(روزنامه صبح نو – 1396/02/13 – شماره 227 – صفحه 2)
زنان به عنوان نیمی از جامعه می‌توانند نیم و حتی بیشتر از نیم سبد رأی کاندیداها را در هر انتخاباتی به خود اختصاص دهند و در جامعه نقش‌آفرینی داشته باشند. مسلماً کاندیداها نیز به این مسأله توجه ویژه داشته و در شعارها، برنامه‌ها و تبلیغات خود از وجود چنین قشری غفلت نمی‌ورزند. هرچند ممکن است فاصله معناداری میان این شعارها و برنامه‌ها با آنچه که در عمل با آن مواجهیم و یا حتی امکان تحقق شرعی و قانونی آن، وجود داشته باشد.با این وجود، نه مردم به عنوان انتخاب‌کنندگان و نه کاندیداها به عنوان انتخاب شوندگان، از کنار این فرصت برای شناسایی و شناخت نمی‌گذرند؛ هرچند هر دو طرف به خوبی می‌دانند که بسیاری از این شعارها و برنامه‌ها، تنها در مرحله حرف است. اما همین شعارها می‌تواند عاملی باشد برای آشنایی بیشتر با افکار و اندیشه‌های فرد موردنظر.در همین راستا به سراغ شعارها و برنامه‌های انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری، در حوزه زنان و خانواده طی چند دوره اخیر رفتیم و به بررسی آنها پرداختیم تا دریابیم آیا میان انتخاب مردم و البته جامعه زنان، با فرد منتخب رابطه‌ای وجود دارد یا خیر؟
1.برابری زن و مرد
الف- کار
حوزه اشتغال یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که کاندیداها به آن توجه ویژه دارند؛ اما کمتر افرادی هستند که نسبت به برابری شغلی زن و مرد نیز اظهارنظر کنند. در دوره اخیر انتخابات، یکی از کاندیداهایی که بیشترین مانور را بر این مسأله داشت، حسن روحانی، رییس جمهور فعلی بود. روحانی با بیان اینکه «در دولت ما تقویت جایگاه زنان و نگاه برابر به استعدادهای علمی، پژوهشی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مدنظر است» بر این موضوع تأکید داشت «اینکه زنان بخواهند در خانه یا بیرون از خانه کار کنند اساس این گفتار ناپسند است؛ چرا که انتخاب با خود آنان است و زنان برای برگزیدن نقش خود نیازی به قیم ندارند». روحانی در صحبتی دیگر عنوان کرد: «جنسیت نمی‌تواند معیار درستی برای تصدی مسوولیت‌ها در جامعه باشد. در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها باید زنان همانند مردان نقش ایفا کنند. ... حتی باید امروز در برخی مشاغل مدیریتی سهمی برای زنان قائل شویم. با یک عقب ماندگی مزمن تاریخی در این زمینه مواجهیم و باید این عقب ماندگی جبران شود. در دولت تدبیر و امید در عرصه مدیریت، جنسیت معیار نخواهد بود».
در همین دوره انتخابات، نماینده رضایی نیز از حضور زنان در مشاغل مدیریتی سطح بالا در دولت او گفته و تلاش برای حضور زنان در بورس و همچنین اختصاص حق عائله‌مندی زنان به خود ایشان به جای درج در حقوق همسران را از جمله برنامه‌های رضایی عنوان کرد.
سایر کاندیداهای این دوره و دوره‌های پیشین، در این حوزه صحبت مکتوب‌شده‌ای نداشتند.
ب- تحصیل
یکی دیگر از مباحثی که روحانی در ذیل برابری زن و مرد بدان اشاره داشت، بحث تحصیل بود: «در کجای قانون اساسی مجوز تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها و محروم کردن زنان از برخی از رشته‌ها عنوان شده است؟»
پیش از روحانی و در دور نهم انتخابات ریاست جمهوری، محمود احمدی‌نژاد نیز این شعار را داشت: «تفکیک جنسیتی ظلم به زنان است... شایسته سالاری در دولت خواهد بود».
