(روزنامه جوان ـ 1395/09/01 ـ شماره 4962 ـ صفحه 2)
ترامپ برخلاف روزهاي پرجوش و خروش رقابت‌هاي انتخاباتي ديگر از پاره كردن برجام سخني نمي‌گويد. در حقيقت در روزهاي اخير ترامپ در خصوص هر چيزي به جز برجام صحبت كرده، از مهاجران مكزيكي گرفته تا بحث سوريه و آنچه اين روزها در حلب مي‌گذرد.
با اين حال تحركات از آن‌سو در كنگره امريكا همچنان ادامه دارد و مجلس نمايندگان امريكا در تازه‌ترين اقدام پس از تصويب يك‌جانبه تحريم‌هاي 10 ساله ممنوعيت خريد هواپيما توسط ايران را نيز صادر كرد. مصوبه‌ای كه اگر به شكل قانون دربيايد برخلاف قانون تحريم‌هاي يك جانبه امريكا نقض مسلم برجام محسوب مي‌شود و ايران بايد در مقابل آن عكس‌العملي قاطع داشته باشد.
در كنار اين انتظار مي‌رود كه باراك اوباما اين قانون را وتو كند، اما نكته مهم‌تر اينجاست كه با به قدرت رسيدن ترامپ اوضاع و احوال اين قوانين چگونه خواهد بود. آيا مي‌توان دوباره انتظار وتوي رئيس‌جمهور را داشت.
برجام و رئيس‌جمهور آمريكا
واقعيت اينجاست كه برجام در امريكا براساس فرامين اجرايي رئيس‌جمهور به مرحله اجرا رسيده و فرآيند تصويب قانون را در كنگره امريكا طي نكرده است. همين مسئله بارها به عنوان يكي از تهديدات برجام ذكر شده است.
حتي در نامه‌اي كه تعدادي از سناتورهاي جمهوريخواه خطاب به مسئولان ايراني منتشر كردند، همين ويژگي مورد تأكيد قرار گرفت. در اين نامه آمده بود: جالب توجه است در حالي‌که بر مذاکرات شما با دولت خود نظارت داريم مي‌بينيم که شما به طور کامل از نظام قانون اساسي ما آگاهي نداريد. هر چيزي که مورد تأييد کنگره قرار نگيرد، تنها يک توافق اجرايي است و رئيس‌جمهور بعدي مي‌تواند با يک حرکت قلم آن را ابطال کند و کنگره آينده مي‌تواند در هر برهه از زمان مفاد توافق را اصلاح کند.
واقعيت اين است كه اين اتفاق هم‌اكنون به صورت يك واقعيت احتمالي در حال خودنمايي است. تعهد دولت اوباما براي اجراي برجام عملاً تا 20 ژانويه است و از آن زمان به بعد دولت ترامپ مسئول اجراي برجام خواهد بود. كافي است كه ترامپ از تمديد معافيت‌هاي تحريمي خودداري كند، در اين صورت عمر برجام به پايان مي‌رسد.
نبود تضمين صحيح
در اين‌باره كه چرا وضعيت فعلي به وجود آمده است مي‌توان دلايل فراواني بيان كرد. با اين حال به نظر مي‌رسد كه مهم‌ترين اشكال در اين ميان عدم درخواست تضميني محكم در قبال خروج از برجام است.
واقعيت اين است كه تيم مذاكره‌كننده تلاش مي‌كرد با تصويب برجام در شوراي امنيت سازمان ملل متحد تضميني همگانی و جمعي در خصوص اجراي آن فراهم بياورد و هزينه زير پا گذاشتن برجام توسط هر كدام از گروه‌ها به خصوص امريكايي‌ها را به شدت بالا ببرد.
در حقيقت اين اميد وجود داشت كه تعهد ساير كشورها سبب تمكين امريكا براي اجراي برجام شود. با اين حال به نظر مي‌رسد كه اين روش از همان ابتدا شكست خود را نشان داد. با بدعهدي امريكايي‌ها در اجراي برجام و تلاش‌هاي پشت پرده براي انصراف بانك‌هاي بزرگ از معامله با ايران برجام يه يك مشكل بزرگ برخورد كرد.
