(روزنامه اطلاعات - 1396/09/22 - شماره 26888 - صفحه 12)
تحليلگران و رسانه‌هاي جهان شکست داعش در سوريه را دليلي بر نابودي کامل اين گروه تروريستي نمي دانند بلکه بر ضرورت مقابله با زمينه‌هاي شکل گيري و برنامه‌هاي آن در آينده تاکيد دارند.به گزارش گروه تحليل، تفسير و پژوهش‌هاي خبري ايرنا، چند روز پيش بود که سردار «قاسم سليماني» پس از بازپس گيري بوکمال سوريه، پايان کار داعش در آخرين شهر مهم و مرکز تجمع آن را اعلام کرد. به طور قطع اظهارنظر در مورد نابودي کامل و قطعي داعش امکان پذير نيست و اين گروه تروريستي عليرغم شکست قطعي نظامي که سردار سليماني هم آن را اعلام کرد، سعي مي کند به شکل‌هاي گوناگون به وحشت آفريني درمنطقه و جهان ادامه و خود را زنده نشان دهد.تحليلگران و رسانه‌هاي جهان تحليل‌هاي گوناگوني را در زمينه تحولات مربوط به شکست داعش منتشر کرده‌اند. برخي ريشه‌هاي اين شکست و برخي ديگر آينده تحولات را مورد ارزيابي قرار داده اند.
به نوشته رسانه‌هاي جهان، در چند ماه اخير شکست و از دست دادن رقه در سوريه و موصل در عراق، ضربه محکمي براي داعش در مسير نابودي آن بود. از دست دادن بوکمال در سوريه اين گروه را در بدترين وضعيت از سال 2014 تاکنون قرار داد ضمن اينکه در سطح جهاني نيز مقابله با اين گروه به خواسته اي عمومي تبديل شده بود.رسانه‌هاي غربي در ارزيابي نشانه‌هاي نابودي تدريجي داعش، تعداد عمليات‌هاي انتحاري و تلفات آن‌ها را بررسي و اظهار کردند در يک سال منتهي به نوامبر 2017 ميزان اقدامات انتحاري و تلفات آن‌ها در سوريه بيشتر از 80 درصد کاهش داشته است. اين روند نزولي به گونه اي بود که در ماه سپتامبر گذشته 22 حمله انتحاري داعش 93 کشته برجا گذاشت؛ حال آنکه در ماه سپتامبر تعداد عمليات به 15 مورد با 7 کشته رسيد. تارنماي شبکه تلويزيوني سي.ان.بي.سي در گزارشي در زمينه پايان کار داعش نوشت با وجود تحولات اخير کارشناسان اعتقاد دارند هنوز گروه‌هاي تروريستي تهديدي جدي براي جهان به شمار مي روند.
اين گزارش نوشت داعش آخرين روزهاي خود در چارچوب دولت خودخوانده خلافت اسلامي را پشت سر گذاشته است اما اين باعث نمي‌شود که اميد داشته باشيم وجود گروه‌هاي وحشت آفرين به فراموشي سپرده شود. «آلستير برت» وزير کشور بريتانيا در امور خاورميانه و شمال آفريقا گفته است گرچه خلافت داعش فروپاشيده است هنوز نفوذ پرقدرت خود را دارد و بدون شک به رشد خود ادامه خواهد داد. داعش اکنون به صورت فيزيکي در ميدان عمل عقب رانده شده است اما هنوز کشورهاي جهان را تهديد مي کند. به گفته وي جنگ اعتقادي پيروز ندارد و داعش مي تواند مردم را براي انجام حملات خشن تحريک کند.مقام‌هاي هماهنگ کننده اتحاديه اروپا در امور ضد تروريسم هم اعتقاد دارند گروه‌هاي خشن تروريستي شکست خورده اند اما دلايل ايجاد آن‌ها که به طور عمده به سال 2000 و پس از آن باز مي گردد هنوز باقي مانده است. اگر به نارضايتي و محروميت‌هايي که موجب رشد داعش شده است پرداخته نشود هر زمان ممکن است داعش در نقطه ديگري از جهان ظاهر شود.
