(روزنامه اطلاعات – 1396/09/02 – شماره 26874 – صفحه 12)
بیست و پنجم سپتامبر گذشته، حکومت بارزانی، اقدام به برگزاری همه‌پرسی جدایی کردستان از عراق کرد تا کلید تجزیه عراق، و تشکیل کشور «کردستان بزرگ» را زده باشد.
الف- پروژه استقلال كردستان يا تجزیه عراق؟
علیرضا اکبری در خبرآنلاین نوشت:در محیط بین المللی، اکثریت قریب باتفاق همسایگان عراق، قدرتهای منطقه (حتی سعودی با تلویح)، امریکا، کشورهای اروپایی و سازمان ملل، بجز رژیم اسراییل، همه با این رفراندوم به دلایل متنوع مخالفت کردند. همچنین، علیرغم تبلیغات وسیع حکومت اقلیم، و بعض رسانه‌های غربی و اسراییل، بخش مهمی از گروهها و احزاب کردی نیز، عدم موافقت خود را با آن رفراندم به نحوی بیان داشتند. دولت مرکزی عراق اما، با استناد به قانون اساسی، و پیشه کردن صبر، همه‌پرسی را باطل دانست و اعلام کرد که اجازه نمی‌دهد که یکپارچگی عراق توسط فرصت طلبی یک شخص یا یک حزب نابود شود.دولت جمهوری اسلامی ایران، دیپلماسی حفظ وضع موجود و ممانعت از تجزیه عراق را، از دیرباز سیاست اصولی خود می‌دانسته است. از این رو، فعالیت‌های جدی تهران، در اقناع شخص مسعود بارزانی و حکومت اقلیم، برای عدم ورود به کانال تجزیه و رفراندوم، حتی از پیش از ظهور داعش ادامه داشت.
دستگاه‌های فعال و دیپلماتیک ایران در عرصه منطقه، خوب می‌دانستند که، شخص مسعود بارزانی، به محض یافتن فرصت، با پشتیبانی و تحریک خاص از «آن سوی منطقه»، پروژه تجزیه را کلید می‌زند. این ارزیابی صحیح، حتی قبل از نجات اربیل از هجوم داعش نیز وجود داشت. آزاد سازی مناطق کردی و صفحات شمال عراق از دست داعش، و اشتغال قوای مشترک شعبی و ارتش و پلیس فدرال به بیرون راندن داعش، موقعیت را برای بارزانی و همه‌پرسی او مغتنم کرد. در فاصله 20 روز پس از همه پرسی، دولت ایران، مواضع کاملا اصولی خود را بر مبنای ضرورت حفظ تمامیت ارضی و وحدت ملی، و‌تداوم ثبات و اقتدار ملی، و تقویت دولت مرکزی عراق،، ضمن رعایت اصل عدم‌مداخله در امور داخلی همسایگان، اعلام و تعقیب کرد. در همین زمان، دولت بارزانی، تمایلات توسعه طلبانه خود را، با توهم قدرت پیشمرگه و حمایت سایر احزاب کردی، شدت بخشید.
ب- عمليات كركوك، تعيين سرنوشت رفراندوم
عنصر نفت، و درآمدهای کلان آن، نقش مهمی در رویکرد تجزیه طلبانه بارزانی ایفا کرده است. بخش مهمی از چاههای نفت شمال شرق عراق در پیرامون کرکوک و موصل قرار دارد. کرکوک، شهری که می‌توان آن را عراق کوچک لقب داد، ترکیب جمعیتی پیچیده‌ای دارد. عرب و ترکمان و کرد و سنی و شیعه، همه را در خود جای داده است. حکومت اقلیم در یک اقدام تحریک آمیز، صندوق‌های رای را به خارج از محدوده اقلیم، ازجمله کرکوک نیز آورده بود. شخص بارزانی با نادیده گرفتن قانون اساسی عراق و بویژه ماده ۱۴۰آن، در صدد تسلط کامل بر کرکوک و انضمام آن به دولت مستقل کردی بود. بی اعتنایی دولت اقلیم به اخطارهای دولت مرکزی برای ابطال همه پرسی و خیز مسعود بارزانی برای انضمام کرکوک به قلمرو اقلیم، بر خلاف قانون اساسی و قانون تقسیمات کشوری عراق، موقعیت خطرناکی را ایجاد کرد. فوت مرحوم جلال طالبانی نیز در همین ایام، بر التهاب شرایط افزود.