اين مسئله چنان بود كه ايران چندين بار در كميسيون برجام نسبت به اين بدعهدي شكايت كرد، اما در فرآيند كلي حركت امريكايي‌ها هيچ تغييري حاصل نشد. در اين ميان رسيدن ترامپ سبب شد همان اقدامات قبلي نيز با مشكل برخورد كند. نكته جالب اينجاست كه حتي شركت‌هاي معتبر تجاري نيز بر اين مسئله تأكيد كردند كه از سياست‌هاي جديد دولت امريكا پيروي خواهند كرد.
در اين ميان سخنگوي شركت بوئينگ در واكنش به اين مسئله گفته است: اگر دولت ترامپ سياست امريکا در قبال ايران را تغيير دهد و فروش جت‌هاي مسافربري به اين کشور را ممنوع سازد، بوئينگ به اين تصميم احترام خواهد گذاشت.
حتي ايرباس هم در اين ميان اعلام بلاتكليفي كرده است. سخنگوي ايرباس در اين خصوص مي‌گويد: «تصميم نهايي هرچه که باشد، از نظر زماني براي اين قرارداد خوب نيست... ما بايد واکنش ايران را ببينيم. چه اوباما مصوبه مجلس نمايندگان را وتو کند و چه نکند، روي کار آمدن دونالد ترامپ حکايت از وضعيت خوبي ندارد.»
مشاوران ترامپ چه مي‌گويند
به اين ترتيب حتي خوشبين‌ترين كارشناسان هم اميدي ندارند كه برجام بتواند به روش فعلي به كار خود ادامه دهد. سؤال اصلي در اين ميان نحوه خروج از وضعيت فعلي است. لغو برجام از سوي امريكايي‌ها احتمالي ناچيز است، اما آنچه كه جدي‌ترين احتمال در شرايط جاري است، تقاضاي مذاكره دوباره و تلاش براي فروش دوباره برجام به ايران است.
حتي بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي كه خود اصلي‌ترين منتقد بحث برجام بود، به طور پنهان پيام‌هايي را به ترامپ فرستاده تا از لغو برجام خودداري كند.
وليد فارس يكي از اصلي‌ترين مشاوران ترامپ هم به اين نكته اشاره كرده است. وي در اين‌باره مي‌گويد: اره کردن اين توافق، براي دنيا گران تمام مي‌شود. او (ترامپ) مي‌خواهد آن موافقتنامه را که در فضايي بين‌المللي منعقد شده، بگيرد و سپس آن را مرور کند. وي سپس آن را به کنگره مي‌فرستد و از ايراني‌ها هم مي‌خواهد چند مورد را يا ايجاد يا عوض کنند. در اين خصوص با ايراني‌ها مباحثه‌اي درمي‌گيرد که ممکن است بحث سختي باشد.
وي تصريح مي‌كند: توافق هسته‌اي با شکل و شمايل کنوني، 75 ميليارد دلار به ايران مي‌دهد ولي در عوض چيز زيادي نمي‌گيرد و باعث افزايش مداخلات ايران در امور داخلي چهار کشور شده است. دولت ترامپ اين را قبول نخواهد کرد.
با اين حال واكنش مقامات كشورمان نسبت به اين مسئله كاملاً منفي بوده است و حتي معاون سياسي دفتر رئيس‌جمهور نيز طي واكنشي اين مسئله را رد كرد. با اين حال اين مخالفت‌ها نمي‌تواند تغييري در رويكرد امريكايي‌ها ايجاد كند، كما اينكه تأكيد تمام سياستمداران امريكايي نيز در همين مسير است.
تلاش براي فروش دوباره برجام
شرايط فعلي را مي‌توان به نوعي ناشي از بي‌توجهي تيم مذاكره‌كننده به تضمين اجراي برجام دانست. تضميني كه هيچ‌گاه به صورت كامل حاصل نشد. از سوي ديگر سياست جديد امريكايي‌ها بر مبناي فروش دوباره برجام آرايش گرفته است.
شايد بهترين راه براي مقابله با چنين مسئله‌اي دل كندن از برجام و مواجهه با شرايط فعلي است. شرايطي كه با ترامپ شكل و شمايلي جديدي به خود گرفته است.
ش.د9504476