(روزنامه اطلاعات - 1396/07/10 - شماره 26831 - صفحه 12)
توافق هسته اي بين ايران و قدرت‌هاي بزرگ بيش از پيش شکاف بين اروپا و آمريکا را برجسته کرده و حمايت تمام قد سران بروکسل را از برجام به دنبال داشته است اما جاي برخورد جدي تر و مواضع آشکارتر آنان در قبال برجام گريزي ايالات متحده همچنان خالي است.
به گزارش ايرنا، سياست‌هاي همسوي اتحاديه اروپا با آمريکاي دوره دموکرات‌ها در ماه‌هاي اخير به دليل برخي مسائل از پيمان آب وهوايي پاريس و سياست‌هاي پناهجويي گرفته تا توافق هسته اي ايران و شش قدرت جهان دچار دستخوش جدي شده است. «دونالد ترامپ» رييس جمهوري آمريکا به رغم اعلام پايبندي به برجام اما هنوز از کار بردن عبارت بدترين توافق تاريخ آمريکا در مورد برجام خودداري نمي کند. در مقابل، سه کشور تاثيرگذار اروپايي شامل آلمان، فرانسه و انگليس از اعضاي گروه 1+5 همواره از حاميان اجراي توافق بوده اند. سران اين کشورها بر پايبندي همه طرف‌ها تاکيد دارند که البته روي سخن آنان به رييس جمهوري تازه کار ايالات متحده است.
تحقق اجراي برجام با اراده جمعي
برجام به عنوان توافقي چندجانبه بين المللي، با حمايت و پشتوانه قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل همراه و با گزارش‌هاي مداوم آژانس بين المللي انرژي اتمي، ثبات و پايداري يافته است. از اين رو خواست مقامات يک کشور به هر دليلي نمي تواند به قيمت ناديده گرفتن اراده عموم اعضا تمام شود. در همين ارتباط، حجت الاسلام «حسن روحاني» رييس جمهوري که به منظور شرکت در اجلاس سالانه مجمع عمومي سازمان ملل به نيويورک سفر کرده بود، در جمع نخبگان و فرهيختگان ايراني مقيم آمريکا، اظهار داشت: برجام در تاريخ سياسي منطقه و جهان همواره زنده خواهد بود، چه دولت فعلي آمريکا خوشحال باشد يا نگران، برجام يک توافق چند جانبه با حمايت قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل است. خارج شدن از برجام به معناي زيرپا گذاشتن يک تعهد روشن سياسي يک دولت است.
از اظهارنظرهاي رييس جمهوري و همچنين گزارش‌هاي مثبت آژانس همانند گزارش هفته گذشته اين سازمان، چنين بر مي آيد که تهران هيچگونه شک و شبهه‌اي در ادامه اجراي توافق ندارد مگر اينکه بدعهدي از سوي طرف مقابل شکل گيرد. بر همين اساس، «يوکيا آمانو» مديرکل اين نهاد راستي آزما، 20 شهريور در سخنراني افتتاحيه نشست نوبتي شوراي حکام تاکيد کرد که ايران در حال عمل به تعهداتي است که براساس توافق اتمي با شش کشور قدرتمند جهان در سال 2015 ملزم به اجراي آن شده است.
از طرفي، روي صحبت آمانو به ترامپ و «نيکي هيلي» نماينده او در سازمان ملل بود که در دور تازه فرافکني‌هاي خود، مدعي ناکافي بودن بازرسي‌هاي آژانس از مراکز نظامي و تاسيسات هسته اي ايران شده اند. سفر هيلي به وين و گفت وگو با آمانو نيز با همين هدف صورت گرفت که به نتيجه مورد نظر آمريکايي‌ها ختم نشد. بنابراين، آمريکا ناتوان از به بن‌بست کشاندن برجام، تلاش مي کند راه‌هاي ديگري را براي فشار بر ايران امتحان کند . اعمال تحريم‌هايي به بهانه حمايت جمهوري اسلامي از تروريسم، آزمايش موشکي و مسائل حقوق بشري از جمله اين راه‌ها هستند .