محور سیاسی امنیتی «تهران، بغداد ، انکارا»، در مسیر منع تجزیه عراق، بایکوت اقلیم و کنترل بحران، از پیش از رفراندم فعال شده بود. اما، آرایش قوای طرفین (پیشمرگه اقلیم و نیروهای مشترک بغداد) در خط حد کرکوک، شرایط را بسیار بغرنج کرده بود. ایران به استعداد دو وزیر خارجه و چند معاون و چندین سفیر، در منطقه برای جلوگیری از نزاع داخلی عراق، فعال بود. سفر آقای سلیمانی به سلیمانیه برای بزرگداشت مرحوم جلال طالبانی، نتایج تاریخی بدنبال داشت. هماهنگی سردار سلیمانی با بخش مهمی از قوای ملی عراق و نیروی پیشمرگه، نه تنها بروز جنگ داخلی را در این مقطع منتفی کرد بلکه مساله رفراندوم را بطور جدی در ابهام و "انتفاي موضوع" قرار داد.
سرانجام ارتش و نیروهای مسلح عراق به فرمان نخست وزیر، بامداد دوشنبه ۱۶اکتبر، مأموریت تأمین امنیت کرکوک و دیگر مناطق مورد منازعه با اقلیم کردستان را آغاز کردند. کمتر از ۴۸ساعت از آغاز آن ماموریت، نیروهای پیشمرگه از همه مناطق نظامی، نفتی و سیاسی کرکوک عقب‌نشینی کردند. همچنین، مناطق مورد منازعه در دو استان دیاله و نینوی مانند سنجار نیز تحت کنترل نیروهای عراقی در آمد.
ج- بارزاني و شكاف بزرگ در اقليم
آنچه در کرکوک و نینوا و دیاله رخ داد، مواضع مسعود بارزانی را تا عمق اربیل به عقب راند. مسعود بارزانی که داعیه اتحاد و تشکیل کردستان بزرگ را داشت، اینک به سمبل تفرقه کردی بدل شد. این انشقاق تا جایی پیش رفت که امروز نیروهای حزب دموکرات در تنگه «دگله» میان اربیل و سلیمانیه مستقر شدند و بر خلاف انتظارها به جای آنکه مقابل نیروهای ارتش عراق موضع بگیرند، مقابل پیشمرگه حزب طالبانی موضع گرفته‌اند. کرکوک به کنترل نیروهای دولت مرکزی عراق درآمد، حزب دموکرات و شخص بارزانی، اتحادیه میهنی را به «خیانت‌بزرگ» متهم کرد. در مقابل، هیرو طالبانی با اعلام اینکه فرزندان او همه در خط مقدم در کنار نیروهای پیشمرگه هستند، اتهام خیانت را رد کرد. البته کسانی که تصمیم گرفتند بحران را با مذاکره حل کنند و درگیری و خونریزی را با اقدامی هوشمندانه در بستر منافع ملی عراق مهار کنند، نمی‌توانند خیانت کار باشند. بلکه، ایجاد جریان تجزیه طلبانه، در آخرین مراحل شکست داعش، و تضعیف قوای ملی عراق، خود خیانت به آرمان کردی و عراقی محسوب می‌شود.
هنگامی که بارزانی با هشدار و تهدید قانونی بغداد در مقابل همه‌پرسی مواجه شد، اعلام کرد که مردم کُرد و پیشمرگه حاضرند از سرزمین خود تا پای جان دفاع کنند. اما وقایع کرکوک و عقب‌نشینی پیشمرگان در سنجار که سابقه ترک میدان جنگ با داعش را در کارنامه خود دارند، نشان داد که بارزانی با توهم در باره انتخاب مردم کُرد، و اغراق در قدرت پیشمرگه پارتی، از این مسئله برای پیشبرد پروژه همه‌پرسی سوء استفاده کرد.
د- نقش بارزاني در تضعيف پيشمرگه
عملیات کرکوک ثابت کرد که پروژه تجزیه عراق و تشکیل کشور کردستان، فاقد عناصر لازم و کافی است. تکیه مسعود بارزانی برای تجزیه کردستان از عراق، عمدتا بر نیروی پیشمرگه بود. پیشمرگه‌ای که در حوادث کرکوک و سنجار و دیاله دیده شد، نیرویی است که سالهاست است تحت حمایت کشورهای ائتلاف غربی - عربی قرار دارد. نه تنها شخص بارزانی بلکه عراق و دنیا به خاطر دارند، آن هنگام که داعش به اقلیم کردستان حمله کرد، تنها جمهوری اسلامی ایران بود که با مساعدت سریع و دقیق و قدرتمند خود، از سقوط اقلیم و اضمحلال حکومت اربیل و پیشمرگه، جلوگیری کرد. پس چه باعث شد که شخص بارزانی در معرکه نبرد ارتش عراق با تروریست‌ها داعش، توصیه دوستان اربیل و بغداد را نادیده می‌گیرد و فرصت‌طلبانه پروژه تجزیه عراق را آغاز می‌کند تا خود را «قهرمان» مردم کُرد معرفی کند؟ اقدامي كه هم مردم كُرد را متفرق كرد، هم اقليم را دو پاره كرد، و هم پيشمرگه را تضعيف.