ج- اجتماع
روحانی در شعارها و تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم، بر مسأله عدالت به معنای فرصت برابر در فعالیت‌های علمی، اجتماعی و سیاسی تأکید داشت و گفت: «دولت آینده، دولتی است که فرصت برابری برای زنان و مردان ایجاد می‌کند. اگر زنان نقش برابری در رشد اجتماعی و توسعه دارند، پس باید دارای حقوق و فرصت‌های برابری در کنار مردان باشند».
در همین دوره محمدباقر قالیباف نیز بیان کرده بود: «جامعه‌ای موفق است که به ظرفیت انسانی خود توجه کند و از زنان در همه ابعاد جامعه استفاده کند. زنان در همه عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی و غیره حق شرکت دارند».
شعار برابری اجتماعی زنان و مردان یکی از شعارهایی است که زنان در جامعه امروز به شدت به دنبال احیا و اجرایی ساختن آن هستند و مسلماً طرح چنین مسائلی از جانب افرادی که قرار است نیروهای اجرایی جامعه باشند، بسیار قابل تأمل و البته قابل تحقق در نظر گرفته می‌شود.
2.خدمات رفاهی و اجتماعی
الف- بیمه زنان خانه‌دار
شاید بتوان اولین فردی را که به موضوع زنان خانه‌دار و بیمه آنها توجه نشان داد، آقای علی لاریجانی دانست. او در تبلیغات انتخاباتی دور نهم به صراحت بیمه خانم‌های خانه‌دار و خانم‌های سرپرست خانوار را از جمله برنامه‌های خود در خصوص زنان بیان کرد. موضوعی که سال‌ها مسکوت ماند و در دوره گذشته یکی از موضوعاتی بود که به شدت مورد توجه کاندیداهای مختلف قرار گرفت؛ تقریباً همه کاندیداها به این موضوع اشاره داشته و اجرایی شدن آن را مدنظر داشتند.
محمدرضا عارف با بیان اینکه امروز 18 میلیون زن خانه‌دار داریم که هیچ اطمینانی به آینده ندارند، گفت: «باید خانه‌داری را برای زنان به شغل تبدیل کنیم».
حسن روحانی نیز عنوان کرد: «پوشش خدمات بیمه‌ای باید بین همه زنان جامعه به خصوص زنانی که سرپرستی خانواده را بر عهده دارند، گسترش یابد. در دولت تدبیر و امید، پوشش بیمه خدمات تأمین اجتماعی برای زنان برقرار خواهد شد و معیشت مردم، به ویژه معیشت زنان بهبود خواهد یافت».
البته که بعد از چهارسال میزان و نحوه اجرایی شدن شعارهای رییس‌جمهور فعلی کشور می‌توان قضاوت کرد که در این بحث نمی‌گنجد.
ب- ورزش
یکی دیگر از موضوعات مورد اشاره در برنامه‌ها و شعارهای کاندیداها، موضوع سلامت و ورزش بود که در این میان ورزش همگانی، خصوصاً برای زنان یکی از محورهای دیگر صحبت‌ها بود.حسن روحانی با تأکید بر اینکه باید برای ورزش همگانی برنامه مشخص داشت می‌گوید: «بعضی می‌گویند ورزش باید از مدرسه شروع شود اما من معتقدم که باید از خانه شروع شود و مادرها باید مهارت بیایند که چه طور حتی به کودک دو ساله خود برنامه ورزشی دهند و در کنار نشاط بچه‌ها با آموزش درست مهارت‌ها سلامت آنها را نیز تضمین کنند».
در همین دوره عارف نیز با ابراز تأسف از کم‌توجهی به مسأله ورزش زنان گفت: «متأسفانه اماکن ورزشی که در اختیار دختران و زنان قرار دارد، وضعیت مطلوبی نسبت به امکانات ورزشی آقایان ندارد که باید به این بخش توجه شود».
