آمریکا و روسیه پس از رایزنی های ناموفق برای دستیابی به راه حل سیاسیِ برون رفت از وضعیت بحرانی سوریه، اینک راه تقابل را در پیش گرفته اند تا در میان درگیری های شدید این کشور به دست برتر و موازنه قدرت مطلوب خود دست یابند.
پیروزی های تازه ارتش سوریه در حلب، روند رویدادهای این کشور را به مرحله حساس و سرنوشت سازی رسانده است. دولت دمشق و متحدانش، اینک دست برتر را در تحولات میدانی در اختیار دارند؛ وضعیتی که پذیرش آن برای دشمنان سوریه دشوار است و از این رو تغییر شرایط میدان های نبرد به سود خود را دنبال می کنند.در این راستا، ایالات متحده آمریکا در پی تشدید اختلاف ها با روسیه در زمینه بحران سوریه، اعلام کرد که مذاکره با مسکو را درباره احیای آتش بس ناموفق در سوریه به حالت تعلیق درآورده است. بنا بر اعلام اخیر مقام های آمریکایی گزینه حمله به نیروهای دولتی روسیه نیز در دست بررسی است.این گزارش، نگاهی به مهمترین محورهای تحلیلی رسانه های عربی درباره تحولات سوریه و اختلاف مسکو و واشنگتن بر سر بحران این کشور دارد.
تشدید درگیری‌ها در سوریه و افزایش اختلافات آمریکا و روسیه
روزنامه های «الاخبار» لبنان و «رای الیوم» و «العرب» چاپ لندن، خبرهای مربوط به افزایش تنش میان آمریکا و روسیه را برجسته کردند.روزنامه الاخبار زیر عنوان «آزمون آمریکا و روسیه در حلب» نوشت: تحولات سوریه وارد مرحله تازه ای می‌شود. درگیری میان روسیه و آمریکا به نقطه خطرناکی رسیده که تشدید جنگ، درد و رنج در حلب نشانه ای از آن است. آتش درگیری میان روسیه و آمریکا از دیوارهای حلب بالا می رود. مراکز تصمیم گیری در واشنگتن و مسکو را ناآرامی فراگرفته است. در روزهای پیش پیام هایی میان 2 طرف رد وبدل شد که محور آن جنگ حلب بود. الاخبار ادامه داد: این پیام ها در چارچوب آماده سازی سامانه های موشکی، یگان های دریایی و بررسی عملی گزینه های نظامی قرار داشت.
در این میان، آمادگی و راستی واشنگتن در عملی ساختن تهدیدهایش به آزمون گذاشته شده و مسکو نیز عملگرایی خود را در معرض عیارسنجی قرار داده است. هرگونه عقب نشینی روسیه در نبرد حلب بیانگر ضعف این کشور در برابر آمریکا است. نباید این واقعیت را فراموش کرد که واشنگتن پیش از این با حمله به نیروهای ارتش سوریه در «دیرالزور» جدی بودن پیام های خود را نشان داده است؛ پیامی با این محتوا که آمریکا آماده است گزینه های غیرسیاسی خود را عملی سازد. در برابر، روسیه هم با وارد کردن سامانه موشکی «اس-300» به سوریه و به حرکت درآوردن ناوگان دریایی خود نشان داد که در رویارویی با آمریکا جدی است.
در ادامه می خوانیم: دولت آمریکا به دنبال تداوم تسلط مخالفان دولت سوریه بر حلب است است تا پرونده سوریه را در وضعیت پیشین پی بگیرد اما روسیه بر این باور است که باید از فرصت کنونی در روزهای نهایی ریاست جمهوری «باراک اوباما» در عرصه سیاسی و میدان های جنگ استفاده کرد. از این رو، ارتش سوریه با کمک روسیه با پیشروی در محله های شرقی حلب، واشنگتن را در برابر آزمون دشوار دخالت نظامی در سوریه قرار داده است.در گزارش روزنامه رای الیوم نیز آمده است: اگر گزارش های مرکز پژوهش های راهبردی «فیریل» در برلین درباره طرح ناتو برای حمله به سوریه درست باشد، می توان گفت که در آستانه جنگ جهانی سوم قرار گرفته ایم. «واشنگتن پست» هم تاکید کرده که شورای امنیت ملی آمریکا از مدت ها پیش روی حمله های محدود علیه نیروهای دولت سوریه تمرکز کرده تا دولت دمشق را به تغییر رفتار وادار سازد.
