(روزنامه وقايع اتفاقيه – 1396/03/25 – شماره 429 – صفحه 4)
تنش در بين دوستان پيشين و دشمنان کنوني عرب در حوزه خليج‌فارس روزبه‌روز تشديد مي‌شود و اين امر حتي به زمين‌هاي ورزشي نيز سرايت کرده است. در شرايطي که کمتر کسي پيش‌بيني مي‌کرد مجموعه کشورهايي که از آنها با عنوان شوراي همکاري خليج‌فارس ياد مي‌شد روزي دچار اختلاف و دودستگي شوند اما اکنون اين واقعيت براي آنها رخ داده است و تلاش عربستان براي نشان‌دادن «برادري بزرگ‌تر» صداي شيخ‌نشينان قطري را درآورده و آنها مرتب تکرار مي‌کنند که خواهان داشتن سياست خارجي مستقل هستند و به هيچ‌کسي و از جمله شاهان سعودي باج نخواهند داد.
بروز اين اختلافات آن هم در منطقه حساس و استراتژيکي مثل خليج‌فارس باعث شده است تا اين تحول از سوي بازيگران مختلف منطقه‌اي و بين‌المللي به‌صورت دقيق مورد رصد قرار گيرد. جمهوري‌اسلامي ايران به‌عنوان يکي از قدرت‌هاي اصلي منطقه طبیعتا نمي‌تواند نسبت به بروز چنين تحولاتي در محيط پيراموني خويش بي‌تفاوت باشد، به‌ويژه که از ديد برخي ناظران بين‌المللي «دعوا بر سر ايران است.» از ديد اين ناظران، عدم تبعيت قطر از عربستان و درپيش‌گرفتن سياست خارجي مستقل دوحه نسبت به ايران باعث شد تا سعودي‌ها با همراهي برخي کشورهاي ديگر عرب، مناسبات با قطر را قطع کرده و اين کشور را تحت محاصره قرار دهند. در هر حال، اکنون که روزبه‌روز در حال شدت‌گرفتن بحران در بين اعراب خلیج‌فارس هستيم، اين پرسش مطرح مي‌شود که سياست ايران تاکنون نسبت به اين رخداد چگونه بوده است و اصولا جمهوري‌اسلامي ايران براي پيشبرد بهتر منافع خود بايد چگونه عمل کند تا از يک‌سو باعث تشديد بحران در محيط پيراموني خود نشود و ازسويديگر، بتواند بهتر به پيشبرد منافع خود بينديشد.
گفت‌وگوی کليد حل مشکلات در منطقه است
آن گونه که وزير امور خارجه ايران در گفت‌وگو با الجزيره بيان کرده است، سياست جمهوري ايران اين است که از کشورهاي عربي بخواهد تا مشکلات خود را از طريق مذاکره حلوفصل کنند. محمدجواد ظريف در گفت‌وگو با اين شبکه با اشاره به بحران عربي در خليج‌فارس اعلام کرد حل مشکلات ميان کشورها از طريق فشار، تهديد و تحريم ممکن نيست. وي گفت محاصره، تحريم، تهديد و مجازات نمي‌تواند براي حل بحران در شوراي همکاري خليج‌فارس نتيجه‌بخش باشد. وزير امورخارجه ايران از کشورهاي منطقه دعوت کرد با تکيه بر رايزني و مذاکره در پي حل مشکلاتشان باشند. ظريف گفت: «معتقدم پيامي که بايد به همه کشورهاي خليج‌فارس و ديگر کشورها ابلاغ شود اين است که ديگر جايي براي مشکلات و اختلافات نيست، نمي‌توان مشکلات ميان کشورها را با فشار، تهديدات و مجازات حل کرد، تنها راه براي حل مشکلات، گفت‌وگو و رايزني و به‌طور کلي تلاش‌هاي دوستانه است.» وي افزود: «امروز در محافل جهان مشکلات بدون راه‌حل نيستند.