در کنار اتحاديه اروپا که سه سال تحريم تازه اي عليه ايران وضع نکرده، چين و روسيه نيز همکاري نزديکي با جمهوري اسلامي در اجراي توافق هسته اي داشته اند؛ مهمترين عاملي که نقشه‌هاي برجام شکنانه آمريکا را تا کنون نقش بر آب کرده است. درچند ماه گذشته «فدريکا موگريني» عالي ترين مقام اتحاديه اروپا که در زمان مذاکرات هسته اي نقش هماهنگ کننده گفت وگوها را عهده‌دار بود، با رفتار خود نشان داده که حفظ برجام از اولويت‌هاي قاره سبز محسوب مي شود. وي در آغاز کنفرانس سال 2017 نمايندگان کشورهاي عضو اتحاديه در بروکسل اظهار داشت: توافق هسته اي با ايران نشانگر شيوه اتحاديه اروپا در سياست خارجي است.اين توافق بين دو کشور نبود، بارها اين را تکرار کرده ام و احساس مي کنم که ناچاريم در ماه‌هاي آينده نيز بارها تکرار کنيم .
در حالي که ايالات متحده از فرصت‌هاي برجام بي نصيب شده، کشورهاي اروپايي در حال توسعه روزافزون تعاملات و مبادلات خود با تهران اند تا فرصت‌هاي از دست رفته در دوره تحريم‌ها را دگربار بازيابند. به اين منظور نشست داووس به عنوان چهارمين کنفرانس ايران و اروپا در نيمه نخست مهرماه برگزار مي شود که تجارت پايدار و پايبندي به اجراي توافق هسته اي از جمله مهمترين محورهاي اين دور از گفتگوها خواهد بود. باوجود در هم تنيدگي‌هاي اقتصاد ايران و جهان در سال‌هاي پس از برجام و انعقاد صدها توافق مختلف، تصور خروج آمريکا و بر هم خوردن برجام دور از واقعيت به نظر مي رسد. به ويژه اينکه مطرح شدن برجام به عنوان الگوي موفق حل وفصل مسالمت آميز اختلافات بين المللي بر اهميت اين توافق افزوده است.
در همين ارتباط «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان ضمن توجه به ضرورت اجراي برجام به اهميت الگو گيري از اين توافق تاريخي اشاره کرد و گفت: ما شاهد بوده ايم که بعد از گذشت سال‌ها مذاکره، سرانجام توانستيم در مورد ايران به توافق دست يابيم. اين مهم در سايه يک ديپلماسي مشترک به دست آمد و به نظرم مي‌‌توان مشابه اين اقدام را در مورد مساله کره شمالي نيز پياده کرد.در مجموع، با هدف تداوم و پايداري توافق هسته‌اي در مرحله اجرا، کشورهاي مختلف جهان به خصوص اروپايي‌ها نقش برجسته‌اي ايفا مي کنند. به‌رغم حمايت‌هاي سران بروکسل از اين توافق اما انتظار مي رود که آنها با اعمال فشار بر واشنگتن و اعلام آشکار مواضع، خطر يکجانبه گرايي را در اين توافق رفع کنند. با چنين رويکردي بي ترديد از تندروي‌هاي ترامپ کاسته و خودداري رييس جمهوري آمريکا از پايبندي به برجام براي واشنگتن با هزينه بيشتري همراه خواهد بود.
انزواي ترامپ
مجمع عمومي سازمان ملل متحد در حالي به صحنه صف‌آرايي ديپلماتيک ايران و کشورهاي بين‌المللي تبديل شد که موضوع برجام مهمترين محور بحث رايزني‌هاي سياسي بود.
علي بيگدلي در ايرنا نوشت:موضوعي که در سال‌هاي نه چندان دور و پيش از به جريان افتادن جدي مذاکرات هسته‌اي به محمل اجماع و هم‌آوايي کشورهاي غربي از جمله اروپا و امريکا عليه ايران تبديل شده بود. اما حضور اعتدالي دولت آقاي روحاني در محافل بين‌المللي و پيگيري رويکردي مبتني بر عقلانيت که با طرح مواضع متناسب با اين رويکرد در مجامع بين‌المللي از جمله سازمان ملل متحد همراه بود، باعث شده است که اينک تلاش دولتمردان جديد آمريکا براي به بن بست کشاندن دستاورد صلح‌آميز مذاکرات هسته‌اي با شکست روبه‌رو شود؛ شکستي که موجب شده برخلاف سال‌هاي گذشته که هميشه آمريکا در کانون اجماع‌سازي جهان عليه ايران قرار داشت و همه کشورها را با خود همراه مي ساخت، اين بار ايران باشد که در کنار اروپا قرار گيرد و جهان به اتهامات بي اساس رئيس جمهوري امريکا مبني بر معرفي کردن جمهوري اسلامي به عنوان ناقض توافق هسته‌اي و مخدوش کننده صلح و ثبات در منطقه خاورميانه وقعي ننهد.