ج- اشتغال، ازدواج و مسکن
یکی دیگر از کلیدواژه‌های انتخاباتی در حوزه جوانان، سه موضوع اشتغال، ازدواج و مسکن آنهاست. تقریباً تمامی کاندیداها در تمام دوره‌ها بر این مسأله و حل بحران اشتغال و ازدواج جوانان تأکید داشتند.
در دوره گذشته عارف با اشاره به اینکه گرانی و تورم برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی غیرقابل تحمل شده است خاطرنشان کرد: «اشتغال، مسکن و ازدواج دغدغه تمام جوانان شده است».
روحانی نیز بیکاری را باعث بروز مشکلات روانی و فساد اخلاقی جوانان معرفی و بر حل مشکل بیکاری تأکید کرده و گفت: «مشکل بیکاری سبب شده است از هر 5 ازدواج یکی به طلاق منجر شود، با رونق اقتصادی و ریشه‌کن کردن بیکاری جلوگیری از این کار امکان‌پذیر است».
رضایی، با بیان راه‌حل اولیه خود برای حل مشکل بیکاری در میان جوانان و حتی به کار گیری زنان خانه‌دار گفت: «مسأله کسب و کارهای خانگی از مهم‌ترین اولویت‌های دولت من است. من برای 5 میلیون خانوار کسب و کارهایی را تعریف کردم؛ از بانوان گرفته و دانشجویانی که تازه فارغ التحصیل شدند، در داخل خانه‌هایشان کارگاه‌هایی در اختیارشان می‌گذاریم تا وسایل کامپیوتری، تلویزیون و برخی وسائل دیگر را که در سنگاپور، کره، تایوان و چین ساخته می‌شود همین‌جا بسازند».
د- امنیت و آزادی
یکی دیگر از مسائل مرتبط با جوانان که رأی‌آوری بالایی می‌تواند داشته باشد، مسأله امنیت و آزادی در میان نسل جوان است. شاید بتوان اولین زمزمه‌های توجه اجتماعی به زنان را در سال 76 دید؛ زمانی که رییس‌جمهور منتخب با شعار توجه به حقوق شهروندی به خصوص زنان و جوانان و آزادی توانست بیشترین رأی را کسب کند.
سال 92 حسن روحانی با اشاره به دو مؤلفه انرژی و دوران انتخاب‌ها، به نیازهای فرهنگی نسل جوان اشاره کرده و گفت: «در دولت تدبیر و امید جوانان ما در دانشگاه‌ها از فضای آزادتری برخوردار خواهند بود، در این دولت از انتقال دانشجویان استقبال خواهد شد و عدالت، آزادی، رونق اشتغال، اقتصاد و حقوق بایسته برای کارگران به وجود خواهد آمد».
برخلاف آنچه که روحانی روی آن اصرار داشت، آقای سعید جلیلی در برنامه فرهنگی خود بخشی با عنوان حجاب و عفاف داشت که در آن ابعاد مختلف موضوع به اجمال بررسی شده است. برنامه دولت او درباره حجاب و عفاف آن بود که کلیه ظرفیت‌های قانونی کشور شناسایی شود؛ سازوکارهای موجود در دو بُعد ساختاری-مانند عدم هماهنگی و همسویی در عملکرد دستگاه‌ها، عدم نظارت بر اجرای مصوبات، عدم ثبات مدیران و تبدیل وزارت کشور از ناظر به مجری- و نظری -فقدان تعریف صحیح از کار فرهنگی، درونی نکردن گفتمان عفاف، عدم شناسایی ظرفیت‌ها به خصوص از نوع بومی، محدود شدن بحث عفاف و پوشش به زنان، عدم اعتقاد به ضرورت دو رویکرد سلبی و ایجابی در مقابله با بدحجابی و عدم اعتقاد به اجرای مصوبات و قوانین- نقد و برسی شود؛ و برنامه‌های جایگزین برای رفع خلأها و ضعف‌ها ارائه شود.
