(روزنامه جوان ـ 1396/05/21 ـ شماره 5160 ـ صفحه 6)
ايران از دوران باستان به اين منطقه توجه زيادي داشته و دكتر الازهري اهل جيبوتي و نماينده سازمان بين‌المللي «فائو» در نيجريه به نگارنده، بارها مي‌گفت كه در حافظه تاريخي و ادبيات محاوره‌اي كوچه و بازار مردمش حك شده كه به هرچه نيكو و خوش ساخت است، مي‌گويند «ايراني» و ايراني بودن خود يك امتياز است. نامبرده وجود بقاياي نظام آبياري ايراني در برخي از نقاط سرزمينش را به عنوان گواه اين سخن ياد مي‌كرد. آري، درياهاي پيراموني اين منطقه از خليج‌فارس گرفته تا درياي عرب، باب‌المندب و شمال اقيانوس هند از دوران باستان، جولانگاه و عرصه تحرك دريانوردي ايراني بوده كه از دوران هخامنشيان پايه‌گذاري شده است.
اهميت اين منطقه را مي‌توان به طور گذرا در چند محور خلاصه كرد:
1ـ موقعيت راهبردي و ژئواستراتژيك داشته و برخليج عدن، شمال اقيانوس هند، تنگه باب‌المندب و جنوب درياي سرخ اشراف دارد.
-2 اين منطقه، عمق و امتداد ژئوپلتيكي منطقه خليج‌فارس محسوب مي‌شود كه كشورهاي آن صادركنندگان عمده نفت و گاز جهان هستند. بيش از 70 درصد صادرات نفت منطقه خليج‌فارس به اروپا و امريكا و 80 درصد صادرات كالاهاي اروپايي و امريكا به خليج فارس، از اين منطقه حساس مي‌گذرد.
3ـ تجربه نشان داده كه هرگونه تنش و آشوب در اين منطقه تبعات تهديدزايي براي صنعت انرژي و تجارت بين‌المللي در پي خواهد داشت و تبعات پديدار شدن دزدان دريايي در اين منطقه و جنگ تحميلي عليه ملت يمن، تجربه‌هاي زيانبخشي براي اقتصاد و بازار جهاني بوده است.
4ـ به عنوان گذرگاه دريايي راهبردي براي تحركات نظامي غرب در منطقه خليج‌فارس و در جبهه مبارزه با تروريسم مطرح است. اهميت آن در عرصه جنگ يمن و هرگونه تحول و تغيير در موازنه قدرت در آن به‌خوبي ملموس بوده است.
5ـ اين منطقه راهبردي در منازعه‌ها، رقابت‌ها و موازنه قدرت در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي، جايگاه ممتازي دارد و در تحولات اواخر جنگ سرد و رخدادهاي نظامي يمن، مصاديق بارزي از اهميت موقعيت بنادر و جزاير اين منطقه است. به‌طور سنتي اين منطقه همچنان عرصه تقابل و تقاطع رژيم‌صهيونيستي و جبهه مقاومت و پايداري به رهبري ايران است.
واقعيت‌هاي امنيتي منطقه
طي سال‌هاي گذشته به ويژه پس از حمله ددمنشانه ائتلاف عربي به فرماندهي رياض عليه ملت مظلوم و انقلابي يمن و جهت تكميل دايره محاصره عليه ملت مقاوم آن، كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس از جمله عربستان سعودي، قطر و امارات متحده عربي به سمت ايجاد پايگاه نظامي و دريافت تسهيلات دريايي و هوايي از كشورهاي منطقه شاخ آفريقا حركت كرده و تركيه نيز در چنين فضا و اوضاعي، فرصت‌طلبانه به تقويت حضور خود در اين منطقه در ابعاد مختلف از جمله نظامي- امنيتي پرداخته است. تحت چنين شرايط امنيتي آشفته‌اي، رژيم‌صهيونيستي با سفر بنيامين نتانياهو نخست‌وزير آن به منطقه شرق آفريقا قرارداد امنيتي (بخش عمده بندهاي آن هنوز سري است) با هفت كشور منطقه امضا كرده است.
هم اكنون كشورهاي شاخ آفريقا به ويژه جيبوتي به كانون پايگاه‌هاي نظامي بازيگران منطقه و فرا منطقه‌اي تبديل شده است. موقعيت كشور كوچك و كم جمعيت جيبوتي در اين ميان، استراتژيك و پراهميت است، زيرا سواحل آن تنها 20 كيلومتر از شبه جزيره عرب فاصله دارد و علاوه برآن در كرانه غربي تنگه باب‌المندب واقع شده و با داشتن مرزهايي در شمال با اريتره، از غرب و جنوب با اتيوپي، از جنوب شرقي با سومالي و در سمت شرقي با درياي سرخ وخليج عدن، موقعيت جغرافيايي آن تقويت شده است.
پايگاه‌ها در منطقه
1ـ فرانسه حضور ديرينه در شاخ آفريقا دارد كه در نيمه قرن نوزدهم، بخشي از سومالي را به عنوان سرزمين عيسي و عفار (بعدها پس از استقلال به جيبوتي معروف شد) تصرف نموده و پاريس بعدها به شرط ادامه حضور نظامي(با ظرفيت 5 هزارنفر) در اين منطقه، به جيبوتي استقلال داده است. اكنون در اين كشور، فرانسه پايگاهي با هزار و 500 نظامي دارد كه حكومت جيبوتي از وجود اين پايگاه، بخشي از بودجه سالانه خود را تأمين مي‌كند.
