ديپلماسي ايران كه با روي‌كارآمدن دولت يازدهم و تعريف استراتژي برد – برد به ابزاري براي تنش‌زدايي در منطقه و كاهش ايران‌هراسي در دنيا تبديل شد، اگرچه از پرونده هسته‌اي گره گشود، اما در حوزه منطقه با تنگناهایی مواجه است. مقامات كشورمان كه از همان ابتدا توافق با غرب و حل‌وفصل آن پرونده قديمي را در اولويت قرار داده بودند، از اوضاع و احوال منطقه نیز غافل نشدند و تلاش‌هاي بسياري صورت گرفت تا روابط ايران با همه كشورها مسالمت‌آميز و به‌دور از تنش باشد. از آنجا كه عمده‌ترين مشكلات و اختلافات منطقه با كشورهاي حاشيه خيلج فارس خصوصا عربستان شکل گرفت، تعامل با اين كشور از اهميت ويژه‌اي برخوردار بود و اگر در نتيجه تلاش‌هاي ايران، سيگنال‌هاي مثبتي از سوي عربستان دريافت كرده بوديم و تغيير در وضعيت روابط دو كشور مشاهده مي‌شد، سياست خارجي دولت يازدهم كار خود را به بهترين شكل انجام داده بود.
اما اكنون سياست‌ها و رويكرد عربستان سعودي كه ردي از تدبير در آن ديده نمي‌شود، سبب شده در حوزه منطقه، فضای دیپلماسی محدود شود. مواضع سعودي‌ها، دليل اصلي اين موفق‌نبودن قلمداد می‌شود؛ چراكه ديپلمات‌هاي ايراني با همين رويكرد توانستند در سه سال گذشته روابط ايران و غرب را بهبود بخشيده و در تعامل با كشورهايي همچون انگلستان و كانادا به سوي ازسرگيري روابط ديپلماتيك حركت كنند، اما ماجرا در منطقه كاملا متفاوت بوده و روابط كج‌‌دار و مريز ما با عربستان حالا به كلي قطع شده است.
لايه‌هاي مختلف آسيب‌هاي تنش در روابط، از شدت‌گرفتن جنگ‌هاي نيابتي گرفته تا نامشخص‌بودن سرنوشت صيادان ايراني زنداني در عربستان، بر كسي پوشيده نيست و ازهمين‌رو مقامات ايراني تمام تلاش خود را به كار گرفته‌اند و بارها تمايل خود به بهبود روابط با اين كشور را نشان دادهاند، اما با بي‌تفاوتي و بي‌توجهي عربستان مواجه شده‌اند. عربستان كه هيچ‌گاه حاضر به پذيرش نقش ايران در منطقه نيست و سعي مي‌كند تا موقعيت ژئوپلیتيك، توان نظامي و امنيتي و اثرگذاري ايران را ناديده بگيرد، با موفقيت برجام و لغو تحريم‌ها عليه ايران بيش‌ازپيش نگران شد و براي تأمين منافع خود به سمت تشديد بحران‌هاي منطقه حركت كرد. تهران و ریاض، اکنون دست‌کم در چهار حوزه عراق، لبنان، سوریه و یمن مقابل يكديگر قرار دارند و تنش‌های لفظی طرفین نيز روزبه‌روز بيشتر مي‌شود.
از طرف ديگر اين كشور در هيچ‌يك از بحران‌ها و درگيري‌هاي موجود پيشرفت درخور توجهي نداشته و هر روز گرفتارتر مي‌شود. در يمن كاري از پيش نبرده و در سوريه نيز موفقيتي نداشته است. اين در حالي است كه جامعه بين‌المللي مي‌داند بدون حضور و اثرگذاري ايران، قادر به حل‌وفصل پرونده سوريه و خاورمیانه نخواهد بود. به همين خاطر در نشست‌هاي اخير در سطح بین‌المللی، يك سوي ميز ايران و سوي ديگر آمريكا، روسيه يا نماينده اتحاديه اروپا قرار دارند. اگرچه عربستان همه تلاش خود را مي‌كند تا حل‌وفصل موضوع سوريه را بدون ايفاي نقش و موافقت خود ناممكن كند، اما نشست‌هاي سه‌جانبه اخير ميان وزراي ايران، روسيه و سوريه و سفر موگريني به تهران كه بعد از گفت‌‌وگو درباره سوريه عازم رياض شد، به‌خوبي روشن مي‌كند عربستان سعودي در نقش‌آفريني در اين مسئله منطقه‌اي از ايران عقب افتاده است. درخواست آنها از دمشق براي اينكه روابط خود با ايران را قطع كند، ديگر نشانه عقب‌افتادن از ايران و تير دیگری است كه به سنگ خورده است.