«شيراز ماهر» مدير مرکز بين المللي مطالعه راديکاليسم و خشونت‌هاي سياسي در دانشگاه سلطنتي لندن هم ضمن بيان ديدگاهي مشابه عنوان داشت: واقعيت‌هاي کنوني حکايت از دوران پس از داعش ندارد؛ داعش اينجا (در لندن) است و هنوز به عنوان يک بازيگر در ميدان عمل باقي مانده است. اکنون اين گروه در حال دگرگون سازي خود است؛ آن‌ها پيش از اين خود را به يک کشور پرآشوب رساندند و ممکن است دوباره بازگردند و جنگي را در يک مکان ديگر رقم بزنند.تارنماي نشريه برجسته «فارين پالسي» نيز اعتقاد دارند گرچه با سقوط شهر بوکمال در کنار پيروزي‌هاي ارتش عراق فروپاشي گروه تروريستي داعش، سه سال پس از ظهور آن رقم خورد اما تفکر آن در آنچه دولت اسلامي خوانده شده، باقي مانده است.
اين گزارش دو سناريو را در ارزيابي شرايط کنوني مطرح مي کند؛ از يک سو ممکن است شکست داعش دائمي باشد يا شايد تحولات کنوني فصل ديگري از داستان اين گروه را رقم بزند. تاريخ نشان داده است که اين گروه در ماه‌هاي آينده تلاش مي کند تا خود را از طريق اقداماتي متمرکز (به هم مرتبط) زنده نشان دهد. نکته جالب اينجاست در حالي که نقش دولتمردان آمريکايي در آفرينش داعش از سوي مقام‌هاي کاخ سفيد فاش شده است اما «مايکل دمپسي» مدير پيشين اطلاعات ملي آمريکا و نويسنده گزارش فارين پالسي مدعي است پايان کار ابوبکر بغدادي و داعش موفقيت ارتش و ديپلماسي آمريکا در کنار اقدامات اطلاعاتي اين کشور بوده است. شايد حق با اين مقام اطلاعاتي آمريکا باشد زيرا اندک کاهشي در حمايت کاخ سفيد از گروه تروريستي داعش، زمينه‌ها براي نابودي آن را تسهيل کرد. اين مقام آمريکايي در پايان تصريح دارد: اين موضوع مهم است که آمريکا چگونه و با چه سرعتي به چالش‌ها در حوزه‌هاي سياسي، امنيتي، فرهنگي و ايدئولوژيکي که باعث رشد داعش شد پاسخ مي دهد.
ريشه‌هاي شکست داعش
در مورد اقدامات بعدي داعش، سناريوهاي گوناگوني مطرح مي‌شوند. از اين رو ضرورت مقابله ريشه اي با اين پديده مورد تاکيد تحليلگران قرار دارد. فارين پالسي عنوان مي‌دارد گروه داعش ممکن است با ارزيابي ميزان جديت مقام‌هاي عراقي و سوري بار ديگر در مناطقي از اين دو کشور خود را بازسازي کند و به نيروهاي دولتي يا مناطق شهري حملاتي را انجام دهد. از طرف ديگر اين امکان وجود دارد که داعش اقدامات عملي خود را در ديگر مناطق جهان به ويژه در جنوب ليبي يا جنوب شرق آسيا متمرکز سازد. همچنين بازگشت اعضاي داعش به کشورهاي خود و ادامه مبارزه در آن مناطق، ممکن است از جمله خط‌مشي‌هاي ديگر داعش باشد.مي توان حالت سومي را هم متصور بود؛ شايد داعش در عرصه عمومي روند ارسال پيام‌هاي خود را به شکل‌هاي ديگري تغيير دهد يا حملات غير متمرکزي را در کشورهاي غربي طراحي کند.