در این میان، «جان مک کین» رییس کمیته امور نیروهای مسلح سنای آمریکا، به تازگی مقاله ای با عنوان «اسد را اکنون متوقف کنید یا جنگ چند ساله را پیش بینی کنید» در روزنامه «وال استریت ژورنال» منتشر کرد که ناظر بر ضرورت منهدم ساختن هواپیماهای سوریه و تجهیز مخالفان به سلاح های مدرن است.در گزارش روزنامه «العرب» هم آمده است: اختلاف دیدگاه‌های آمریکا و روسیه در زمینه اقدام نظامی در سوریه پس از رایزنی‌های ناموفق دو کشور، سبب ساز تلاش واشنگتن و مسکو برای رسیدن به امتیازهای بیشتر و متهم ساختن یکدیگر در شکست آتش بس شده است.
تلاش روسیه برای برقراری موازنه مطلوب قدرت و پشت کردن آمریکا به توافق‌های سیاسی
روزنامه های «الوطن» عمان، «النهار» لبنان و رای الیوم در تحلیل های اخیر خود بر وضعیت برتر میدانی نیروهای دولتی سوریه تمرکز کردند.روزنامه الوطن عمان در گزارشی به قلم «زهیر ماجد» با اشاره ورود موشک اس- 300 روسیه به سوریه نوشت: روسیه با بهره گیری از جنگنده ها و موشک های قاره پیمای خود به دنبال ترسیم وضعیت تازه ای در سوریه است. اکنون نبردها در شهرهای حلب، دیرالزور و الرقه به مرحله حساسی رسیده است و اراده و پیروزی های پی درپی نیروهای دولتی سوریه و عراق در میدان های نبرد این کشورها، طرح های دشمنان را ناکام خواهد گذاشت.
همچنین، در گزارش روزنامه النهار آمده است: گزینه های آمریکا در سوریه محدود است چراکه اوباما در واقعیت امر به دنبال پیگیری گزینه نظامی در سوریه نیست. این در حالی است که محور روسیه، ایران و سوریه با پیروزی در میدان های نبرد سوریه موازنه قدرت مطلوبشان را به وجود خواهند آورد. از زمان حضور نظامی روسیه در سوریه تحلیل های واشنگتن نادرست بوده است. اوباما پس از شگفتی از ورود نیروهای روسیه به سوریه اعلام کرد که روسیه در باتلاق سوریه غرق خواهد شد اما پس از مدتی واشنگتن خواهان همکاری با روسیه در زمینه تحولات سوریه شد.
روسیه نه تنها در سوریه غرق نشد بلکه سلاح های جدید و قدیمی خود را آزمایش کرد.پایگاه تحلیلی رای الیوم نیز نوشت: دور از ذهن است که روسیه در برابر اقدام آمریکا برای بمباران پایگاه های ارتش سوریه به تماشا بنشیند. نباید فراموش کرد که روسیه در این میدان تنها نیست بلکه بخشی از یک مجموعه بین‌المللی و منطقه‌ای است که شکست آن و همپیمانانش در سوریه به مثابه شکست همه این مجموعه خواهد بود.
در این میان، روزنامه های «البعث» و «الوطن» سوریه در روزهای گذشته جدی نبودن آمریکا در اجرایی ساختن تعهدهای این کشور برای پایان بحران سوریه را کانون توجه قرار دادند. روزنامه البعث درباره پایان همکاری آمریکا با روسیه در سوریه نوشت: پیش بینی می شد که این اتفاق رخ دهد چرا که آمریکا از زمان برقراری توافق در نهم سپتامبر از فرصت استفاده می کرد تا گروه های تروریستی نفس تازه کنند و نیروهای خود را برای حمله گسترده حلب، حماه و درعا گردآورند.روزنامه الوطن نیز چنین نگاشت: تصمیم آمریکا برای پایان دادن به هماهنگی با روسیه در سوریه نشان می دهد که واشنگتن در تلاش برای جداسازی گروه های تروریستی نظیر جبهه النصره از گروه های مخالف میانه رو جدی نیست.
