(روزنامه جوان – 1396/09/04 – شماره 5244 – صفحه 6)
بندر ساحلي سوچي در جنوب روسيه محل مذاكرات سه‌جانبه رؤساي جمهور ايران، روسيه و تركيه در روز چهارشنبه 22 نوامبر بود. اين ديدار محصول همكاري نزديكي است كه هر سه كشور از 11 ماه قبل در سوريه داشته‌اند و حالا همكاري آنها به موقعيتي رسيده كه مي‌توان آن را نقطه عطف در بحران سوريه دانست. دلايل روشن اين مدعا از يك سو مربوط به ايجاد مناطق كاهش تنش در سوريه است كه باعث شده طي اين مدت آرامش نسبي در بسياري از مناطق اين كشور برقرار شود و از سوي ديگر، آزادسازي بوكمال از دست داعش هم اين گروه را به طور كامل از مناطق شهري سوريه خارج كرده و ديگر نمي‌توان از تسلط اين گروه تروريستي بر بخشي از سوريه گفت هر چند نيروهاي آن هنوز به صورت پراكنده در مناطقي از اين كشور حضور دارند. اين نقطه عطف زمينه‌اي ايجاد كرده تا حل سياسي بحران سوريه بيش از هر موقع ديگري به صورت جدي مطرح شود و بايد ديد اين نقطه عطف چه سرنوشتي تا نشست آينده ژنو مشهور به ژنو 8 خواهد داشت كه قرار است همين هفته تشكيل شود.
اتحاد موفق
اتحاد سه جانبه تهران، مسكو و آنكارا در حالي اواخر ماه دسامبر 2016 شكل گرفت كه هر گونه تلاشي تا آن موقع براي برقرار كردن آتش‌بس حتي به صورتي نيم‌بند به شكست كشيده شده بود و اميدي به بازگرداندن آرامش به اين كشور نبود. اين اتحاد توانست با كشاندن بخشي قابل توجه از گروه‌هاي مخالف به پاي ميز مذاكره مناطق چهار‌گانه‌اي را براي بازگرداندن آن اميد ايجاد كند. انتخاب عنوان مناطق كاهش تنش بازگوكننده ديدگاه خاص اين اتحاد نسبت به اوضاع در سوريه بود تا به جاي ادعاي آتش‌بس، به صورتي واقع‌بينانه كاهش تنش مد نظر باشد.
همين ديدگاه هم در عمل نتيجه داد و با اين واقع‌بيني بود كه برنامه اتحاد سه كشور فراتر از هدف آن براي ايجاد مناطق كاهش تنش رفت و در عمل منجر به وضع آتش‌بس در همين مناطق شد به نحوي كه ديگر صداي شليك گلوله‌ها در اين مناطق شنيده نشد. ايجاد اين مناطق و برقرار شدن آتش‌بس عملي موجب شد ارتش سوريه و متحدانش اين امكان را به دست آورند تا بر داعش متمركز شوند به نحوي كه حدود يك ماه بعد از نخستين توافقات در آستانه، روند پيش روي ارتش و متحدانش و عقب‌نشيني داعش از بلندي‌هاي پالميرا شروع شد.
حالا اين روند به بوكمال رسيد كه آخرين نقطه شهري داعش بود و با آزاد شدن اين نقطه از دست داعش در سه، چهار روز قبل از نشست سوچي، رؤساي جمهور سه كشور ايران، روسيه و تركيه در اين شهر به نوعي پيروزي بر داعش را جشن گرفتند. به اين ترتيب، اتحاد سه كشور دوره موفق نظامي از توقف درگيري و شكست داعش را در اين 11 ماه پشت سر گذاشته‌اند و حالا نوبت آن رسيده كه دوره سياسي را براي نجات سوريه شروع كنند. بيانيه پاياني نشست سوچي به خوبي شروع اين دوره را اعلام مي‌كند.
اين بيانيه به روشني تأكيد بر حاكميت، استقلال، وحدت و تماميت ارضي سوريه دارد تا آنجا كه به نظر هر سه كشور؛ «هر گونه ابتكار سياسي براي حل بحران سوريه نبايد حاكميت، استقلال، وحدت و تماميت ارضي جمهوري عربي سوريه را تضعيف كند.» اين تأكيد از وجهي بيان‌كننده نگراني سه كشور از تلاش‌هاي پيدا و پنهاني است كه مي‌تواند به حاكميت، استقلال، وحدت و تماميت ارضي سوريه لطمه بزند و به همين جهت هم هر سه كشور از گروه‌هايي براي شركت در كنگره گفت‌وگوي ملي سوريه دعوت كرده‌اند كه خود را متعهد به اين موضوع مي‌دانند.
