از بروز چنين وضعيتي، چه ضرورتي هايي وجود دارد؟

** جذب قبايل، نخبگان و مجموع جامعه اهل سنت عراق در سطوح سياسي، نظامي و امنيتي ضروري ترين و البته دشوارترين سياست در برابر داعش، نفوذ انديشه و سربازگيري آن است.

گفتمان داعش در عراق بر دو نکته محوري مبتني است؛ نخست نگاه بي اعتماد دولت به اهل سنت عراق و دوم نفوذ قدرت‌هاي خارجي در تحولات عراق. عصاره اين گفتمان فرقه‌گرايي است. در برابر فرقه گرايي داعش، گشايش حکومت آقاي العبادي به روي تمامي عراقي ها در تضعيف داعش تاکنون اثرگذار بوده و در صورت تداوم در آينده نيز اثرگذار خواهد بود .

* با توجه به شرايط موجود و پيشروي در عمليات آزادسازي موصل، چه دورنمايي پيش روي داعش قرار مي‌گيرد؟

** خروج از موصل به معناي تمرکز بر تمامي پتانسيل هاي ضدداعش در سطوح داخلي و خارجي و نيز در سرزمين هاي تحت تسلط داعش در سوريه خواهد بود. داعش از هنگام آزادي رمادي در سراشيبي سقوط قرار گرفت. از آن هنگام تاکنون، داعش گام به گام عقب نشسته است. آزادي موصل واپسين و مهمترين نقطه حضور داعش در عراق را از اين گروه تروريستي پس خواهد گرفت و سپس سوريه مورد توجه خواهد بود.

با شکست نظامي داعش در عراق، مرحله دشوارتر، يعني شکست فکري و سياسي آن آغاز خواهد شد. چالش بزرگ حکومت آقاي العبادي در مرحله بعد از شکست نظامي داعش، مبارزه با ميراث فرقه اي و گفتمان خشونت گستر آن خواهد بود. در اين ميان، ماهيت دروني مسايل يادشده، دشواري هاي ادامه مبارزه را آشکار مي سازد. در چنين شرايطي، نصرت الله تاجيک ديپلمات سابق ايران گفت: مثلث ترکيه، قطر و عربستان نقش تخريبي را در منطقه داشته اند .آغاز عمليات آزادسازي موصل از روزهاي اخير تحليل هاي مختلفي از سوي ناظران را در بر داشته است. به نظر مي‌رسد به جز مسائل داخلي عراق موضوعات مهم ديگري روند دولت- ملت سازي در عراق را پيچيده تر کرده است. اينکه بازيگران ديگري مانند ترکيه در اين جريان چه عکس العمل هايي را نشان خواهد داد مورد ابهام و مناقشه است. ترکيه اعلام کرده است به هر روي در اين عمليات شرکت مي‌کند و در موصل خواهد ماند و قصد خارج شدن از بعشيقه را ندارد. در مورد مسائل پيش روي عراق بعد از آزاد شدن موصل با نصرت الله تاجيک کارشناس مسائل خاورميانه گفتگو کرده ايم که در ادامه مي‌خوانيد:

* شرايط درگيري هاي ميداني در جريان عمليات موصل را چگونه مي بينيد؟ عراق بعد از آزاد سازي موصل با چه موضوعاتي روبرو خواهد بود؟

** اين عمليات بزرگترين عمليات نظامي عليه داعش در بيش از دو سال گذشته محسوب مي شود. از لحاظ ميداني که نيروهاي مختلف اعم از ارتش عراق و نيروهاي مردمي حضور دارند به نظر نمي رسد که مشکلي پيش روي آنان وجود داشته باشد. البته نيروهاي کرد هم حضور دارند و نيروي ائتلاف و آمريکا نيز جهت پشتيباني هوايي و موشکي حضور دارد. به هر روي موصل از هفته هاي پيش منتظر شروع اين عمليات بود و مشکل خاصي در پس گرفتن اين استان نمي توان براي نيروهاي عراقي متصور بود.اما آنچه که در اين بين دغدغه و مشکل عراق خواهد بود فضاي بعد از پس گرفتن موصل است.