2ـ امريكا پايگاهي به نام «ليمونيير» با 3 هزار نظامي در جنوب فرودگاه بين‌المللي«امبولي» در پايتخت كشور جيبوتي در سال 2002 ايجاد كرد. بخشي از يگان‌هاي فرماندهي افريكوم(نيروي نظامي امريكا در آفريقا) در اين پايگاه مستقر هستند. مأموريت اين پايگاه كنترل زميني، دريايي و هوايي كشورهاي سودان، اريتره، سومالي، كنيا، يمن و نيز منطقه خليج‌عدن و تنگه باب‌المندب است. در اين پايگاه ارتش امريكا به برخي از يگان‌هاي ارتش كشورهاي منطقه شاخ آفريقا از جمله جيبوتي جهت مبارزه با تروريسم، آموزش مي‌دهد.
3ـ پايگاه اتحاديه اروپا: اين اتحاديه به بهانه مبارزه با دزدان دريايي و كنترل دريايي منطقه شاخ آفريقا و باب‌المندب در جيبوتي، پايگاهي ايجاد كرده كه نيروي نظامي معروف به عمليات «اتلانتا» متشكل از يگان‌هاي هشت كشور اروپايي(آلمان، بلژيك، اسپانيا، فرانسه، هلند، يونان، انگليس و سوئد) در آن مستقر هستند. اين نيرو به ارتش جيبوتي آموزش و كمك‌هاي لجستيكي مي‌دهد.
4ـ روسيه در پرتوي تحولات اين منطقه حساس، جهت بازگرداندن جايگاه و وزنه خود در شاخ آفريقا، اخيراً در پي مذاكرات با سومالي، اريتره و جيبوتي، گام‌هاي اساسي برداشته است.
5ـ ژاپن در پي تدوين دكترين نظامي خود تحت عنوان «صلح پيشدستانه» حضور نظامي خود را در عرصه بين‌المللي اعلان داشته و ايجاد پايگاهي در جيبوتي سرآغاز اين تحرك نظامي بوده است.
6ـ چين با تغيير دكترين نظامي خود جهت مقابله با توسعه‌طلبي راهبردي امريكا (حركت به سمت آسيا) حضور نظامي خود را در خارج از مرزهايش با ايجاد پايگاهي در جيبوتي به ثبت رساند.
7ـ حضور پررنگ عربستان سعودي، امارات متحده عربي و قطر.
اخیراً توجه کشورهای حوزه خلیج فارس به این منطقه افزایش بی‌سابقه‌‌ای پیدا کرده و نوعی توسعه‌طلبی شتاب‌زده در آن دیده می‌شود. عمده اهداف راهبردي اين تحركات را مي‌توان در نكات ذيل برشمرد:
الف- كشورهاي كوچك چون قطر و امارات متحده عربي كه از نداشتن عمق راهبردي و اندك بودن گستره فضاي حياتي رنج مي‌برند اخيراً با تشديد حضورشان در اين منطقه سعي كرده‌اند اين ضعف راهبردي را جبران كنند و از سوي ديگر از طريق همكاري و هماهنگي با عربستان سعودي، ايران اسلامي را در اين منطقه محاصره و منزوي سازند.
ب- شكست گروه‌هاي تكفيري در سوريه، عراق و منزوي شدن حكومت نامشروع هادي در يمن، نوعي شكست براي رياض محسوب مي‌شود كه در پرتوي اين وضعيت، نقش تاريخي و سنتي تهران در منطقه تثبيت شده و در ابعادي ارتقا يافته است. لذا رياض برای جبران زيان‌ها و پيروزي در جنگ يمن، به توسعه‌طلبي در شاخ آفريقا اقدام نموده كه اولويت اين سياست، تلاش جهت محدودسازي نقش ايران در منطقه به ويژه در پي شكست جريان تكفيري در منطقه و امضاي توافق برجام بوده و همچنين سعودي‌ها از اين رهگذر به دنبال تعريف جديدي از نقششان در دوران حاكميت ملك سلمان و فرزندش هستند.
8- نقش و حضور ايران در اين منطقه تاريخي و طبيعي بوده، زيرا به طور سنتي، عمق راهبردي كشورمان در امتداد حوزه ژئوپلتيكي خليج فارس بوده است كه با منطقه شاخ آفريقا پيوستگي گسست ناپذيري دارد و از سوي ديگر دفاع از منافع و اقتصاد ملي(كه صدور نفت بخشي از آن است) در حيطه امنيت ملي ماست. ايران در راستاي حضور فعال و مسئولانه خود در اين منطقه مي‌تواند با مبارزه با تروريسم تكفيري و افراطي، دزدان دريايي و كمك به توسعه و اقتصاد كشورهاي فقير اين منطقه به صلح جهاني، ثبات و امنيت اين منطقه حساس و شاهراه آبي جهاني در ابعاد مختلف كمك‌هاي شاياني كند.
ش.د9601930