3.خانواده
الف- نهاد خانواده
در نظام اسلامی، مهم‌ترین نهاد، نهاد خانواده است و مسلم است یکی از حوزه‌هایی که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد، خانواده و مسائل مرتبط با آن است. در مناظرات و گفت‌وگوهای دوره گذشته ریاست‌جمهوری، سعید جلیلی توجه به خانواده را در کلیه مباحث مربوط به زنان از جمله اشتغال و... در اولویت دانست و با بیان اینکه خانه‌داری باید به عنوان یک شغل مطرح شود به حمایت‌های لازم از زنان‌خانه‌دار و شاغل برای اجرای بهتر نقش مادری اشاره کرد و از برنامه‌ای مدون خبر داد که در آن بحث دورکاری زنان و ترویج مشاغل خانگی و نقش زنان در اقتصاد مقاومتی مطرح شده است.اما حسن روحانی با اشاره به جایگاه خانواده گفت: «در برنامه دولت تدبیر و امید، تقویت نهاد خانواده و افزایش رضایتمندی در زندگی خانواده را به عنوان یک اصل مورد توجه قرار خواهیم داد».
ب- طلاق
یکی از معضلات امروز کشور، طلاق و آمار نگران‌کننده آن است. از جمله افرادی که در تبلیغات ریاست جمهوری خود به این مسأله توجه نشان داد، حسن روحانی بود. او با اشاره به ناتوانی لایحه حمایت از خانواده گفت: «زنانی که به دلیل طلاق از همسران خود جدا می‌شوند، باید سهمی از ثروت آن خانواده داشته باشند. در دولت آینده لوایح خاصی برای حمایت از زنان تدوین و به مجلس ارائه می‌شود». او در ادامه تبلیغات نیز به حضور و فعالیت سایر نهادها اشاره کرده و گفت: «در بحث طلاق و اعتیاد نیز باید نهادهای خیریه فعال شوند و مشکلات ناشی از طلاق را کاهش دهند. مشارکت مردم نباید فقط به راهپیمایی و انتخابات محدود شود».
4.تغییر نگرش‌ها
الف- فقه و قانون
اسلامی بودن نظام به این معناست که ریشه و مبنای احکام و قوانین بر اساس اصول اسلامی بنا شده است؛ از این رو داعیه تغییر در هر یک از قوانین، به معنای تغییر در احکام است. لذا کمتر کاندیدایی طی سال‌های پس از انقلاب به موضوع تغییر نگرش فقهی حوزه‌ها و مراجع توجه نشان داده است. اما در این میان، بودند افرادی که این موضوع را نیز مطرح کردند.
حسن روحانی در تبلیغات خود با بیان اینکه «زنان جامعه ما مانند مردان دارای حقوق اجتماعی هستند، کسی به نام اسلام، حقوق زنان ما را تضییع نکند»، گفت: «دولت آینده معتقد است که فقه اسلامی در شرایط امروز از سوی حوزه علمیه نیاز به بازنگری دارد و ما از حوزه‌های علمیه تقاضا می‌کنیم که به اصل زمان و مکان توجه بیشتری بکنند».
او در جایی دیگر برنامه‌های دولت خود را این‌گونه تشریح کرد: «من راه نجات کشور را اجرای قانون اساسی می‌دانم و فصل سوم این قانون که حقوق ملت در آن آمده را تدوین و به صورت لایحه به مجلس خواهم فرستاد و به صورت قانون تقدیم ملت می‌کنیم چرا که در حقوق شهروندی زن و مرد یکسان و همه اقوام با هم برابر هستند».
ب- وزارتخانه‌ای برای زنان
موضوع حضور زنان در کابینه از شعارهای همیشگی کاندیداهای ریاست جمهوری بود. لاریجانی در شعارهای خود گفته بود: «در دولت امید زنان مانند مردان در همه سطوح می‌توانند در قوه اجرائیه حضور داشته باشند».