«استفن والت» تحليلگر شناخته شده عرصه روابط بين‌الملل و استاد دانشگاه‌هاروارد در تحليلي که در نشريه «رويال گزت» منتشر شد در تبيين مفهوم پايان داعش نوشت: براي بررسي اين گروه تروريستي نخست بايد به پنج پرسش پاسخ داد: آيا داعش يک دولت انقلابي بود؟؛ چرا داعش شکست خورد؟؛ آيا اين شکست را مي توان به سياست خارجي ايالات متحده مربوط دانست؟؛ آيا دونالد ترامپ نقشي داشته است؟و آيا سقوط رقه نقطه عطفي در مورد شکست خشونت‌هاي ناشي از افراط گرايي است؟
وي در پايان تحليل جامع خود نوشت: ممکن است فروپاشي داعش يک پيروزي آشکار باشد اما نمي تواند به ما ارزيابي درستي از تهديد‌ها در آينده به ويژه براي آمريکا بدهد. در مدت دو دهه گذشته رويکرد اصلي و اوليه آمريکا در مقابل تروريسم اعلام هشدار و در نهايت اقدام نظامي بوده است. اين موضوع آمريکا را درگير منازعه‌هايي بي پايان کرد که توجه واشنگتن را از تهديدهاي جدي تر داخلي منحرف ساخت. موضوع‌هاي جدي‌تري همچون خشونت‌هاي ناشي از سلاح‌ها در داخل آمريکا يا کشتارهاي دست جمعي در اين کشور مغفول مانده است. وي تاکيد کرد: من از نابودي داعش خوشحال شده ام اما موضوعي که وجود دارد چگونگي برخورد آمريکا و ديگر کشورها با اين دست مسائل در آينده است. به اعتقاد اين استاد دانشگاه يکي از مهمترين دلايل شکست داعش اين بود که آمريکا در فرايند مقابله با داعش مداخله مستقيم نداشت و به دولت‌ها و بازيگران منطقه اجازه داد تا خود به مبارزه با آن بپردازند.
نبرد با داعش؛ تراز حسن‌نيت و مودت با ملت‌هاي منطقه
پيروزي نهايي بر نيروهاي داعش در «ابوکمال» عراق و پايين کشيدن پرچم تروريست‌هاي تکفيري در اين کشور فرصتي براي درنگ و واکاوي حوادثي است که عيار و واقعيت اهداف و سياست بازيگران خاورميانه را در قبال ملت‌هاي منطقه مشخص مي سازد .نامه واپسين روز آبان ماه سردار سرلشکر «قاسم سليماني » فرمانده سپاه قدس به رهبر انقلاب و اعلان پايان داعش در عراق به منزله خاتمه خلافت خودخوانده افراطي‌گري و خشونت افسارگسيخته در اين کشور بود؛ رخدادي که پس از يورش برق آساي تروريست‌هاي تکفيري و تصرف بخش‌هاي گسترده‌اي از شمال عراق، عرصه کشتار و بي خانماني و ارعاب را فراتر از بحران سوريه گسترش داد.
ريشه‌هاي داعش از زمان حمله آمريکا به عراق شکل گرفت و اين گروه در دل درگيري‌هاي سوريه اعلام موجوديت کرد اما تصرف موصل در خرداد سال 93 آغازي بر اعلام خلافت عراق و شام از سوي «ابوبکر البغدادي» سرکرده داعش شد. پس از آن بود که تروريست‌هاي تکفيري همزمان با دمشق، بغداد و اربيل را نيز هدف قرار دادند تا گام‌به‌گام به اهداف بلندپروازانه خود نزديک شوند.
از آغاز بحران سوريه (اواخر سال 89) که به جولان گروه‌هاي تروريستي مبدل شد، جمعي از دولت‌هاي عربي و غربي تحت عنوان «دوستان سوريه» کوشيدند با حمايت از مخالفان سياسي و مسلح دولت دمشق، منافعي را در آينده اين کشور از آن خودسازند. از زير نقاب دوستي اين کشورها اما جز ويراني سوريه و کشتار و آوارگي مردم آن ثمري به بار نيامد و فراتر از آن، کشورهاي منطقه هر يک به نوعي با تهديد تروريست‌هاي تکفيري مواجه شدند.سرکرده داعش در اولين روزهاي پس از اعلان خلافت خود در موصل، عليه لبنان اعلان جنگ کرد و درگيري‌هاي نظامي را به مرزهاي اين کشور در منطقه عرسال کشاند. در مقابل، مقاومت سرسختانه حزب الله و ارتش لبنان مانع از تکرار فجايع و جنايات تروريست‌ها در عراق و سوريه شد.
