(روزنامه اطلاعات – 1396/04/24 – شماره 26767 – صفحه 7)
با توجه به داده هاي واقعي در هر مورد و روش ارائه شده ،هزينه انتقال گاز به روش خط لوله محاسبه مي شود. مجموع هزينه هاي انجام شده براي توليد گاز سبک (خروجي پالايشگاه ها) به طور متوسط برابر 6 / 8 سنت بر مترمكعب است. همانطور که مشخص است يكي از هزينه هاي عمده در خط لوله، هزينه ترانزيت گاز است که بايستي به کشور واسط پرداخت شود.
با رسم هزينه هاي خط لوله و ال.ان.جي نسبت به مسافت انتقال، اين نتيجه حاصل مي شود که در مسافت هاي کوتاه تر به دليل کمتر بودن هزينه سرمايه اوليه مورد نياز براي احداث خط لوله، انتقال گاز به اين روش اقتصادي تر است. در مقابل، ال.ان.جي در ابتدا هزينه سرمايه گذاري بالاتري نياز دارد؛ اما به دليل حمل اين محصول به وسيله کشتي، با افزايش مسافت، هزينه هاي انتقال آن نرخ افزايش کمي دارد. بنابراين در يک مسافت خاص، هزينه انتقال گاز به هر دو روش با هم برابر مي شود که اين مسافت را نقطه سربه سر اقتصادي مي نامند.
در سناريوي متوسط هزينه سرمايه اوليه ال.ان.جي ( 1000 دلار بر تناژ سالانه) اين نقطه سربه سر در فاصله حدود 4000 کيلومتر قرار دارد.
مقايسه اقتصادي صادرات گاز
همانطور که گفته شد، به دليل ماهيت منطقه اي بازار گاز، برخلاف نفت قيمت اين حامل انرژي در نقاط مختلف جهان متفاوت است. در حال حاضر سه شاخص قيمتي اصلي براي گاز در سطح جهان وجود دارد که عبارتنداز:
الف) شاخص گاز بازار آمريكا (هنري هاب):در هنري هاب قيمت گاز به صورت رقابتي و در بازاري آزاد تعيين مي شود و فقط تابع عرضه و تقاضاي گاز است. درحال حاضر آمريكا با مازاد عرضه گاز روبرو است؛ بنابراين قيمت هنري هاب آمريكا ارزانترين شاخص قيمت گاز در سطح جهان است.
ب) شاخص ال.ان.جي وارداتي ژاپن (شاخص بازار شرق آسيا):به دليل محدود بودن ژاپن به واردات ال.ان.جي براي تأمين نياز خود، اين کشور ناچار است قيمت بالاتري را براي خريد گاز به صادرکنندگان اين محصول پيشنهاد دهد تا بتواند گاز خود را تأمين کند؛ بنابراين قيمت ال.ان.جي وارداتي ژاپن معمولاً بالاترين قيمت در جهان است.
ج) شاخص گاز اروپا:به دليل اينكه کشورهاي اروپايي گزينه هاي متعدد واردات گاز هم به روش خط لوله و هم به روش ال.ان.جي دارند، قيمت گذاري گاز در اين قاره معمولاً از قيمت ال.ان.جي ژاپن ارزانتر و از قيمت گاز هنري هاب گرانتر است. دو شاخص عمده بازار اروپا NBPانگلستان (با مكانيسم عرضه -تقاضا) و شاخص قرارداد بلندمدت وارداتي آلمان هستند.
نكته مهمي که در مورد قيمت گذاري گاز وجود دارد، آن است که بجز در بازار هنري هاب آمريكا و NBPانگلستان، در عمده بازارها و قراردادهاي گاز، قيمت اين حامل انرژي به نحوي با نفت و فرآورده هاي آن مرتبط است؛چنانکه قيمت گاز در سال 2015 به شدت کاهش يافته که ناشي از کاهش قيمت نفت در نيمه دوم سال 2014 بوده است.
با توجه به اينكه قيمت خريد گاز در بازارهاي مختلف صادراتي متفاوت است، سود خالص حاصل از صادرات اين منبع انرژي بايستي معيار تعيين بازار مطلوب براي صادرات گاز قرار گيرد.
با توجه به مقايسه اقتصادي صادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.جي، نكات زير به عنوان جمع بندي ارائه مي شود:
1. صادرات گاز چه به روش خط لوله و چه به روش ال.ان.جي فرآيندي هزينه بر است که عليرغم نياز به سرمايه گذاري اوليه بالا، سود کمي را عايد کشور مي کند. به طوري که با قيمت هاي فعلي نفت (نفت 50 دلاري)، سود خالص حاصل از صادرات گاز به بازارهاي صادراتي ايران بين صفر تا 10 سنت بر مترمكعب است. سود خالص صادرات گاز در بهترين حالت (بازار منطقه) حدود 35 درصد است. اين در حالي است که در همين شرايط، سود خالص عايدي از صادرات هر بشكه نفت خام (با احتساب 10دلار هزينه توليد براي هر بشكه) حدود 40 دلار است که سهم آن از کل قيمت حدود 80 درصد است. بنابراين مي توان اين چنين نتيجه گرفت که به دليل هزينه هاي بالاي انتقال گاز (چه با خط لوله و چه به روش ال.ان.جي) اولويت مصرف گاز بايستي مصارف داخل کشور باشد و نه صادرات آن. رويكردي که خوشبختانه تاکنون هم کشور بدان پايبند بوده است.