عملی شدن این موضوع در دولت دهم بود؛ اما مسأله‌ای که بعد از حضور یک زن به عنوان وزیر، در کابینه دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد مورد توجه قرار گرفت، چگونگی استمرار این راه باز شده بود. در این میان برخی از وزارت بانوان سخن گفتند و برخی به مرکزی فراقوه‌ای برای زنان اندیشیدند.
حسن روحانی در صحبت‌های خود به بازگرداندن حقوق ضایع شده زنان در دولتش اشاره کرده و گفت: «تشکیل وزارت امور بانوان را در دولت تدبیر و امید پیش‌بینی کردیم تا حقوق ضایع شده زنان را به آنها برگردانیم».
سعید جلیلی نیز برای جلوگیری از موازی کاری و برخوردهای سلیقه‌ای در این مسأله پیشنهاد مرکزی فراقوه‌ای با همکاری قوای سه‌گانه داد که به رصد، تصمیم‌سازی و هماهنگی مسائل زنان می‌پردازد.
آقای محسن رضایی هم از شکل‌گیری سازمانی به نام احیای حقوق زنان خبر داد که در آن به نقش زنان در مدیریت خانواده، رعایت موازین شرعی در معاشرت‌ها و پرهیز از هرگونه ناهنجاری در محیط‌های اجتماعی، اهمیت دادن به مهارت‌های زندگی و پاداش‌های معنوی، حفظ شئون زنان در بستر جامعه، توجه می‌شود.
محمدرضا عارف نیز از ارتقاء مرکز امور زنان به معاونت زنان یا وزارت زنان گفته بود.
ج- حضور اجتماعی
یکی از مهم‌ترین نکاتی که بعد از پیروزی انقلاب و با حمایت‌های امام خمینی؟ره؟ مورد توجه قرار گرفت، حضور اجتماعی زنان در تمام عرصه‌ها به عنوان نیمی از جامعه بود. به همین خاطر بود که از همان آغازین دوره‌های انتخابات ریاست جمهوری، توجه به زنان یکی از شعارهای کاندیداها قرار گرفت. به عنوان نمونه در انتخابات سال 58، آقای صادق قطب‌زاده به عنوان یکی از کاندیداها شعار خود را «استفاده از نیروی زنان معتقد و مؤمن به انقلاب و اسلام در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در کلیه زمینه‌ها و سطوح» عنوان کرد.
صادق طباطبائی نیز در همان دوره گفت: «استفاده کامل از نیروی زنان و مردان رفاه اجتماعی در جهت تأمین منافع و ارتقاء سطح زندگی کارگران و کشاورزان زحمتکشان و تغییر سیستم آموزشی و مبارزه بی‌امان با امپریالیسم و صهیونیسم و نژادپرستی مهم‌ترین برنامه‌های من است».
این حضور اجتماعی در هیاهوی دوران اصلاحات به قدری مهم بود که حتی علی لاریجانی در تبلیغات انتخاباتی دور نهم ریاست جمهوری، شیرین عبادی را به عنوان افتخار ملی معرفی کرد!
در دوره اخیر انتخابات نیز محمدرضا عارف با اشاره به توانایی‌های جامعه زنان گفت: «زنان ایران پتانسیل‌های زیادی دارند تقریباً شصت درصد ظرفیت دانشگاه‌ها در اختیار بانوان است اما از این ظرفیت استفاده نمی‌شود و عدم استفاده از ظرفیت‌های بالقوه زنان، ظلم به کشور است. زنان باید در مناسبات سیاسی ـ اجتماعی کشور مشارکت جدی‌تر داشته باشند. در شعار زنان را تکریم می‌کنیم ولی در عمل تا رسیدن به مرحله احقاق حقوق زنان فاصله زیادی داریم، صلاحیت و اهلیت حرفه‌ای برای انتخاب کارگزاران اصالت دارد».
د- گشت ارشاد
شاید یکی از پرچالش‌ترین مباحثی که در دو دوره اخیر انتخابات و بنابر شرایط اجتماعی مورد توجه ویژه بسیاری از کاندیداها قرار گرفته، موضوع گشت ارشاد است.