بازگشت اندیشه‌های جنگ سرد
بی اعتمادی امروز میان روسیه و غرب کمتر از دوران جنگ سرد است اما نباید آن را نادیده گرفت.به گزارش دیپلماسی ایرانی، اقدام اخیر ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، در تعلیق قرارداد دوجانبه مدیریت و جابجایی پلوتونیوم میان آمریکا و روسیه، آخرین حرکتی است که شیب تند روابط رو به وخامت مسکو و واشنگتن را تندتر کرده است.مسکو برای توجیه این اقدام خود فهرستی را از اقدامات آمریکایی ها تهیه کرده که به گفته کرملین منافع ملی روسیه را نقض کرده است.
به بیان کوتاه، مسکو فکر می کند که برخی اقدامات ایالات متحده مشخصا برای تضعیف و تضییع منافع اقتصادی و امنیتی روسیه است.تعلیق توافقنامه مدیریت و جابجایی پلوتونیوم از طرف روسیه، واکنش سریع وزارت امور خارجه ایالات متحده را در پی داشت. وزارت امور خارجه آمریکا با انتشار بیانیه ای اعلام کرد آمریکا مذاکرات دوجانبه روسیه ـ ایالات متحده درباره سوریه را به دلیل بی اعتمادی و نارضایتی واشنگتن از طرف روسی تعلیق می کند. الیزابت ترودو، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، چهارم اکتبر گفت: ایالات متحده مشارکت خود در کانال های دوجانبه با روسیه را متوقف می کند، کانال هایی که برای هماهنگ کردن درباره عملیات سوریه ایجاد شده بود اما ما اکنون به مرحله ای رسیده ایم که فکر می کنیم به اهداف مشترکی در این باره نرسیده ایم.
روسیه در مقابل دولت باراک اوباما را متهم کرد که در گفتگوهای سوریه تمایل و توانایی تصمیم گیری درباره جزئیات را ندارد. دیمیتری ترنین، کارشناس موسسه کارنگی در مسکو، با ابراز نگرانی از تقابل رو به افزایش مسکو و واشنگتن می گوید:تنش های ایالات متحده ـ روسیه از زمان درگیری های اوکراین در 2015-2014 به خطرناکترین مرحله خود رسیده است.
رهبران هر دو کشور باید از این شرایط فاصله بگیرند.چند روز پیش از تحولات اخیر در روابط دو کشور، شماری از کارشناسان روس در نشست بین المللی والدای در مسکو به رهبران هر دو کشور توصیه کردند که از دامن زدن به اختلافات و رسیدن به یک نقطه بی بازگشت در این روابط خودداری کنند. رابرت لگولد، کارشناس علوم سیاسی دانشگاه کلمبیا و رودریک لین، سفیر سابق بریتانیا در مسکو (2004-2000) و دزموند براون، وزیر سابق دفاع بریتانیا (2008-2006) درباره علل و نتایج احتمالی بالا گرفتن بیش از پیش تنش ها در روابط ایالات متحده و روسیه گفت وگو کردند.
در این نشست با عناوینی تحت عنوان "بی اعتمادی" کارشناسان تا بدان جا پیش رفتند که نسبت به جنگ نیابتی میان روسیه و ایالات متحده در سوریه هشدار دادند و این مساله را بسیار خطرناک خواندند. تنها چند روز پس از این نشست بود که ایالات متحده و روسیه تصمیم گرفتند تا اندک پیوندهایی را که به اعتقاد کارشناسان می توانست باعث بهبود روابط دوجانبه شود را نیز متوقف کنند.
اعتمادی که روز به روز کمتر می‌شود
همکاری های ایالات متحده و روسیه در زمینه تسلیحات هسته ای یکی از معدود زمینه هایی بود که دو کشور می توانستند بدون تهدید منافع یکدیگر سطح مشخصی از همکاری را در آن تعریف کنند. لین که در سال های 2000 تا 2004 سفیر بریتانیا در روسیه بوده است، با یادآوری بازدید خود از تاسیسات هسته ای نیروی دریایی روسیه، این دیدار را بخشی از تلاش برای ترغیب مسکو به همکاری با غرب در زمینه محدود کردن تسلیحات هسته ای می داند. او می گوید: «من با لباس کاملا نظامی به این سفر رفتم. چند مامور از سرویس امنیت فدرال(FSB) و سازمان اطلاعات روسیه نیز همراهم بودند. یکی از این ماموران دوربینی همراه داشت و مرتبا از من عکس می گرفت. من فکر می کردم که این کار خلاف قوانین روس هاست چرا که درست پشت سر من کشتی های کروز و زیردریایی های هسته ای روسیه قرار داشتند.