اگر در پي آن باشيم که از طريق زيان رساندن به ديگري به سودي برسيم همگان زيانکار خواهيم بود و اين درسي آزموده شده است. به‌همين‌دليل از همه همسايگانمان در منطقه مي‌خواهيم با وجود مشکلاتي که ميان ما و بسياري از آنها وجود دارد براي حل اختلافاتشان به گفت‌وگو روي بياورند و در پي حذف ديگري نباشند. اين راه، کليد حل مشکلات در منطقه است. بر اين باور نيستيم که محاصره، تحريم، تهديد و مجازات در گذشته موفق بوده است زيرا تلاش براي شکستن اراده ملت‌ها غالبا سبب تقويت اراده آنان مي‌شود.»
حمايت از تلاش‌هاي امير کويت براي حل بحران عربي
سفير ايران در کويت نيز در موضعي مشابه با وزير امور خارجه معتقد است که بايد تلاش کرد تا از راه گفت‌وگو اختلافات بين کشورهاي منطقه حلوفصل شود. سفير کشورمان در کويت با بيان اينکه از تلاش‌هاي امير کويت براي حل اختلافات و بحران‌هاي کشورهاي عربي حمايت مي‌کنيم، گفت: تروريسم آفتي فراگير است و دين، مکان و زمان نمي‌شناسد. عليرضا عنايتي، سفير کشورمان در کويت در گفت‌وگو با روزنامه‌نگاران با بيان اينکه تروريسم آفتي فراگير است و دين، مکان و زمان نمي‌شناسد گفت: از تلاش‌هاي امير کويت براي حل اختلافات و بحران‌هاي کشورهاي عربي حمايت مي‌کنيم، همان‌گونه که از تلاش‌هاي وي براي حل مشکلات ايراني ـ عربي حمايت کرديم و جمهوري‌اسلامي ايران از آنچه در منطقه رخ مي‌دهد نگران است و خواستار ايجاد امنيت در منطقه است و همچنين تنها راه‌حل اين مشکلات گفت‌وگو است و قطع روابط راه‌حل مناسبي نيست.
ايران راضي به بي‌ثباتي همسايگانش نيست
ازسويديگر، رايزن فرهنگي پيشين ايران در قطر، نيز اين نکته را مورد تأکيد قرار داد که جمهوري‌اسلامي ايران راضي به بي‌ثباتي همسايگانش نيست. عباس خامه‌يار در نشست تخصصي «تحليل تنش بين قطر و عربستان» گفت: وجود قدرت سخت قطر را يکي ديگر از دلايل اقدام اخير عربستان عليه قطر عنوان کرد و دراين‌باره توضيح داد: اول اينکه قطر ميزبان سه پايگاه نظامي اصلي آمريکا در خليج‌فارس است زيرا هيچ‌يک از پايگاه‌هاي نظامي آمريکا در کشورهاي عربي، امنيت پايگاه‌هاي قطر را ندارند. همچنين قطر بازي ديپلماتيک خوبي را انجام داد. قطر به اين بهانه و ادعا که کشور کوچکي است، با تمامي قدرت‌هاي بزرگ منطقه‌اي و بين‌المللي رابطه برقرار کرد تا در ذيل آن بتواند امنيت خود را حفظ کند.
به‌همين‌دليل موازنه و تعامل مناسبي با ايران، عراق، عربستان، انگليس، آمريکا و رژيم‌صهيونيستي داشته‌اند. اين کارشناس رسانه‌اي غرب آسيا ادامه داد: به‌جز در مورد بحران سوريه و شبکه الجزيره، قطر روابط خوبي با ايران داشته است. در طول جنگ تحميلي قطر از نادر کشورهاي حوزه خليج‌فارس بود که تا حد زيادي بي‌طرف بود و کمکي به طرف‌هاي درگير نکرد. ايران تنها کشور خارجي است که توانست در قطر رايزني فرهنگي داير کند؛ البته کشورهاي آمريکا، انگليس و فرانسه پيش از استقلال قطر، در اين کشور نمايندگي فرهنگي خود را داير کرده بودند.