اين دغدغه در دو بعد است: يک بحث در مورد اينکه نيروهاي داعش به چه سمت و سويي حرکت خواهند کرد و نحوه مديريت نيروها و چگونگي حرکت آتي آنها چگونه خواهد بود و موضوع ديگر نحوه تعامل نيروها در صحنه سياسي و عملياتي بعد از موصل است که هم اکنون در عمليات شرکت مي کنند. به نظر مي رسد خيزشي که بعضي از کشورها مخصوصا ترکيه از قبل در قسمت مرزي شمال موصل گرفته است اين موضوع را مي رساند که در حقيقت قصد دارد حضور خود را در آنجا تثبيت کند و اين نيروها را که قبلا به شکل آموزشي بوده است تبديل به يک نيروي دائمي کند. اين موضوع صحنه رويارويي نيروها را به سمت درگيري‌هاي نامشخصي پيش خواهد برد. از اين مساله مهم آينده مديريت اجرايي و سياسي اين منطقه و همچنين نحوه تعامل نيروي هاي منطقه اي و فرا منطقه اي است. اين مسائل دغدغه‌هايي است که براي شرايط بعد از آزادسازي موصل وجود دارد. به نظر مي رسد اگر ترکيه بخواهد نيروهايش را در آنجا حفظ کند يا در آنجا تقويت کند اين موضوع شرايطي نامتعادل، نامعين و پرابهام پيش خواهد آورد که احتمالا باعث درگيري هايي خواهد شد که مي تواند آينده را نامشخص تر از گذشته کند و چيزي که مجامع بين المللي و سازمان ملل را نگران کرده است بحث نيروي انساني و مردم غير نظامي است که در اين عمليات متضرر مي شوند يا سياست‌هايي است که منجر به جابجايي آنان خواهد شد.

به نظر مي رسد حجم و تعداد مردم در معرض آسيب خارج از کنترل است و کمک رساني يا مديريت يا نگهداري آنها در منطقه مشکلاتي را ايجاد مي کند که باعث جابجايي جمعيت آن شود. اين موضوعات دغدغه بازيگراني است که در اين موضوع دخيل هستند .

* عمليات آزاد سازي موصل مي تواند از لحاظ ميداني منجر به پيوستن نيروهاي عراقي و نيروهاي مقاومت درگير در دو طرف سوريه و عراق به همديگر شود که در درگيري هاي بعدي با داعش مي تواند مفيد واقع شده و وزن ايران را بالا ببرد. آيا حضور ترکيه در پايگاه بعشيقه و تقويت نيروها در اين موضوع اختلال وارد مي کند؟

** اين موضوع را بايد در نظر گرفت که نقش ترک‌ها از ابتداي انقلاب‌هاي عربي، به هر روي نقش تخريبي بوده است. ترکيه در کنار عربستان و قطر، مثلثي را شکل داده اند که نقش مخرب را دارد و باعث به هم خوردن چهره ژئوپليتيکي منطقه شده است.

قسمتي از اين نقش مخرب به شکلي مستقيم و قسمتي از آن به شکلي غير مستقيم بوده است، ولي آنچه که دغدغه بازيگران متعدد را شکل مي‌دهد اين مسئله است که آزاد‌سازي سرزمين‌ها و سلطه دولت‌ها بر مرزهاي سرزميني خود و برقراري قانون و حاکميت نياز به عدم مداخله ديگر بازيگران دارد که به نظر مي‌رسد حضور ترکيه در اين معادلات به نوعي مداخله يک کشور خارجي در تماميت ارضي و سرزميني کشوري ديگر است.          ادامه دارد...

https://www.ettelaat.com/new/index.asp?fname=2016\10\10-31\19-40-55.htm&storytitle=%DA%E3%E1%ED%C7%CA%20%E3%E6%D5%E1%BA%20%C2%DB%C7%D2%20%D2%E6%C7%E1%20%CF%C7%DA%D4

ش.د9502585