(روزنامه وقايع اتفاقيه – 1396/02/25 – شماره 405 – صفحه 4)
گسترش روابط با کشورهاي همسايه اولويت اصلي و اساسي همه کشورهاي جهان است و جمهوري‌اسلامي ايران نيز از اين قاعده مستثنا نيست. دولت حسن روحاني هم از همان آغاز به کار فعاليت خود اعلام کرد، بهبود روابط با همسايگان را که از قضا عمدتا مسلمان‌نشين نيز هستند در اولويت‌هاي اصلي سياست خارجي خود قرار مي‌دهد. بااين‌حال، بروز تحولاتي خارج از عهده دولت باعث شد تا اين مهم در بعضي از روابط به مخاطره بيفتد.
دخالت برخي گروه‌ها با اقدامات نسنجيده‌اي مانند حمله به سفارت عربستان در تهران، هزينه جبران‌ناپذيري را به کشور وارد کرد؛ اقدامي که در اولين مناظره انتخاباتي مورد نقد اسحاق جهانگيري بود و حتي يکي از نامزدهاي رياست‌جمهوري را متهم کرد که عاملان حمله اکنون در ستاد انتخاباتي او مشغول به فعاليت هستند.
ترديدي نيست که رويکرد دولت عربستان در اعدام شيخ نمر و به‌طور کلي مسائل و محدوديت‌هاي حقوق بشري درباره شيعيان عربستان و حمايت اين کشور از تروريسم و نا‌‌امني در خاورميانه موضوعي بسيار دردآور بود اما پرسش اينجاست که چگونه بايد با اين امر مقابله مي‌شد؟ آيا حمله به سفارت يک کشور که از نظر قوانين و مقررات بين‌المللي، تعرض به خاک آن کشور محسوب مي‌شود مي‌تواند راه‌حلي مناسب باشد؟
يک کارشناس مسائل بين‌الملل معتقد است: اين امر نه‌تنها باعث شد که رياض تمامي روابط ديپلماتيک خود با تهران را قطع کند بلکه موجب شد تا سعودي‌ها موجي از ضديت با ايران را در کشورها و ملت‌هاي عرب منطقه راه بيندازند. بااين‌حال، دولت روحاني در ديگر کشورهاي همسايه منطقه دوراني را آغاز کرده است که بدون ترديد با تداوم اين راه باعث بهبود مناسبات ايران با اين کشورها و در نتيجه توسعه منافع ايران مي‌شود.
ايران و جهان عرب، از تنش تا اعتماد
روابط ايران و کشورهاي عربي در دولت روحاني يکسان نبوده، به اين معني که از يک طرف با کشورهايي نظير عربستان اوج تنش را دارا بوده و از‌سوي‌ديگر، با کشورهايي نظير عمان که از قضا از موقعيت استراتژيک مساعدي نيز برخوردار بوده، بسيار دوستانه و رو به پيشرفت بوده است. همچنين نبايد از نقش و نفوذ ايران در کشورهايي نظير عراق و لبنان غافل ماند زيرا در اين دو کشور سياست خارجي ايران با موفقيت‌هايي مواجه بوده است.
بااين‌حال، به‌دنبال گفت‌وگوهاي سياسي مستمر و رد و بدل‌شدن پيام‌هاي کتبي اخير ميان ايران و شوراي همکاري خليج‌فارس با وساطت دولت کويت، وزارت امورخارجه اين کشور ابراز اميدواري کرد، گفت‌وگوها ميان تهران و اين شورا به‌زودي آغاز شود. در همين خصوص، خالد جارالله، قائم‌مقام وزير امور خارجه کويت، چندي پيش ضمن استقبال از نتايج سفر حسن روحاني، رئيس‌جمهوري اسلامي ايران، به کويت، اين سفر را پايه‌گذار و بسترساز شرايط مناسب براي انجام گفت‌وگوها ميان ايران و کشورهاي عضو شوراي همکاري خليج‌فارس دانست و به صراحت تأکيد کرد در پيام اخير شيخ صباح الاحمد، امير کويت به روحاني نيز به اين موضوع اشاره شد. به‌زعم ناظران، ارسال پيام از سوي کويت که داراي روابط بسيار خوب با تهران است و همچنين استقبال دولت‌هايي چون عمان، کويت و اينک بحرين نشان مي‌دهد که شوراي همکاري همچنان به ايده گفت‌وگو با تهران اميدوار است.
ترکيه، از تلاش براي سقوط اسد تا همگرايي با ايران
ترکيه يکي از کشورهاي مهم منطقه است که طي سال‌هاي اخير در زمينه بحران سوريه اوج تعارض را با جمهوري‌اسلامي ايران داشته است. ترک‌ها در موضعي کاملا ضدايراني از همان ابتداي آغاز بحران در دمشق بر اين باور بودند که تنها راه خروج از بحران کناررفتن يا ساقط‌شدن بشار اسد است. بااين‌حال، رويکرد مستحکم دولت ايران از يک طرف و ديپلماسي دقيق و کارآمد شکل‌گرفته حول محور ترکيه موجب شد تا اين کشور هم‌اکنون يکي از سه دولت مبتکر طرح آستانه براي مذاکرات صلح سوريه باشد. هرچند نمي‌توان اختلافات ژئوپليتيک بين ايران و ترکيه را انکار کرد اما با وجود اين اختلاف‌ها نيز دولت توانست در تعامل با ترک‌ها موفق عمل کند.