خامه‌يار همچنين بيان کرد: قطر حامي جريان اخوان‌المسلمين مي‌شود که در تونس، مصر و سودان در سطوح مختلف و به شيوه‌هاي گوناگون کنار زده شده‌اند. نمايندگي شبکه تلويزيوني الجزيره در مصر به قرارگاه عملياتي عليه ژنرال سيسي و رژيم مصر تبديل مي‌شود و براي مصري‌ها برنامه جداگانه پخش مي‌کند. قطري‌ها همچنين از تمامي گروه‌هاي تکفيري که به مقابله با گروه‌هاي تکفيري مورد حمايت عربستان‌سعودي مي‌پردازند، حمايت شديد مي‌کنند که اين درگيري به سود مقاومت و ارتش سوريه منجر شده است.
خامه‌يار در بخش ديگري از سخنانش اظهار کرد: با توجه به شرايط پيش‌آمده در منطقه، فضاي ائتلاف و ايران‌هراسي شکسته شده است؛ فضايي که در اجلاس رياض ايجاد شده و به لطف الهي فروريخت.
وي ادامه داد: سعودي‌ها براي پايان بحران شروط دهگانه سنگين خود را به قطر اعلام کرده‌اند که اگر قطري‌ها آن را بپذيرند، حيثيت و آينده‌اي براي آنها باقي نخواهد ماند؛ البته تأکيد مي‌شود که اگر قطر اين شروط را بپذيرد، عربستان سراغ ديگر کشورهاي عربي هم خواهد رفت تا برادر بزرگي خود را اعمال کند. اين کارشناس‌ارشد منطقه درباره بايدهاي واکنش ايران به بحران عربستان و قطر گفت: نبايد فراموش کنيم که اين اختلاف خانوادگي محسوب مي‌شود؛ هرچند عميق هم باشد. اين روند پيش‌ازاين هم تجربه شده است. کوچک‌ترين بهانه کافي است که کشورهاي شوراي همکاري خليج‌فارس گرد هم جمع شوند و دوباره اين کشورها با هم آشتي کنند و اختلافات را هرچند موقت کنار بگذارند و مسئله را فيصله دهند، هرچند ريشه اين اختلافات چرکين باقي بماند. وي تأکيد کرد: بايد بدانيم که برخي از کشورهاي عربي حوزه خليج‌فارس موتور محرکه تمامي بحران‌هايي هستند که عليه انقلاب اسلامي و مردم مظلوم و شهداي ما ايجاد شده بوده‌اند.
در زمان جنگ تحميلي، بعد از جنگ تا محاصره اقتصادي و ايجاد فضاي ايران‌هراسي و موضوع هسته‌اي و... به ما ظلم سنگين و جفاي فراوان شد. خامه‌يار همچنين در تأکيدي دوباره اظهار کرد: قطر به‌عنوان يک بازيگر کوچک منطقه، نمي‌تواند قطب‌بندي جهاني و منطقه‌اي ايجاد کند. قطر تنها با اتکا به بازيگران منطقه‌اي و جهاني مي‌تواند به ايستادگي خود ادامه دهد و ما تنها مي‌توانيم يکي از اين بازيگران باشيم. در پيمان‌هاي آينده به اين فکر کنيم که قطري‌ها بيشتر به ديگران اتکا عمده‌اي خواهند داشت، قطري‌ها به‌لحاظ مالي، اقتصادي و رسانه‌اي، منبع اصلي تقويت برخي از گروه‌هاي افراطي در منطقه و جهان اسلام هستند.
رايزن پيشين فرهنگي ايران در قطر با بيان اينکه کشور با صادرات چند هواپيما غذا، کار اساسي در قبال بحران کنوني قطر انجام نمي‌دهد، گفت: بايد از مدل بحران کويت در زمان اشغال توسط صدام استفاده کنيم. کويت در زمان دفاع مقدس، با حمايت از صدام به ما جفا کردند اما ما درهاي کشور را به روي کويتي‌هاي جنگ‌زده باز کرديم. پيش از کشورهاي شوراي همکاري خليج‌فارس و همسايگان کويت، اين اشغال را محکوم کرديم و به اين کشور در خاموش‌کردن چاه‌هاي نفت که در روز آخر اشغال توسط سربازان ارتش بعثي صدام به آتش کشيده شده بودند، ياري رسانديم. کويتي‌ها به‌دليل اين مدل رفتاري انسان‌دوستانه و مبتني‌بر اخلاق اسلامي، هميشه و در همه جا خود را مديون ايران مي‌دانند.
