(روزنامه وقايع‌اتفاقيه – 1395/12/07 – شماره 354 – صفحه 4)
مناسبات و نزديکي‌هاي اخير ميان ايران و مصر موجب هراس قدرت‌هاي منطقه‌اي مخالف ايران است. کشورهاي عربستان و ترکيه بعد از به قدرت‌رسيدن عبدالفتاح سيسي، تنش بزرگي در روابط خود با قاهره داشته‌اند. رويکرد مخالف سياسيون مصر با رياض و آنکارا نسبت به بحران سوريه و گروه‌هاي اسلامي حاضر در مصر، زمينه‌هاي نزديکي ميان تهران و قاهره را ايجاد کرد. افزايش ارتباطات ميان دو کشور و ميانجيگري ايران براي عقد قرارداد نفتي ميان مصر و عراق براي جايگزيني صادرات نفت عربستان به اين کشور، اين گمانه‌زني را در ميان تحليلگران ايجاد کرده که عبدالفتاح سيسي، خواهان قرارگرفتن در محور ايران و روسيه در عرصه تحولات خاورميانه است.
واقعيت، آن است که ديپلماسي دولت يازدهم نسبت به تحولات منطقه در چند سال اخير با موفقيت‌هاي ويژه‌اي در کشورهاي سوريه، عراق، لبنان و يمن همراه بوده و در صورت نزديکي هر چه بيشتر به مصر مي‌توان اظهار کرد که عملا بيش‌ازپيش بر توان استراتژيک ايران در منطقه افزوده خواهد شد اما در اين مسير چالش‌هايي مي‌تواند پيش‌روي مقامات و استراتژيست‌هاي سياست خارجي کشور وجود داشته که نيازمند هوشمندانه‌تر برداشتن گام‌هاي ايران در منطقه باشد. اين موضوع، داراي ابعاد و محورهاي متفاوتي بوده که نيازمند تحليل و دقت‌نظر کارشناسانه است.
بهار انقلابي مصر در سال 2011، زمينه‌ساز بهار مناسبات ميان ايران و مصر
محمد شريعتي‌دهاقاني، کارشناس مسائل خاورميانه و سفير و نماينده سابق ايران در سازمان همکاري اسلامي (جده) در گفت‌وگو با «وقايع‌اتفاقيه»، وضعيت گذشته، اکنون و چشم‌انداز پيش‌روي روابط و مناسبات سياسي ميان ايران و مصر را مورد تحليل قرار داده است. دهاقاني در ارتباط با پيشينه و روابط تاريخي ميان ايران و مصر با تأکيد بر پرفراز و نشيب‌بودن مناسبات ميان دو کشور تأکيد کرد: «پس از استقرار نظام جمهوري در مصر و به قدرت‌رسيدن جمال عبدالناصر، روابط ميان دو کشور با چالش‌هايي خاص مواجه شد. به دلیل حمايت عبدالناصر از حرکت مصدق براي ملي‌شدن صنعت نفت و مخالفت‌هاي او با رويکرد سياست خارجي رژيم سلطنتي در ايران، مناسبات ميان دو کشور با چالش مواجه شد. در عصر انور سادات و حسني مبارک روابط دو کشور به‌دليل حمايت‌هاي مصر از رژيم سلطنتي و مخالفت با انقلاب اسلامي ايران قطع شد اما در دوران پس از انقلاب مردمي مصر در ژانويه سال 2011 که منجر به سرنگوني مبارک و روي‌کارآمدن اخوان‌المسلمين به رهبري محمد مرسي شد، روابط دو کشور در مسير تنش‌زدايي قرار گرفت. مهم‌ترين نمود آن نيز سفر محمود احمدي‌نژاد، رئيس‌جمهوري وقت به قاهره و حضور محمد مرسي در تهران بود.»
