(روزنامه ايران ـ 1396/03/16 ـ شماره 6512 ـ صفحه 21)
دست گذاشتن «ترامپ» و «بن سلمان» بر گوی نورانی جهان اسلام به عنوان نماد ایجاد اتحادی برای منزوی کردن ایران به «باطل السحر» خود تبدیل شد. بمب خبر قطع رابطه دیپلماتیک عربستان، امارات و بحرین با قطر روز گذشته در حالی منفجر شد که محور اختلاف بر نقطه کانونی جهت‌گیری دوحه در رابطه‌اش با ایران قرار داشت. اتفاقی که از یک سو بر ناتوانی مثلث ریاض، تل‌آویو و واشنگتن برای اجماع‌سازی علیه ایران تأکید دارد و از سوی دیگر مؤید کارساز بودن دیپلماسی منطقه‌ای محمدجواد ظریف برای قبولاندن موضع همگرایانه ایران حتی به کشورهایی است که در دایره نفوذ عربستان قرار داشتند.
دیپلماسی ای که توانست روابط ایران با نیمه عقلانیت‌گرای شورای خلیج فارس را از لبه تیغ تنش آفرینی‌های دولت سعودی عبور دهد.
مجازات تمایل به تقویت رابطه با ایران
روز گذشته کشورهای عربستان، بحرین، امارات و به تبعیت از آنها مصر، مالدیو، لیبی و دولت مستعفی یمن با طرح این ادعا که «قطر باعث بی ثباتی منطقه می‌شود و از گروه‌های تروریستی حمایت می‌کند» روابط دیپلماتیک با این کشور را قطع کردند و حریم هوایی، دریایی و زمینی خود را به روی قطر بستند.
ناگفته پیدا بود که نه بی ثباتی در منطقه و نه حمایت از تروریسم دغدغه واقعی مواجهه با قطر نبود. آنچه نزدیک به دو هفته پس از نشست کشورهای مسلمان در ریاض برای «معرفی ایران به عنوان عامل بی ثباتی منطقه» رخ داد در نمای نزدیک با موضع‌گیری‌هایی ارتباط داشت که از سوی مقامات عالی قطر و با فاصله کوتاهی پس از آن نشست بروز یافت. در روزهای نخستین خرداد و تنها سه روز پس از اجلاس ریاض خبرگزاری رسمی قطر اظهاراتی را به نقل از «تمیم بن حمد»، امیر قطر منتشر کرد که بر اساس آن امیر قطر با تأکید بر اینکه کشورش روابط قوی با امریکا و ایران را در آن واحد حفظ خواهد کرد، جمهوری اسلامی ایران را وزنه منطقه‌ای و اسلامی توصیف کرده بود که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
این اظهارات که در تعارض اساسی با دیدگاه‌های حاکم بر شورای همکاری خلیج فارس قرار داشت و بیانیه‌های فرمایشی صادر شده علیه ایران از سوی این شورا و اتحادیه عرب را به چالش می‌کشید بلافاصله پس از انتشار با هجمه رسانه‌ای عربستان مواجه شد و کار به آنجا رسید که با اعلام هک شدن سایت خبرگزاری رسمی قطر از شعله کشیدن آتش زیر خاکستر جلوگیری شود. اما ادامه موضع‌گیری‌ها و اقدامات دیپلماتیک دوحه راهی جز باور اصالت آن موضع‌گیری و زیر سؤال رفتن ادعای متزلزل هک شدن، باقی نگذاشت.
امیر قطر در دو تماس تلفنی با رئیس جمهوری ایران که یکی با هدف تبریک انتخاب مجدد حسن روحانی و دیگری در قالب رایزنی منطقه‌ای انجام شد بر تقویت روابط تهران- دوحه تأکید کرد و گفت‌وگو را تنها راه رفع مشکلات منطقه دانست. گفت‌وگوهایی که از سوی رسانه‌های عربستان و امارات به معنای قرار گرفتن قطر در محور ایران تعبیر شد. چنانکه روزنامه «الخلیج» امارات در واکنش به آن نوشت: «این موضع نشان می‌دهد که قطر از برادران خود در کشورهای عربی دست کشیده است و بدون توجه به مواضع جمعی کشورهای عربی در مورد مداخله ایران در منطقه به ایران پناه برده است.»
در سطوح بالا هم تماس تلفنی، پس از موضع‌گیری تکذیب شده امیر قطر، عیان شدن اختلافات اساسی 6 کشور حاضر در شورای همکاری خلیج فارس را کلید زد. شکاف اختلافی که در یک سوی آن کویت، عمان و قطر ایستاده‌اند و در سوی دیگر امارات، بحرین و عربستان. چنین است که با وجود اینکه ریاض به سبک آنچه در ماجرای قطع رابطه دیپلماتیک خود با ایران و در راستای جبهه سازی انجام داد، دعوتش از «همه کشورهای برادر و دوست» برای قطع رابطه با قطر از سوی این کشورها پاسخی نگرفت. چنانکه در ماجرای قطع رابطه عربستان با ایران نیز کویت و عمان از پیروی ریاض خودداری و قطر و امارات به کاهش سطح رابطه اکتفا کردند.