وي تأکيد کرد: بر‌اين‌اساس معتقدم که در قبال قطر هم بايد اين مدل و الگو را پيگيري کنيم و خيلي به‌دنبال سودهاي اندک، موقت و گذارا نباشيم.
خامه‌يار در پايان با بيان اينکه اين بحران فرصت خوبي براي ايران فراهم ساخته تا به‌صورت غيرمستقيم پيام‌هاي انساني و حقوق‌بشري خود را مطرح کنيم، تأکيد کرد: ايران راضي به بي‌ثباتي در همسايگان خود ازجمله در قطر نيست. هرگونه بي‌ثباتي به چاه‌هاي نفت، تنگه هرمز، صادرات نفتي، ميدان‌هاي مشترک گازي و... آسيب مي‌رساند و استقرار و آينده منطقه را تهديد مي‌کند.
ايران در بحران قطر هرگز احساسي عمل نکرده است
«ميدل‌ايست» انديشکده آمريکايي پيرامون بحران قطر و نقش ايران نوشت: ايران باوجود تلاش براي کمک به قطر، خواهان عدم شکل‌گيري ائتلافي از سوي کشورهاي همسايه جنوبي عليه خود است. «ميدل‌ايست» در يادداشتي به قلم آلکس وطنخواه پيرامون اختلاف بين شوراي همکاري‌هاي خليج‌فارس در بحران قطر نوشت: ايران شاهد اختلاف بين شوراي همکاري‌هاي خليج‌فارس و قطر است. در اين بين، سؤال نخست فرصت تجاري فوري ايجادشده براي ايران در‌اين‌زمينه است و ايران نيز به‌سرعت نشان داد که مايل به کمک‌رساني به قطر در هر حالتي است و در اين مسير فضا و بنادر خود را براي اين امر اختصاص داد و هواپيماهاي باربري اين کشور موادغذايي را به قطر منزوي‌شده ارسال مي‌کنند. نويسنده عنوان مي‌کند: ايران در اين ميان در حال رقابت با ترکيه براي مبدل‌شدن به ناجي قطر است و البته به نظر مي‌رسد که ترکيه تاکنون موفق‌تر عمل کرده است.
درحالي‌که در اين مسئله بعد جغرافيايي به نفع ايران بوده اما اين کشور بايد مراودات تجاري خود با قطر را از سطح پايين آغاز کند. از قضا، روابط تجاري محدود ايران و قطر از ديرباز تاکنون از طريق امارات‌متحده عربي تسهيل شده که البته اين کشور نيز در برهه کنوني در خط مقدم تلاش براي مقهورساختن قطر است. در ادامه اين يادداشت آمده است: نمايش ايران به‌عنوان ناجي قطر «سرمايه‌گذاري سياسي» است، به‌طوري‌که وقتي آب‌ها از آسياب بيافتند، ايران مي‌تواند اميدواري بيشتري به پذيرش سخنان خود در بين ارکان رهبري قطر داشته باشد.
از ديدگاه نويسنده، ايران به هيچ عنوان چه درباره اهداف کوتاه‌مدت تجاري، چه آرمان‌هاي بلندمدت سياسي با رويکرد احساسي تحريک نشده و در رسانه‌هاي ايران مطالبي پر از فعاليت‌هاي ضد ايراني قطر چون حمايت از مخالفان دولت سوريه، حمله شبکه الجزيره قطر به رويکردهاي منطقه‌اي ايران و دور کردن حماس از ايران است. در خاتمه اين يادداشت آمده است: در خاتمه بايد گفت که بحران قطر دوباره تأکيدي بر واقعيتي مبني‌بر اين است که ايران از وجود اختلاف در کشورهاي همسايه جنوبي خود بهره‌مند مي‌شود زيرا اين امر مانع از ايجاد ائتلاف ضد ايراني خواهد شد.
http://vaghayedaily.ir/fa/News/75522
ش.د9600893