درست روز بعد از این بازدید بود که سفیر سابق بریتانیا با نوشتن یادداشتی در روزنامه روسی از تلاش های روسیه برای همکاری هسته ای با غرب تقدیر کرد و نوشت که روسیه، بریتانیا و ایالات متحده توانسته اند بر بی اعتمادی های باقی مانده از دوران جنگ سرد غلبه و یک همکاری کارآمد را بر پایه روابط مثبت بنا کنند.
بازگشت جنگ سرد
اما به نظر می رسد که آن روزها گذشته است. البته ناظران معتقدند سطح فعلی بی اعتمادی که میان سیاستگذاران در روسیه و غرب وجود دارد به مراتب کمتر از دوران جنگ سرد است اما نمی توان تهدید آن را نادیده گرفت. لگولد در این باره می گوید:روابط میان ایالات متحده و روسیه عمیقا وخیم شده و به یکی از بدترین دوران خود در روزهای پس از جنگ سرد رسیده است. به اعتقاد کارشناسان، مهمترین خصیصه جنگ سرد که اخیرا در روابط فعلی روسیه و آمریکا احیا شده این است که در طول جنگ سرد، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی برای هر مساله و بحرانی در اقصی نقاط جهان، انگشت اتهام را به سوی یکدیگر نشانه می رفتند.
آنها این کار را با هدف گرفتن سیستم های سیاسی و اقتصادی طرف مقابل تحت عناوینی چون کاپیتالیسم و کمونیسم انجام می دادند. لگولد می گوید که این شرایط بار دیگر در روابط واشنگتن ـ مسکو ظهور کرده است. در حالی مسکو ایالات متحده را به خاطر حمایت از تغییر رژیم های سیاسی در اقصی نقاط جهان سرزنش می کند که واشنگتن روسیه را برای حمایت از رژیم های غیردموکراتیک نکوهش می کند.
کارشناسان هشدار می دهند که اگر نخبگان سیاسی در واشنگتن و مسکو همچنان این مواضع را حفظ کنند، مواضعی که به نوعی یادآور جنگ سرد است، چشم انداز بهبود روابط مسکو ـ واشنگتن بسیار تیره و تار خواهد بود. بر این اساس، اگر دو طرف به این مساله توجه نکنند هر گونه تغییری غیرممکن خواهد بود مگر این که در سطح رهبری یکی از طرفین یا هر دو طرف تغییراتی بنیادین ایجاد شود که احتمال آن هم در آینده ای قابل پیش بینی بعید است.در فضایی که بی اعتمادی، یعنی بدترین مشخصه جنگ سرد، حاکم است، به نظر می رسد که روسیه و ایالات متحده تمایل خود را برای حفظ ارتباط با یکدیگر از دست داده اند. با ادامه این شرایط دیر یا زود جهان شاهد عواقب بازگشت اندیشه های جنگ سرد خواهد بود.
آیا جنگ جهانی سوم نزدیک است؟
اگر طرح ناتو برای حمله به ارتش سوریه و انهدام فرودگاه‌ها و مراکز فرماندهی آن طی حملات هوایی، که با استفاده از ۸۰۰جنگنده و با مشارکت ۱۴کشور صحت داشته باشد، می‌توانیم بگوییم که در آستانه جنگ جهانی سوم قرار گرفته‌ایم.«عبدالباری عطوان» تحلیلگر برجسته جهان عرب و سردبیر روزنامه فرامنطقه‌ای «رای الیوم» در مقاله‌ای در این روزنامه نوشت: اگر گزارش‌های مرکز مطالعات استراتژیک «فیریل» در برلین را درخصوص وجود طرح ناتو برای حمله به ارتش سوریه و انهدام فرودگاه‌ها و مراکز فرماندهی آن طی حملات هوایی، که با استفاده از 800 جنگنده، مشارکت 14 کشور و شلیک موشک‌های توماهوک از پایگاه‌های آمریکایی در منطقه خلیج‌فارس صورت می‌گیرد، صحت داشته باشد، می‌توانیم بگوییم که در آستانه جنگ جهانی سوم قرار گرفته‌ایم و تنها امید آن است که «باراک اوباما» رئیس‌جمهوری آمریکا برای متوقف کردن آن (طرح) وارد عمل شود.این طرح مشابه طرح‌های سازمان ناتو است آن هنگام‌که 20 سال پیش صربستان را بمباران کرد، در سال 1998 عملیات «روباه صحرا» علیه عراق را اجرا و همچنین در سال 2011 لیبی را بمباران کرد و به‌زودی بر روی ارتش سوریه متمرکز خواهد شد و از اهداف نظامی روسیه اجتناب خواهد کرد.