پس از آن سفرهای دیپلماتیک مقامات کشورمان به این کشورها و از جمله سفر حسن روحانی به کویت و عمان و سفر وزیر امور خارجه به قطر در اسفندماه سال گذشته از جمله اقداماتی بود که بر خواست ایران برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و همگرایی با همه کشورهای منطقه برای ایستادن در برابر تروریسم و افراطی‌گرایی تأکید داشت.
چنین بود که پس از صدور بیانیه ضد ایرانی نشست ریاض بسیاری از کشورهای حاضر در آن اجلاس با تأکید بر آنکه متن بیانیه بدون اطلاع و توافق تنظیم شده است در تماس با ایران از آن بیانیه تبری جستند اما علنی شدن همین موضع از سوی مقامات دوحه به عنوان مقامات کشوری که دولتمردان سعودی تصور داشتند علی رغم برخی اختلافات جزئی داخلی در حوزه نفوذشان قرار دارد، سبب شد پروژه اخراج قطر از شورای همکاری و متهم کردنش به اتهاماتی که تا دیروز تنها متوجه ایران بود، آغاز شود و این در حالی بود که تا دیروز زیر بیانیه‌هایی برای متهم کردن ایران به اتهام واهی بی ثبات کردن منطقه امضای قطر هم به شهادت گرفته می‌شد.
واکنش ایران به تنش میان همسایگان جنوبی
برخلاف تحلیل‌هایی که در رسانه های خارجی پیرامون منافع ایران از تنش پدید آمده میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نگاشته شد، روز گذشته وزارت امور خارجه در واکنشی همسایگان جنوبی خود را به حل و فصل اختلافات پدید آمده فراخواند. سخنگوی وزارت امور خارجه با بیان اینکه افزایش تنش در روابط میان دولت‌های همجوار به سود هیچ یک از دولت‌ها و ملت‌های منطقه نبوده و مصالح همگان را تهدید می‌کند، گفت: «جمهوری اسلامی ایران از همه همسایگان درگیر در اختلافات جاری در جنوب خلیج فارس می‌خواهد با عبرت آموزی از تجارب تلخ منطقه، دوری از احساسات و رجوع به عقلانیت و تدبیر، ضمن حداکثر خویشتنداری، در جهت کاهش تنش و بازگشت به آرامش حرکت نمایند.»
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نیز پس از رایزنی های تلفنی با وزرای خارجه ترکیه، عمان، عراق و اندونزی در باره مسائل دوجانبه و اتفاقات اخیر منطقه در واکنش به رویدادهای دیروز در توئیتی به زبان انگلیسی نوشت: «همسایگان،دائمی‌اند و نمی‌توان جغرافیا را تغییر داد. اجبار و تهدید هرگز راه‌حل نیست. گفت‌وگو ضروری است، بخصوص در ماه مبارک رمضان»
حمید ابوطالبی، معاون سیاسی دفتر رئیس جمهوری نیز در حساب توئیتری خود با یادآوری اینکه «نوشته بودم دوران ائتلاف‌سازی و برادر بزرگ‌تری به پایان رسیده و سلطه‌گری سیاسی، قبیله بازی امنیتی، اشغال و تجاوز نتیجه‌ای جز بی ثباتی دربر ندارد»، گفت: «امروز می‌نویسم زمان تحریم نیز به پایان رسیده و قطع رابطه دیپلماتیک، بستن مرزها، محاصره کشورها، اخراج از همان ائتلاف و... راه خروج از بحران نیست»
وی همچنین با بیان اینکه «شکاف و فروپاشی ائتلاف نخستین نتیجه رقص شمشیر در ریاض است»، تأکید کرد: «عربستان، مصر، امارات و بحرین که در برابرکشوری کوچک به این میزان شکننده‌اند! راهی جز دموکراسی در داخل و گفت‌وگو در منطقه ندارند؛ عصر قبیله پایان یافته است.»
همه آنچه طی روز گذشته رخ داد، از دلایل بنیانی است که چرایی ناراحتی عربستان و اسرائیل از انتخاب مجدد حسن روحانی را توضیح می‌دهد. انتخاب شیخ دیپلماتی که با همراهی سکاندار دستگاه دیپلماسی‌اش نه تنها ایران را در جایگاه یکی از کشورهای تأثیرگذار و صاحب نفوذ منطقه نگاه داشته، بلکه جهان را به پذیرش این جایگاه مجاب کرده است. دیپلماسی که نه تنها بیانیه‌های ضد ایرانی را به مواضعی کاغذی تقلیل داد که توانست با صبر و هزم چنان سیاستی را پیش برد که امروز نتیجه‌اش را در شکست زودهنگام اتحادهای نمایشی چون نشست ریاض به نمایش گذاشته است و در عین حال کشورهای منطقه را به همگرایی واقعی برای حل مشکلات فرارویی چون تروریسم و افراطی‌گری فرا می‌خواند.
http://www.iran-newspaper.com/newspaper/BlockPrint/186159
ش.د9600772