ماندگاري آمريكا
نگراني سه كشور بيش از هر چيز معطوف به اغراض امريكا در سوريه است. واشنگتن مداخله نظامي خود را در سوريه از ماه آگوست 2014 شروع كرد آن‌هم با تشكيل ائتلافي از 10 كشور منطقه براي جنگ با داعش. اين مداخله در قالب حملات هوايي عليه مواضع داعش شروع شد اما بعد معلوم شد كه خودداري دولت امريكا تحت زمامداري باراك اوباما، رئيس‌جمهور سابق امريكا، از اعزام نيروي زميني براي يافتن متحدي در داخل سوريه است كه اين وظيفه را به عهده بگيرد. برنامه آموزشي دولت او براي ايجاد گروه‌هايي از مخالفان سوريه با وجود هزينه هنگفت صدها ميليون دلاري به شكست انجاميد به نحوي كه پوتين اين موضوع را در نشست دو سال قبل مجمع عمومي سازمان ملل دستمايه تمسخر خود كرد. دولت اوباما بعد آن شكست بر حزب كردي سوريه به نام حزب اتحاد دموكراتيك، «پ‌ي‌د» و به خصوص شاخه نظامي آن مشهور به يگان‌هاي مدافع خلق«ي‌پ‌گ» تمرکز و نيروهاي ويژه به همراه كمك‌هاي نظامي خود را معطوف به اين گروه كرد. اين سياست با تغيير دولت در واشنگتن ادامه و حتي شدت پيدا كرد با وجود اينكه تركيه به شدت معترض به آن بود.
برخي اخبار مبني بر توافق پنهاني امريكا با اين گروه براي تجزيه سوريه نه تنها اعتراض تركيه را توجيه مي‌كند بلكه نگراني اتحاد سه كشور است كه اين نگراني با تأكيد مكرر بر حفظ وحدت و تماميت ارضي سوريه در بيانيه سوچي منعكس شده است. اين نگراني حالا و بعد از برچيدن بساط داعش وجه جدي‌تري پيدا مي‌كند چراكه به نظر نمي‌رسد امريكا حتي با وجود شكست داعش حاضر به ترك سوريه باشد. اين نكته در گزارش روزنامه امريكايي واشنگتن‌پست تأييد شده است و در اين مورد به سخنان جيمز ماتيس، وزير دفاع امريكا، استناد كرده كه گفته بود: «ما در زمان حاضر پيش از تحقق سازش سياسي ميان اسد و مخالفان سوري از سوريه خارج نخواهيم شد. ما اطمينان حاصل خواهيم كرد كه شرايط را براي تحقق راه حل ديپلماتيك فراهم ساخته‌ايم.»
وضعيت متزلزل در ژنو
ماتيس در ادامه آن سخنان به ژنو 8 اشاره كرده بود و گفته بود تا زمان مذاكرات ژنو منتظر خواهد ماند اما باز تأكيد كرده بود كه مذاكرات ژنو تأثيري بر تعداد نيروهاي امريكايي مستقر در سوريه نخواهد داشت. معلوم است كه واشنگتن مي‌خواهد از نيروهاي خود در سوريه به عنوان اهرم فشاري در مذاكرات ژنو استفاده كند به صورتي كه اگر مذاكرات در ژنو سمت و سوي مورد نظرش را نداشته باشد، ماندن نيروهايش در سوريه و حتي توسعه پايگاه‌هاي آن را پيش بكشد تا بر دولت سوريه و آن اتحاد سه‌گانه فشار بياورد. نشست دو روز مخالفان سوري در رياض، پايتخت عربستان، هم در اين راستا قابل توجيه است به نحوي كه سعودي‌ها نيروهاي معارض مورد حمايت خود را در اين جهت امريكايي بچينند و در واقع، حكم پياده نظام امريكا را به سمت ژنو 8 داشته باشند. در اين صورت، ژنو 8 وضعيتي از دو جريان اتحاد سه‌گانه در برابر امريكا و متحدان منطقه‌اي آن خواهد داشت و همين نيز باعث مي‌شود تا از حالا وضعيتي متزلزل بر مذاكرات در اين شهر سايه بيندازد.
شايد به همين جهت است كه روسيه به همراه دو كشور ديگر در اتحاد سه‌گانه تمام كارت‌هاي خود را در سبد ژنو نگذاشته بلكه برگزاري كنگره گفت‌وگوي ملي سوريه در شهر سوچي را طراحي كرده است. هر چند به نظر مي‌رسد اين كنگره وضعيت مكمل براي مذاكرات آستانه يا ژنو داشته باشد اما دستور كار آن نقشي جدي‌تر را براي آن ترسيم مي‌كند چراكه قرار است موضوعات جدي مثل قانون اساسي يا چگونگي برگزاري انتخابات در اين كنگره مورد بحث قرار گيرد و سندهايي به تصويب اعضاي آن برسد. در اين صورت، كنگره ملي نقش تعيين‌كننده‌اي در گذار سوريه از جنگ به حل و فصل سياسي خواهد داشت و از اين جهت، وضعيت متزلزل در ژنو را جبران كرده و جهت مشخص و روشني را در مسير سياسي سوريه نشان خواهد داد.
ش.د9603863