تعجب‌آور یا دور از ذهن نیست که افشای اطلاعات این طرح از جانب یک مرکز مطالعات آلمانی در سایه جنگ سرد کنونی میان مسکو و واشنگتن باشد ولی هر کسی‌که مطبوعات آمریکایی، به‌ویژه «واشنگتن‌پست» و «وال‌استریت ژورنال» و گزارش‌ها، تحلیل‌ها و مقاله‌ها آنها را پیگیری کند این‌گونه استنباط می‌کند که احتمال جنگ بسیار بیشتر از احتمال صلح است یا طبق نظریه «برنارد هنری لوی» فیلسوف فرانسوی، این جنگ پیش‌بینی شده به‌منظور صلح است.(!)واشنگتن‌پست تأکید کرد، شورای امنیت ملی ایالات متحده آمریکا شامل شماری از ژنرال‌های ارتش و سازمان‌های امنیتی و اطلاعاتی و همچنین کارشناسانی از وزارتخانه‌های خارجه و دفاع، «از مدت‌ها پیش بر روی بررسی حملاتی "محدود" علیه نظام سوریه و ارتش آن" متمرکز شده‌اند تا این نظام را به تغییر رفتارش در قبال آتش‌بس در منطقه حلب و ثمربخش کردن گفت‌وگوها با وی، تحت فشار قرار دهند.
از طرفی،کارشناسان نظامی در لندن از احتمال وقوع حملات سری هوایی بدون اعلام قبلی در سوریه، سخن می‌گویند. در حالی‌که «جان کری» وزیر خارجه آمریکا از «حملات محدود» و بدون انتظار برای صدور قطعنامه‌ای از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد جهت مشروعیت بخشی به آنچه‌که مشابه آن برای لیبی و کویت اتفاق افتاد، سخن می‌گوید.بدون تردید، روسیه به فضل داشتن دستگاه اطلاعاتی قوی، از این طرح‌ها، اهداف و نیات آمریکا در سوریه آگاه است و استقرار دو ناو جنگی جدید روسیه در دریای مدیترانه برای پیوستن به ناو هواپیمابر آن در این منطقه و همچنین تحکیم و تقویت توان دفاعی سوریه با استفاده از موشک‌های بسیار پیشرفته «اس 300» بیانگر آگاهی روسیه از این امر است و بعید نیست که این موشک‌ها در اختیار ارتش سوریه برای مقابله با هرگونه حملات آمریکایی، قرار بگیرد.خانم «والنتینا ماتوینکو» رئیس شورای فدراسیون روسیه تلاش «برخی طرف‌ها» برای اتخاذ تدابیری نظامی جهت «سرنگون کردن دولت بشار اسد و تجزیه کردن سوریه به فدرال‌هایی» را رد نکرد.
این فضای تیره و تار که با تهدیدهایی درباره حملات هوایی با استفاده از موشک‌های قاره‌پیمای «تام هاوک»، به معنای واقعی کلمه یادآورد دو رخداد است: حملات «توفان صحرا» برای بیرون راندن نیروهای عراقی از کویت در سال 1991 و دوم، جنگ عراق و اشغال آن در ماه مارس 2003.کشورهایی، که جنگنده‌های آنها در این حملات هوایی- که از اردن و پایگاه هوایی «اینجرلیک» ترکیه آغاز خواهد شد- مشارکت می‌کنند، هرگز نیروهای زمینی اعزام نخواهند کرد؛ چرا که هدف از این حملات، فلج کردن نیروی هوایی سوریه و بسترسازی برای پیشروی نیروهای معارض مسلح سوری و به دست گرفتن زمام امور در عرصه میدانی، است.در تمامی این طرح‌ها این واقعیت، با صراحت نادیده گرفته شده است که عملیات مشابه در صربستان، عراق و کویت موفقیت‌آمیز بود؛ زیرا آمریکا به عنوان ابرقدرت و بدون هرگونه رقابتی از سوی روسیه و چین در میدان حضور داشت.
ش.د9502714