اين سفير سابق ايران در بخشي ديگر از سخنان خود در ارتباط با روابط ميان مصر و ايران، در دوران دولت روحاني با تأکيد بر مقبول‌بودن سياست‌هاي دستگاه ديپلماسي کشور گفت: «بعد از به قدرت رسيدن عبدالفتاح سيسي که با دو تفسير متفاوت مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد؛ يعني برخي بر اين باور هستند که کودتا بوده و برخي ديگر از آن به‌عنوان انقلاب مردمي ياد مي‌کنند، روابط ميان دو کشور در مسيري خاص قرار گرفت. در ابتدا سيسي براي تأييد حکومت خود توسط کشورهاي عربي و به‌طور خاص عربستان، از برقراري ارتباط با تهران پرهيز کرد اما در ادامه به‌دليل تفاوت نگاه دولتمردان جديد مصر به جريان‌ها و گروه‌هاي اسلامي در تقابل با عربستان و ترکيه، رغبت دستگاه ديپلماسي قاهره براي نزديکي به محور ايران بيشتر شد. در‌اين‌زمينه، دولت روحاني مسيري دقيق را نسبت به تنش‌زدايي و ايجاد مناسبات با مصر در پيش گرفت. درواقع، ايران مترصد چنين فرصتي بود که در آن، فضايي از چالش ميان مصر با کشورهاي عربستان و ترکيه ايجاد شود. در اقداماتي محاسبه‌شده، دولت يازدهم از اظهار مواضع چالش‌‌برانگيز با مصر دوري کرد و با توجه به اختلاف مواضعي که عبدالفتاح سيسي نسبت به ماهيت گروه‌هاي اسلامي معارض حکومت مرکزي سوريه دارد تا حدودي سيگنال‌هاي مثبتي از سوي مصري‌ها براي نزديکی به محور ايران و روسيه ارسال شد.»
محدوده نفوذ ايران در منطقه، محور اصلي چالش در آينده مناسبات تهران و قاهره
همچنين، شريعتي‌دهاقاني در تحليل گفته‌هاي اخير سامح شکري، وزيرخارجه مصر نسبت به برقرار ارتباط با ايران اظهار کرد: «به واسطه افشاي مکالمات ميان ايران و مصر از سوي گروه‌هاي مخالف حکومت، به‌طور‌خاص اخوان‌المسلمين، سامح شکري در جمع کميته روابط خارجي پارلمان مصر، وجود ارتباطات ميان دو کشور را مورد تصديق قرار مي‌دهد اما آنچه در همين نشست به‌شدت مهم بوده در ارتباط با سخنان شکري نسبت به ضرورت پايان انديشه نفوذ ايران در کشورهاي عربي است.» اين کارشناس مسائل خاورميانه بر اين باور است که مواضع شکري، نشانگر آن است که نبايد به نزديکي مواضع و ارتباطات ميان ايران و مصر بسيار خوشبينانه نگريست؛ واقعيت آن است که دولتمردان مصري در حين نزديکي به تهران، مواضعي نسبتا متفاوت را نسبت به اين کشور در مسائل منطقه‌اي دارند.
دهاقاني در ترسيم چشم‌انداز آينده مناسبات ميان ايران و مصر تأکيد کرد: «مواضع اخير وزيرخارجه مصر نشان داد که بايد مقامات و استراتژيست‌هاي دستگاه ديپلماسي کشور بسيار هوشمندانه روند تحولات را رصد کنند زيرا ترديدهايي جدي در ارتباط با قرارگرفتن قاهره در محوربندي ايران و روسيه وجود دارد. هرچند در شرايط کنوني، حوزه‌هايي از نزديکي و ارتباط ميان دو کشور نسبت به مسائل منطقه‌اي، به‌ويژه در حوزه سوريه وجود دارد؛ باوجوداين، حوزه‌هايي از اصطکاک و اختلاف‌نظر در نگاه به نفوذ و نقش ايران در منطقه ميان تهران و قاهره وجود دارد که در آينده مي‌تواند مجددا زمينه‌ساز تنش يا سردي مناسبات ميان دو کشور شود.»