تروريست‌ها در اوج قدرت خود در عراق تلاش کردند با درهم شکستن جبهه نيروهاي پيشمرگه، اقليم کردستان عراق را به تصرف خود درآورند. مردادماه 93 بود که نيروهاي داعش از سه محور اربيل را هدف قرار دادند و با تصرف مناطقي چون خازر و مخمور، مرکز اقليم را در آستانه سقوط قرار دادند.
در نخستين ساعات اين حمله بود که ايران به کمک نيروهاي پيشمرگه شتافت و مانع از تصرف اقليم شد حال آنکه جنگنده‌هاي آمريکايي دو روز پس از حمله داعش حاضر به بمباران محدود مواضع تروريست‌هاي تکفيري شدند. عمليات داعش در کشورهاي منطقه نشان مي دهد، تکفيري‌هاي مسلح همه گروه‌هاي مذهبي اعم از شيعه، سني، ايزدي، قبطي و ... و اقليت‌هاي قومي چون ترکمن و کُرد را مورد هجوم و کشتار گسترده قرار داده‌اند. در جريان محاصره آمرلي در تابستان 93، شيعيان و ترکمن‌هاي اين شهر همانقدر شاهد خشونت بي حد و مرز داعش بودند که اهالي کُرد و ايزدي‌هاي سنجار نسل کشي داعش را به چشم ديدند.
در کشاکش عمليات داعش، گاه حملات تروريست‌هاي تکفيري به برخي گروه‌هاي قومي و مذهبي به دلايل سياسي و ملاحظات نژادي واکنش‌هايي را از سوي برخي دولت‌ها برمي انگيخت اما جمهوري اسلامي ايران براي پايان دادن به آلام مردم منطقه و بنابر درخواست دولت‌ها، از هيچ حمايتي در نبرد عليه داعش دريغ نورزيد و در عراق و سوريه مبارزه اي بي امان را عليه گروه‌هاي متعدد افراطي به ويژه داعش سامان داد. از زمان تشکيل گروه دوستان سوريه در اسفندماه 90، نزديک به 6 سال مي گذرد و منطقه شاهد تحولاتي گسترده و پرشمار بوده است.
فراتر از تحولات عراق و سوريه، کشور ليبي به دليل مقاومت سرسختانه «معمر قذافي» ديکتاتور اين کشور در برابر گروه‌هاي مسلح مردمي، در سال 90 به عرصه عمليات نيروهاي ناتو تبديل شد و آنچه واقعيت‌هاي حاضر به ما مي نماياند، تبديل ليبي به جولانگاه امن گروه‌هاي تکفيري و بحران حاکميت اين کشور است.مقايسه اوضاع کنوني عراق منهاي داعش و سوريه که در آستانه خروج از بحران قرار گرفته با کشوري چون ليبي، فرجام سياست و عمل مجموعه دولت‌هاي عربي و غربي تحت عنوان دوستي و حمايت از ملل منطقه را آشکار مي سازد. نکته قابل تامل تر اينکه بسياري از گروه‌هاي تکفيري مسلح در اين سال‌ها از حمايت‌هاي گوناگون دولت‌هاي به اصطلاح دوست ملل منطقه بهره‌مند بوده‌اند .
حال با پايان داعش در عراق و رايزني‌هاي ايران براي ساختن آينده سوريه در کنار ساير تحولاتي که در اين سال‌ها به وقوع پيوسته، امکاني را براي بررسي عيار صداقت و دوستي بازيگران تحولات منطقه در قبال ملل خاورميانه به وجود آورده است .
ش.د9603800