تلاش ترامپ براي هجمه عليه ايران در حالي است که اتحاديه اروپا بتدريج فاصله خود را از آمريکا بيشتر مي‌کند؛ فاصله‌اي که باعث شده اين اتحاديه چندين توافق هنگفت اقتصادي با چين امضا کند و همين امر بيشتر ترامپ را نگران کرده است. او از يک سو نگران تهديد کره شمالي است و از سوي ديگر نتوانسته است براي تهديداتش عليه ايران از سوي اروپا يارکشي کند. با اين حال او همچنان مخالفتش با برجام را پررنگ جلوه مي‌دهد تا بتواند از اين رويکرد موفقيتي به دست آورد. اما اينکه ترامپ در اين روند موفق شود يا شکست بخورد تا حد زيادي به رويکردي که ايران در صحنه بين‌المللي در پيش گرفته است، بستگي دارد. جمهوري اسلامي تاکنون به همه تعهدات برجامي خود پايبند بوده و بلافاصله بعد از اجراي برجام توانسته است با کشورهاي مهم اروپايي از جمله فرانسه توافقنامه‌هاي رنگارنگ اقتصادي به امضا برساند.
توافقنامه‌هايي که مي‌تواند تا حدودي اروپايي‌ها را با هدف تأمين منافع اقتصادي‌شان از بازار پرسود ايران از سياست‌هاي خصمانه امريکا دور نگه دارد و در عين حال باعث حفظ برجام با وجود کارشکني‌هاي امريکا شود. بنابراين در چنين شرايطي که آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و کشورهاي عضو گروه 1+5 بر حفظ برجام تأکيد ويژه‌اي دارند، ترامپ به رغم اشتياق شديد نمي‌تواند کانون بحران جديدي را ايجاد کند. ايران هم در چنين فضايي بايد روابط مستمر مبتني بر عقلانيت و اعتدال‌جويانه‌اش را که از چهار سال پيش آغاز کرده است، ادامه دهد و اروپايي‌ها را مطمئن به اجراي تعهدات برجامي‌اش کند. در اين ميان بايد روابط با کشورهايي چون آلمان و فرانسه به عنوان دو پايه خيمه اتحاديه اروپا تقويت شود و در سايه حمايت سياسي آنها با تلاش‌هاي خصمانه کاخ سفيد عليه برجام مقابله شود.
بازي همزمان ترامپ با برجام و تحريم
رسانه‌ها و تحليلگران غربي اعتقاد دارند «دونالد ترامپ» رئيس جمهوري آمريکا تلاش دارد با فاصله گرفتن از خط مشي پيشين خود، به صورت همزمان ضمن حفظ برجام فشار تحريم‌ها را بر ايران افزايش دهد .اين گونه به نظر مي رسد که از تب و تاب اوليه «دونالد ترامپ» عليه برجام کاسته شد؛ به عبارت ديگر گويا دستگاه ديوان سالار ايالات متحده موفق به کنترل وي شده است. ترامپ در ابتدا با شعار پاره کردن برجام وارد کاخ سفيد شد اما تاکنون دوبار ضمن تاييد سه ماهه اين توافق، تحريم‌ها عليه کشورمان را به حالت تعليق در آورد. آژانس بين المللي انرژي اتمي براي هشتمين بار پس از امضاي برجام، پايبندي ايران به برجام را تاييد کرد. اين موضوع در کنار ديگر تحولات موجب شد تا ترامپ ناچار شود تعليق تحريمهاي مرتبط با فعاليت‌هاي هسته اي کشورمان را بر اساس توافق برجام، اعلام کند. البته وي بار ديگر ايران را متهم به نقض روح برجام کرد و مجموعه جديدي از تحريم‌ها را صادر نمود.رويه‌هاي موجود حاکي از آن است که در تفکرات دونالد ترامپ استفاده همزمان از اهرم برجام در کنار تحريم و فشار بر ايران در حال شکل‌گيري است.