مهدی کروبی، کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری دهم، در این زمینه گفت: «اکثر ایرانیان با قانون اجباری حجاب موافق هستند و نیازی به گشت نیست».
میرحسین موسوی با بیان اینکه «طرح امینت اجتماعی نمی‌تواند تأمین‌کننده نظرها و اهداف حکومت ایران باشد و اثرات منفی دارد» گفت: «اگر گشت ارشاد را در تمام خیابان‌ها بیاوریم نمی‌توانیم جلوی بدحجابی را بگیریم. در صورت پیروزی گشت ارشاد را جمع‌آوری می‌کنم».
موسوی در جایی دیگر گفته بود: «حرف من این است که اگر به ریشه‌ها پرداخته شود و سیاست‌گذاری‌های درستی داشته باشیم آن موقع اگر ماشینی هم به خیابان‌ها بفرستید به دنبال اوباش می‌گردد نه اینکه بخواهد خانمی را از شوهرش جدا کند، این رفتارها به ضرر کشور و اسلام است. متأسفانه ما مشکلات را در ریشه حل نمی‌کنیم و بعد این چنین برخورد می‌کنیم. در حدی که در حیطه اختیارات من است با مسأله گشت‌های ارشاد مخالف هستم و قطعاً آن را پیگیری خواهم کرد و فکر می‌کنم همه نیروهای مسلح و فکور جامعه اگر ببیند طرحی وجود دارد که جرم خیزی را در جامعه پایین می‌آورد موافق آن خواهم بود و من یقین دارم که همین خواهر بسیجی که این بحث را مطرح کرد با این راه‌حل‌ها بیشتر موافق است تا با راه‌حل‌های مکانیکی و برخوردهای ماشینی».
حسن روحانی نیز بیشترین صحبت را در مورد گشت ارشاد داشت؛ او با اشاره به اینکه «زنان ما، دختران ما عفت را در زندگی می‌شناسند، آن قدر به خاطر مسائل جزئی مزاحم دختران ما نشوید» گفت: «نمی‌شود با نیروی پلیس مشکلات فرهنگی را حل کرد. ...کاری می‌کنم دختران احساس امنیت کنند. نخواهم گذاشت مأموری بی‌نام و نشان از کسی سؤال کند. دختران جامعه خود حافظ حجاب و عفاف هستند».
او در یکی دیگر از تبلیغات خود گفته بود: «البته که اخلاق را باید ارتقاء دهیم اما با مأموران ویژه نمی‌شود. ما باید آگاهی نسل جوان را بالا ببریم. این‌قدر در زندگی مردم نباید دخالت کنیم ارتقای اخلاقی با چادر درست نمی‌شود. کار فرهنگی را باید به صاحبان فرهنگ سپرد».
روحانی علاوه بر گشت ارشاد به بحث ماهواره نیز پرداخته و گفت: «ما فکر کردیم اگر در بحث ماهواره چند دیش را جمع کنیم، مسائل حل می‌شود، ما باید خودمان را با مسائل روز منطبق کنیم و برنامه‌های درستی در این زمینه داشته باشیم».
نکته قابل‌ذکر آن است که با توجه به بررسی‌های صورت‌گرفته، به نظر می‌رسد گسترش شبکه‌های مجازی و اینترنت یکی از عوامل دسترسی و جستجوی راحت‌تر مطالب بود و این امکان در مورد دوره‌های گذشته چندان وجود نداشت و لذا دسترسی زیادی به نکات دقیق شعارها و برنامه‌های انتخاباتی آن دوره‌ها وجود نداشت، ضمن آن‌که بنابر حافظه تاریخی موجود، به نظر می‌رسد موارد مورد بررسی پیش از دوره اصلاحات و سال 76، به اقتضای شرایط اصولاً مطرح نبود و اولویت‌های سیاسی و اجتماعی با موارد دیگری بود.
http://sobhe-no.ir/newspaper/227-1/2/8545
ش.د9600522