الف) در قيمت هاي فعلي نفت (زير 50 دلار): در فواصل بالاي 3000 کيلومتر، صادرات گاز (خط لوله يا ال.ان.جي) گزينه مطلوبي براي کشور از لحاظ اقتصادي نيست؛ چراکه سود خالص صادرات هر مترمكعب گاز حداکثر 8 سنت و در بيشتر موارد صفر خواهد بود.
ب) در قيمت هاي بالاي نفت(بالاي 100 دلار): در قيمت هاي بالاي نفت، سود خالص حاصل از صادرات گاز افزايش مي يابد و بنابراين صادرات گاز در قيمت هاي بالاي نفت به ويژه به بازار منطقه و شرق آسيا اقتصادي تر است.
اما بايستي به اين نكته توجه کرد که در حال حاضر نه در بازار منطقه و نه در بازار شرق آسيا، امكان عقد قراردادهايي با قيمت هاي بالاي گاز وجود ندارد. اولاً در بازار منطقه، قيمت گاز در قرارداد ايران - ترکيه به نحوي است که در قيمت هاي پايين نفت، قيمت هاي متعارف در منطقه را داراست، اما در قيمت هاي بالاي نفت به دليل شيب بالاي فرمول آن به يک قرارداد جذاب مبدل مي شود.
با توجه به شرايط بازار گاز منطقه پيش بيني مي شود قراردادهاي آتي صادرات گاز ايران با کشورهاي منطقه در قيمت هاي بالاي نفت هم قيمتي پايين تر از قيمت قرارداد با ترکيه ( 45 سنت) داشته باشد. ثانياً در بازار ال.ان.جي شرق آسيا هم به دليل افزايش عرضه ال.ان.جي در جهان و اشباع بازار آن پيش بيني مي شود قراردادهاي آينده کشورهاي اين حوزه داراي قيمت پايين تري نسبت به قراردادهاي فعلي باشند.
2 . اقتصادي ترين بازار صادرات گاز براي ايران، بازار گاز منطقه به دليل نزديكي جغرافيايي و در نتيجه کاهش هزينه هاي انتقال است. پس از بازار گاز منطقه، بازار ال.ان.جي شرق آسيا قرار دارد که به دليل اقتصادي بودن آن، خريد گاز به قيمت بالاتر توسط کشورهاي اين حوزه است.
3 . اروپا و چين به لحاظ اقتصادي بازارهاي مطلوبي براي صادرات گاز ايران نيستند. اين موضوع به ويژه در قيمت هاي فعلي نفت تشديد مي شود؛ به طوري که در قيمت هاي فعلي نفت، صادرات گاز به اروپا (به روش خط لوله يا ال.ان.جي) به لحاظ اقتصادي توجيه اقتصادي ندارد. اين بحث در مورد چين کمي تفاوت دارد؛ چراکه قيمت خريد گاز در چين هنوز به تعادل نرسيده و در قراردادهاي مختلف، تفاوت هاي فاحش قيمتي مشاهده مي شود.
به عنوان مثال قرارداد اين کشور با قطر داراي قيمتي نزديک به قيمت ال.ان.جي ژاپن است، در حاليکه قيمت قرارداد با استراليا در محدوده بسيار پايين ( 15 سنت) قرار دارد. بنابراين در موضوع صادرات گاز به چين فرمول قرارداد تعيين کننده خواهد بود.
تحليل ژئوپليتيكي
به دليل ماهيت راهبردي انرژي براي کشورها، تجارت انرژي همواره با مسائل سياسي، امنيتي و ژئوپليتيک گره خورده است. اين موضوع در مورد تجارت گاز طبيعي به دليل ماهيت بازار اين منبع انرژي اهميت بيشتري دارد. تجربيات فراوان تاريخي در مورد تأثير تجارت گاز طبيعي بر روابط سياسي کشورها و مناطق مختلف جهان مؤيد اين مطلب است. بنابراين ضروري است علاوه بر مقايسه اقتصادي بين روش هاي صادرات گاز، ابعاد ژئوپليتيكي صادرات گاز به روش خط لوله يا ال.ان.جي هم مورد تحليل قرار گيرد تا تصميم گيري بهتري در اين مورد انجام شود.