ترجيح ايران بر عربستان و ترکيه براي ايفاي نقش در منطقه
يکي از محورهايي که مصر در ادامه روابط حسنه اخير خود با ايران بر آن متمرکز شده، مسئله فلسطين است. بر‌اساس گزارش فارس، مرکز امور جامعه و دولت «قدس» در پژوهشي تحت عنوان «تحکيم روابط فلسطين با ايران»، آورده است که مصر در آينده به سمتي مي‌رود که نفوذ ايران در نوار غزه را به نفوذ قطر و ترکيه ترجيح مي‌دهد زيرا قطر و ترکيه، هر دو دشمن و خطري براي مصر هستند. بنحاس عنباري، پروفسور اسرائيلي، نزديک به کابينه رژيم صهيونيستي که نويسنده اين پژوهش است، مي‌افزايد: در پرتو موازنه قدرت در غزه بين نفوذ ترکيه و قطر از يک سو (از طريق گذرگاه‌هاي واقع در بين غزه و اسرائيل) و تأثير ايران (از طريق سينا) از‌سوي‌ديگر، باعث مي‌شود که قاهره در آينده نزديک تأثير ايران را ترجيح دهد. عنباري تأکيد مي‌کند که مصر به رهبري عبدالفتاح سيسي از يحيي سنوار، رئيس جديد جنبش حماس در غزه انتظار کمک به مبارزه با داعش در شبه‌جزيره سينا را ندارد زيرا اين جنبش به حفظ خطوط امدادرساني و انتقال سلاح تمايل دارد. درواقع، باوجود همکاري امنيتي بين رژيم صهيونيستي و مصر در سينا و خارج از آن اما مصر، ترکيه و قطر را خطري براي خود مي‌داند.
علاوه بر اين تحليل کارشناسانه، در چند روز اخير مواضع سامح شکري، وزير امورخارجه مصر نسبت به روابط با ايران خبرساز شده است. شکري در نشست با اعضاي کميته روابط خارجه پارلمان مصر، ضمن تأييد وجود تماس‌هايي بين قاهره و تهران تأکيد کرد که ايران عضوي از سازمان‌هاي بين‌المللي همچون سازمان همکاري اسلامي است. درعين‌حال، شکري در همين نشست تأکيد کرد که ايران باید از انديشه نفوذ در کشورهاي عربي دست بردارد. همچنين او بر احترام کامل مصر نسبت به ملت اصيل و صاحب تاريخ ايران تأکيد کرد و مشکل اصلي با ايران را «تلاش‌هاي ايران براي نفوذ در کشورهاي عربي و ايجاد موج تنش» دانست. اين مواضع، نشانگر آن است که در آينده بايد دستگاه ديپلماسي کشورمان با تأمل و دقت‌نظر بيشتر به موضع مناسبات و همکاري‌هاي خود با مصر توجه داشته باشد.
ايران از گسترش ارتباطات با مصر در آينده استقبال خواهد کرد
در ارتباط با موضوع ارتباطات ميان ايران و مصر، وزير امورخارجه ايران در مصاحبه‌اي با فارس درباره اظهارات سامح شکري، وزير خارجه مصر که تماس‌هاي قاهره با تهران را تأييد کرده بود نيز گفت: در حوزه همکاري‌هاي بين‌المللي در حوزه سوريه، همواره با مصر گفت‌وگو داشته‌ايم و گفت‌وگوي جديدي صورت نگرفته است. محمد‌جواد ظريف اضافه کرد: گفت‌وگوي جديدي نبوده و همان گفت‌وگوهايي بوده است که من در حاشيه سازمان ملل و ساير جلسات با آنها کرده‌ام. رئيس دستگاه ديپلماسي همچنين گفت: حتما هم در آينده از گفت‌وگو با قاهره استقبال مي‌کنيم. او درباره اينکه آيا مي‌توان به بهبود روابط تهران و قاهره در آينده اميدوار بود نيز خاطرنشان کرد: بايد در مورد معضلات مشترک منطقه‌اي قدم به قدم پيش برويم.
http://vaghayedaily.ir/fa/News/62211
ش.د9504114