تمديد برجام با وجود نارضايتي
با نزديک شدن به زمان تمديد برجام در 15 اکتبر (ميانه‌هاي مهرماه)، رئيس جمهوري آمريکا بايد نظر نهايي خود در زمينه پايبندي ايران به برجام و تمديد سه ماهه اجراي آن را به کنگره آمريکا اعلام کند. به نظر مي رسد دولت آمريکا سياست‌هايي را دنبال مي کند که از آن با عنوان «چشم پوشي و ضربه زدن» ياد مي شود. روزنامه «واشنگتن پست» در اين رابطه نوشت: دولت ترامپ رفع تحريم‌ها عليه ايران را تمديد کرد و از دست زدن به اقدامي که توافق 2015 را بر هم مي زند خودداري کرد. با اين حال 11 فرد و نهاد ايراني را هم به فهرست تحريم‌ها اضافه کرد. ترامپ بارها برجام را بدترين توافق‌ها دانست که مطلوب و شفاف نيست و هيچ گاه نبايد امضا مي شد. از طرف ديگر مقام‌هاي ارشد آمريکايي تاکيد مي کنند که بايد حضور و خط مشي ايران را در خاورميانه جدي گرفت. کاخ سفيد مي گويد از آنجا که امنيت منطقه براي آمريکا بسيار اهميت دارد بايد رويکردي دوگانه را در مقابل تهران در پيش بگيرد. يک سخنگوي وزارت امور خارجه آمريکا چشم‌پوشي آمريکا از اجراي تحريمهاي گذشته را بخشي از راهبرد کلان آمريکا توصيف کرد.
کاخ سفيد در کنار اين رويکرد، به همراه کنگره خط مشي را در پيش مي گيرد تا شرکاي خارجي خود را مجاب نمايد کاستي‌هاي مورد نظر آمريکا را در برجام بپذيرند. بنابراين در تحليل‌ها نبايد به صورت تک‌بُعدي به موضوع تمديد چشم پوشي از تحريم‌ها و رويکرد ترامپ به توافق هسته اي نگريسته شود. از طرف ديگر بخشي از استراتژي ايالات متحده در وزارت خزانه داري آمريکا با اعمال تحريم عليه شرکت‌ها و افراد ايراني رقم مي‌خورد. به عقيده تحليلگران موضوع چشم پوشي از تحريم‌ها عليه ايران بخشي از سياست‌هاي آمريکا در قبال توافق هسته اي است. در واقع از ماه‌ها قبل دولت آمريکا به دنبال آن بود که نقض برجام از سوي ايران را اعلام کند اما ايران چنين کاري را انجام نداده است. حال ترامپ تمايل را خود به تاييد نکردن پايبندي به برجام اعلام کرده است.
وي مي خواهد در کنار اعلام تمديد رفع تحريم‌ها به بهانه نقض روح برجام زمينه را براي هماهنگي با متحدان اروپايي و ديگر کشورها فراهم سازد. روزنامه «نيويورک تايمز» نيز در گزارشي آورد : ترامپ به دنبال آن است تا رويکردي را در پيش بگيرد که توافق هسته‌اي هم در آن حفظ شود. از اين رو ترامپ توافق هسته‌اي با ايران را زنده نگه داشت و از تهديدهاي پيشين خود براي ناديده گرفتن برجام عقب‌نشيني کرد. در مقابل اين سياست، وي مي‌خواهد رويکرد تقابل با ايران را در خاورميانه دنبال کند. ترامپ اصرار دارد که بگويد استراتژي خود در مورد ايران را تغيير نداده است و تنها تلاش مي‌کند تا در مورد اهرم‌هاي کاخ سفيد در مقابل افزايش نفوذ و قدرت ايران در خاورميانه ارزيابي دوباره‌اي را انجام دهد.
به نوشته اين روزنامه آمريکايي، در کل به نظر مي رسد ترامپ و مشاورانش به اين نتيجه رسيده‌اند که به جاي پشت کردن به توافق راهي را براي مذاکره دوباره پيدا کنند. «رکس تيلرسون» وزير امور خارجه آمريکا آشکارا به اين موضوع اشاره و عنوان کرد: ممکن است همزمان با حفظ توافق کنوني، با متحدان آمريکا براي افزايش محدوديت‌ها عليه ايران رايزني شود؛ ضمن اينکه در زمينه فعاليت‌هاي موشکي ايران نيز گفتگوهايي صورت مي گيرد.
ش.د9603249