جهاني شدن بازار گاز
همانطور که گفته شد بازار گاز جهان به طور سنتي از بازارهاي مجزاي منطقه اي تشكيل شده است که هر منطقه داراي تأمين کنندگان و مصرف کنندگان مشخصي است. علت اين موضوع به اقتصاد صادرات گاز بازمي گردد. از آنجا که هزينه انتقال گاز بين دو نقطه بسيار بالا است،کشورها همواره سعي کرده اند اين منبع انرژي را در داخل توليد کنند يا در صورت عدم توان توليد داخلي، آن را از کشورهاي همجوار به وسيله خط لوله تأمين کنند.
در نهايت، اين روند موجب شده است تا در نقاط مختلف دنيا بازارهاي منطقه اي گاز شكل گيرد که عمدتاً متكي بر خطوط لوله هستند. درحال حاضر هم عمده تجارت گاز جهان به وسيله خطوط لوله انجام مي پذيرد. برخلاف گاز، نفت به دليل هزينه حمل ونقل پايين بين کشورهاي مختلف با فواصل جغرافيايي زياد هم تجارت مي شده است. بنابراين بازار نفت به صورت" جهاني" و يكپارچه درآمده است؛ بنابراين درحال حاضر برخلاف بازار جهاني شده نفت، بازار گاز دنيا، يک بازار نيمه انحصاري به ويژه در سمت عرضه است و معمولاً قدرت برتر در معاملات گاز بين کشورها، در اختيار کشورهاي صادرکننده گاز است. مثال بارز اين موضوع، صادرات گاز روسيه به اروپا است. با وجود تمايل اروپا براي متنوع سازي سبد تأمين گاز خود، به دليل شرايط خاص بازار گاز و "منطقه اي" بودن آن، اين قاره تاکنون نتوانسته به سياست کاهش وابستگي خود به روسيه جامه عمل بپوشاند.
در ادبيات تجارت گاز، « استفاده از ابزار صادرات گاز به وسيله خط لوله در جهت مقاصد سياسي کشورها تحت عنوان سياست خط لوله" ياد مي شود که امتياز آن براي کشور صادرکننده گاز (به عنوان مثال روسيه)، فشار سياسي و چانه زني بر سر قيمت بالاتر است.
درحال حاضر بررسي آمار تجارت گاز جهان و پيش بيني هاي آينده نشان مي دهد حجم تجارت گاز به روش ال.ان.جي در حال افزايش است و بازار گاز جهان به سمت" جهاني شدن پيش ميرود. افزايش تجارت ال.ان.جي بازار فعلي گاز را از حالت" منطقه اي" به حالت "جهاني" تبديل مي کند؛ چراکه برخلاف خط لوله، ال.ان.جي اصطلاحاً قابل تجارت است و به وسيله آن مي توان گاز را به نقاط مختلف جهان انتقال داد.
تأثير جهاني شدن بازار گاز بر طرف تقاضا
کشورهاي طرف تقاضاي گاز شامل اروپا و شرق و جنوب آسيا هستند که غالبا متحدان استراتژيک آمريكا هم محسوب مي شوند. در راهبردهاي انرژي طرف تقاضا همواره دو مسئله اصلي وجود داشته است: الف" تأمين پايدار انرژي" و ب) " قيمت پايين تر خريد انرژي". جهاني شدن بازار گاز باعث بهبود اين دو مسئله براي کشورهاي طرف تقاضا خواهد شد.
الف)تأمين پايدار گاز و متنوع شدن سبد واردات گاز: کشورهاي متقاضي انرژي براي اينكه بتوانند نياز خود را به صورت پايدار و به دور از مسائل سياسي امنيتي تأمين کنند، همواره به دنبال افزايش حجم انرژي مورد نياز در بازار و همچنين متنوع کردن سبد وارداتي خود بوده اند؛ اما با وضع فعلي بازار گاز، امكان چنين امري براي اين کشورها وجود ندارد.
جهاني شدن بازار گاز از طريق افزايش تجارت ال.ان.جي باعث مي شود عرضه قابل دسترس گاز براي کشورهاي طرف تقاضا افزايش يابد. بنابراين اين کشورها مي توانند مبادي وارداتي گاز خود را متنوع کرده و تأمين گاز خود را پايدار کنند. در اين شرايط طبيعي است که کشورهاي طرف تقاضا به شدت از"جهاني" شدن بازار گاز و قابل تجارت شدن اين محصول استقبال کنند.
ب) كاهش قيمت گاز وارداتي: در حالت کلي هرچه گزينه هاي دسترسي يک کشور طرف تقاضا به يک حامل انرژي بيش تر باشد و بتواند اين حامل انرژي را از مبادي متعددي تأمين کند، قدرت اين کشور براي چانه زني بر سر کاهش قيمت واردات آن بيشتر مي شود.
همانطور که اشاره شد يكي از دلايل کمتر بودن قيمت گاز وارداتي اروپا نسبت به شرق آسيا، امكان و اردات گاز به روش هاي مختلف و از کشورهاي متفاوت است. ادامه دارد...
ش.د9601471