سوريه تنها يك صحنه از اختلافات ايران و عربستان است كه ديگر كشورهاي قدرتمند دنيا همچون روسيه و آمريكا نيز در آن نقش دارند. يمن و لبنان دو وادي ديگر است كه ايران و عربستان را به مصاف واداشته است؛ دو حوزه‌ای که چشم‌انداز روشني ندارد؛ چراكه رياض اگرچه در هيچ يك از اين دو عرصه موفقيتي به دست نياورده است، اما حاضر به رفع تنش‌ها نيز نيست. سعودي‌ها به قدري در يمن درگير شرايط جنگي هستند كه به‌هيچ‌وجه آمادگي و توان ورود به يك درگيري تازه را ندارند؛ بنابراین با اظهارات و مواضع خود ايران را تحريك مي‌كنند و تنها قصد دارند كه هزينه‌هاي سياست خارجي ايران را بالا ببرند. اين همان شگردي است كه بعد از اعدام شيخ نمر و هجوم عده‌اي خودسر به سفارتشان در ايران به كار گرفتند و بهانه لازم برای محکومیت ایران و قطع روابط ديپلماتيك را به دست آوردند.
بااين‌حال شاهديم مسئولان حوزه سياست خارجي به‌خوبي از نيت آنها آگاه هستند و با خويشتن‌داري و درايت كار را پيش مي‌برند. این نکته‌ای است که اگر به سایر بخش‌های درگیر در مسائل منطقه نیز تسری داده شود، انسجام لازم برای نتیجه‌گیری بهتر را به دست می‌دهد. بازی در زمین عربستان با اظهارات تند و تهدیدآمیز، دقیقا آن چیزی است که سعودی‌ها می‌خواهند. به‌هرحال بنا بر اعتقاد بسياري از كارشناسان و تحليلگران مسائل منطقه، بحران‌های موجود بدون ترميم روابط ايران و عربستان حل نخواهد شد. ترميم روابطي كه هر يك از دو كشور براي آن شرط و شروطي دارند؛ برای مثال حسن روحاني، رئيس‌جمهور كشورمان، در سخنراني خود در مجمع عمومي سازمان ملل به تنش‌هاي منطقه و نقش عربستان پرداخت و تأكيد کرد اگر دولت عربستان سعودی به تحقق چشم‌انداز تازه‌ای در توسعه خود و امنیت منطقه چشم دوخته است، باید از ادامه سیاست های تفرقه‌افکنانه، ترویج ایدئولوژی نفرت و تعرض به حقوق همسایگان باز ایستد، مسئولیت خود نسبت به حیات و حرمت زائران را بپذیرد و روابط خود را بر پایه احترام متقابل و مسئولیت‌پذیری در قبال ملت‌های منطقه تنظیم کند.
حميد بعيدي‌نژاد، سفیر ایران در لندن و مدیر کل پیشین امور سیاسی و امنیت بین‌المللی وزارت خارجه نيز به‌تازگي در جلسه‌اي در پارلمان كشور ميزبانش با اشاره به سیاست‌های خصمانه عربستان علیه ایران، به‌ویژه در سال‌های جاری، ازجمله در جریان حج و بروز فاجعه منا، تأکید کرد ریشه بسیاری از بدبینی‌ها و اشتباهات پی‌درپی سیاست خارجی عربستان در این امر نهفته است که آنها لجوجانه حاضر نیستند واقعیت‌های ژئوپلیتیک منطقه و نقش تاریخی ایران در منطقه را به رسمیت بشناسند و برعکس، همه کشورهای متحد خود را در برابر دوراهی انتخاب میان کار با سعودی یا همکاری با ایران، قرار دادهاند. اين درحالي است كه اگر سعودی‌ها حاضر به پذیرش واقعیت مسلم موجود و پذیرش نقش منطقه‌ای ایران شوند، نه‌تنها تنش‌های موجود بین دو کشور را می‌توان رفع کرد؛ بلکه ظرفیت‌های سیاسی دو کشور برای همکاری، می‌تواند بیش‌ازپیش به ارتقای صلح و امنیت در منطقه کمک کند.
ايران مانند گذشته بر تنش‌زدايي از منطقه تأكيد دارد و تمام تلاش خود را مي‌كند تا با كشورهاي همسايه، از جمله عربستان، روابط مسالمت‌آميزي داشته باشد. حال بايد ديد عربستان سعودي كه از يك سو با تغيير حاكمیت مواجه است و بعضا از بي‌تدبيري‌هاي حاكمان تازه متضرر مي‌شود و از سوي ديگر در يمن، سوريه، عراق و لبنان به نتايج مدنظر خود نرسيده است، به كنش‌هاي ايران چگونه واكنش نشان مي‌دهد و چقدر حاضر است با پذيرش واقعيت‌هاي منطقه، به سوي ترميم روابط گام بردارد. آخرين روزنه اميد براي اين ترميم روابط، در نشست اوپك و مواجهه وزرای نفت دو كشور مشاهده شد و برخي، اين را چراغ سبز عربستان به ايران تعبير كردند و اگر واقعا اين‌طور باشد و سعودي‌ها در فرصت‌هاي ديگر مانند مذاكرات سوريه، سنگ پيش پاي ايران نيندازند، به اين معني است كه سياست منطقه‌اي دولت يازدهم نيز به سوی موفقيت پيش مي‌رود و با ادامه سياست‌ها و موضع‌گيري‌هاي مدبرانه، قادر به مدیریت رفتار عربستان و اثبات نقش ایران در منطقه خواهد بود.
http://www.sharghdaily.ir/News/106612
ش.د9503898