هـ - عملیات دولت مرکزی برای کنترل مناطق مورد مناقشه با اقلیم کردستان
تنها دو روز پس از شروع عملیات نیروهای دولت مرکزی عراق جهت باز پس گیری مناطق مورد مناقشه با دولت اقلیم کردستان، نیروهای دولت مرکزی موفق به تسلط بر حدود ۱۰هزار کیلومتر مربع از این مناطق شدند. نیروهای ضد تروریسم در مرحله اول با پیشروی در منطقه عمومی شهر کرکوک پس از درگیری‌های پراکنده با نیروهای پیشمرگه و PKK موفق به ورود و تسلط بر این شهر استراتژیک شدند. در همان روز در محور دیگر نیروهای پلیس فدرال موفق به تسلط بر پالایشگاه نفت شمال شدند. نتایج روز اول را می‌توان به تسلط دولت مرکزی بر شهر کرکوک و همچنین چاه‌ها و تاسیسات نفتی بسیار مهم این منطقه خلاصه کرد. در روز دوم عملیات، عقب نشینی نیروهای احزاب مختلف کردی پر شتاب بود. قوای مشترک دولت مرکزی، در پنج محور موفق به تسلط بر مناطق مورد اختلاف شدند:
محور اول: استان دیاله
در این محور نیروها موفق به تسلط بر شهرهای جلولا، خانقین و قره تپه شدند. همچنین گذر‌گاه مرزی خسروی نیز به کنترل نیروهای دولت مرکزی عراق در آمد.
محور دوم: استان کرکوک
در این محور نیروها موفق به پیشروی به سمت روستای مهم بای‌حسن و دبس شدند. اهمیت این روستا واقع شدن آنها در ساحل رودخانه زاب و همچنین تاسیسات و چاههای نفتی اطراف این منطقه است.
محور سوم: استان نینوا، محدوده موصل
در این محور نیروها موفق به تسلط بر شهر بعشیقه شدند.
محور چهارم: استان نینوا، محدوده سنجار
در این محور که به علت حضور گسترده نیروهایPKK از اهمیت خاصی برخوردار بود، نیروها موفق به تسلط بر شهر سنجار و قسمتی از کوه‌های شمالی آن شدند تا با گذر از آن روستای مهم سنونی و گذر گاه مرکزی الربیعه را به کنترل خود درآورند. در این محور همکاری نیروهای ایزدی و نیروهای دولت مرکزی عراق بسیار نزدیک و دوستانه بود.
محور پنجم: استان نینوا، محدوده سد موصل
در این محور نیروهای لشکر ۱۶ارتش عراق موفق به کنترل سد موصل، شهر استراتژیک ذمار و روستای اسکی موصل شدند. مجموعه این تحولات در عرصه میدانی، موقعیت حکومت اقلیم را بشدت در معرض تزلزل و خطر قرار داده است. دولت اقلیم، مدتها از برگزاری انتخابات پارلمانی و نهایتا تشکیل دولت محلی جدید و تعیین رییس جدید اقلیم، استنكاف نموده يا عاجز مانده است. اواخر اکتبر ۲۰۱۷، دولت مجددا اعلام کرد که قادر به برگزاری انتخابات نیست. فقدان اعتبار و اعتماد کافی به دولت بارزانی، احزاب کردستان را از معرفی کاندیدا و شرکت در انتخابات باز داشته است. این وضع خود نشانه دیگری از عدم کفایت و مشروعیت دولت بارزانی است.
و- نقش ايران در خنثي‌سازي پروژه تجزیه عراق
هرچند شکست پروژه تجزیه عراق و تشکیل کشور کردی، آنهم با چنین شتاب و سرعت، و با حداقل هزینه و تلفات، بسیار غیرقابل باور بود، اما، این امر عملا بوقوع پیوسته است. ادامه دارد...
ش.د9603873