محمدعلي دستمالي، کارشناس مسائل خارجي مي‌گويد: تصور کنيد در جريان کودتاي نافرجام ترکيه دولتي روي کار بود که ديپلماسي عقلايي را در دستور کار قرار نمي‌داد، آنگاه تصميمات چنين دولتي تا چه اندازه مي‌توانست براي کشور هزينه‌زا باشد. اين درحالي است که وزارت امورخارجه و شخص وزير امور خارجه در اين رويداد اقدامات و تصميماتي را اتخاذ کرد که موجبات بهبود منافع ايران را فراهم کرد. محمدجواد ظريف در نخستين ساعات پس از کودتاي نافرجام 15 جولاي در ترکيه با مولود چاووش‌اوغلو، همتاي ترکيه‌اي خود که دولتش از خطر يک کودتا رها شده بود، تماس گرفت. درهمين‌حال، علي شمخاني، دبير شوراي‌عالي امنيت ملي، از ديگر مقامات ايراني بود که با مقام‌هاي امنيتي در آنکارا تماس گرفت. همچنين قاسم سليماني، فرمانده نيروي قدس سپاه پاسداران و بازوي نظامي، منطقه‌اي ايران، نيز در حال بررسي سناريوهاي مختلف احتمالي بود. در پيش‌گرفتن رويکردي صحيح از سوي تهران و مسکو در مقطعي که مشخص نبود کودتاگران شکست مي‌خورند، بيش از هر موضوع ديگري سران حزب حاکم عدالت و توسعه را به‌وجد آورد، به‌ويژه اينکه آنکارا از رفتار شرکاي غربي و عربي خود در اين حادثه به‌شدت انتقاد کرد. به‌نظر مي‌رسد کودتاي نافرجام در ترکيه، ائتلافي (حتي به صورت موقت) بين روسيه، ايران و ترکيه در منطقه ايجاد کرده است.
آسياي مرکزي و قفقاز، چشم‌اندازي مثبت
دشواري‌هاي پيش روي دولت از جمله تلاش براي حل‌وفصل اختلافات هسته‌اي باعث شد تا باوجود اهميت روابط ايران با آسياي مرکزي و قفقاز، روحاني پس از گذشت حدود سه سال و نيم به کشورهاي اين منطقه سفر کند. بااين‌حال، مي‌توان گفت زيرساخت‌هاي توسعه روابط با اين کشورها در دوره دولت يازدهم ايجاد شده است. از نظر کارشناسان مسائل بين‌الملل، روابط با کشورهاي اوراسيا، آسياي مرکزي و قفقاز نشانگر آن است که تهران در اين سال‌ها توانسته با کشورهاي منطقه نوعي تفاهم ايجاد کند و تمايل آنها را به برقراري ارتباط با ايران افزايش دهد. همسايگي ايران با سه کشور منطقه قفقاز يعني جمهوري آذربايجان، ارمنستان و گرجستان از جهات مختلفي داراي اهميت است.
اين سه کشور ار نظر ارتباطاتي همواره‌کننده مسير به سمت اروپا هستند. جمهوري‌اسلامي ايران در دولت حسن روحاني تلاش کرد تا روابط مستحکمي را با اين کشورها ايجاد کند. هرچند پيش‌تر روابط ايران و جمهوري آذربايجان با وجود زمينه‌هاي مساعد توسعه‌‌يافته نبود و همواره ديدگاه‌هايي منفي بر مناسبات طرفين سايه انداخته بود اما در دولت روحاني ملاقات‌هاي مکرر حسن روحاني و الهام علي‌اف موجب شد تا طرفين به راهکارهايي براي توسعه روابط دست يابند که بدون ترديد اين امر در آينده نزديک عملي خواهد شد؛ البته تلاش براي بهبود روابط با قفقاز محدود به جمهوري آذربايجان نبوده و ايران تلاش کرده است تا با دو جمهوري مسيحي‌نشين منطقه يعني گرجستان و ارمنستان نيز باب مراودات را باز کند.
آسياي مرکزي نيز به‌عنوان حوزه تمدني ايران منطقه‌اي است که بسيار ساده‌تر از کشورهاي خاورميانه مي‌توان با آنها به سمت توسعه مناسبات حرکت کرد. اين کشورها در اداره امور خود ايدئولوژي را دخيل نمي‌کنند و همين امر باعث شده است تا برخلاف کشورهاي عربي که همواره نسبت به شيعي‌گرايي ايراني واکنش نشان مي‌دهند بهتر بتوان به سمت افزايش مبادلات حرکت کرد. به باور کارشناسان، افق روشن توسعه تعاملات اقتصادي و زيرساخت‌هاي بهبود روابط با آسياي مرکزي و قفقاز برآيند تعامل سازنده و روابط سياسي مطلوب در دولت يازدهم بوده است. هرچه روابط سياسي و ديپلماتيک ايران با اين کشورها بهبود پيدا مي‌کند، به همان ميزان سطح روابط اقتصادي نيز گسترش خواهد يافت. کشورهايي چون ارمنستان، قزاقستان و قرقيزستان از اهميت خاصي براي ايران برخوردارند.
http://vaghayedaily.ir/fa/News/64574
ش.د9600246