(روزنامه اطلاعات - 1396/05/05 - شماره 26777 - صفحه 12)
سفر اخير وزير امور خارجه کشورمان به اروپا و ديدار و گفت و گو با مقام‌هاي رم و پاريس، با اهداف مختلفي انجام شد؛ اهدافي که با توجه به شرايط و تحولات تازه منطقه اي و بين المللي و محوريت منافع ملي بازتعريف شده است.
به گزارش ايرنا،دکتر «محمدجواد ظريف» براي شرکت در نشست سالانه شوراي روابط خارجي اروپا(ECFR) به برلين سفر کرد، همچنين وزير خارجه ميهمان مقامات رم و پاريس بود تا دفاع از منافع ملي به ويژه در حوزه برجام را بار ديگر از دريچه گفتمان تعامل محور با کشورهاي مهم اروپايي پيش ببرد.ظريف با حضور در شوراي روابط خارجي اروپا بار ديگر بر بهره گيري از الگوي گفت و گوهاي هسته اي براي تعامل ميان کشورهاي منطقه براي ايجاد ثبات و امنيت تاکيد کرد. وزير امور خارجه کشورمان معتقداست : نيازمند نگرش جديدي به منظور استقرار ثبات در منطقه هستيم و اروپا قابليت کمک و ترويج اين ايده را دارد. از طرف ديگر در حالي در منطقه خليج فارس نيازمند يک رهيافت درون منطقه اي هستيم که از طريق ديالوگ و يک ساختار نهادي قانوني در خليج فارس امکان پذير است. در جريان بحث هسته‌اي، آمريکا تئوري بازي با حاصل جمع صفر را دنبال مي کرد؛ در حالي که نگرش جمهوري اسلامي اين بود که هيچ يک از طرفها احساس بازنده بودن نکرده و از شرايط باخت به دور باشند.ظريف در ادامه سفر خود به رم رفت و با همتاي ايتاليايي خود «آنجلينو آلفانو» ديدار کرد.
در اين ديدار آلفانو با اشاره به گزارش تازه آژانس بين المللي انرژي اتمي مبني بر اجراي تعهدات تهران در قبال توافق هسته اي، برجام را زمينه ساز افزايش ثبات و امنيت منطقه اي و بين المللي دانست . رييس دستگاه ديپلماسي کشورمان همچنين با سفر به فرانسه، با «امانوئل ماکرون» رييس جمهوري اين کشورملاقات کرد. ظريف و ماکرون در اين ديدار درباره روابط دوجانبه تهران- پاريس و مسائل مختلف منطقه اي و بين المللي رايزني کردند.ظريف در پاريس با رييس مجلس سناي فرانسه نيز گفت وگو کرد. در اين ديدارها توسعه روابط دوجانبه به ويژه در حوزه‌هاي اقتصادي و تجاري و پيش نيازهاي آن از جمله رفع موانع بانکي و مالي مورد توجه قرار گرفت.تلاش براي گسترش روابط دوجانبه جمهوري اسلامي ايران با اتحاديه اروپا، تداوم پايبندي طرفين به توافق هسته اي، حضور موثرتر اتحاديه اروپا در فرايند رفع تنش‌هاي خاورميانه، مقابله با تروريسم افراطي و ... را مي توان از مهمترين محورهاي گفت و گوي ظريف با مقام‌هاي اروپايي دانست.پژوهشگر ايرنا براي بررسي اهداف و پيام‌هاي سفر رييس دستگاه ديپلماسي کشورمان با «علي بيگدلي» و «فياض زاهد» دو تحليلگر و کارشناس سياست خارجي گفت وگو کرد.
شرايط تازه بين‌المللي و منطقه‌اي و ديپلماسي هوشمندانه ايران در اروپا
بيگدلي در گفت و گو با پژوهشگر ايرنا در مورد پيام‌هاي سفر ظريف در شرايط کنوني منطقه اي و بين المللي گفت: شاهد هستيم که با روي کار آمدن ترامپ، هر روز دايره اي که به دور ايران کشيده شده است، تنگ تر مي شود. مخصوصا سفر ترامپ به عربستان و شرکت در کنفرانس رياض که گردهمايي 40 کشور سني، نشان داد که آمريکا مي خواهد ما عملا فضاي خاورميانه را از دست بدهيم. ايران نبايد وارد بازي آمريکا شود و به راحتي از خاورميانه چشمپوشي کند و خود را از معادلات منطقه اي کنار بکشد، هرچند روي ايران و کشورهاي منطقه فشارهاي بسياري وجود دارد.به گفته بيگدلي، از طرف ديگر ميان اروپا و آمريکا فاصله افتاده است. اتحاديه اروپا به خاطر بدعهدي‌هاي ترامپ و سرزنش‌هايي که هر روز نسبت به ناتو انجام مي دهد از آمريکا فاصله گرفته است. اين فاصله بيش از همه در خروج آمريکا از کنفرانس زيست محيطي پاريس صورت گرفت و واکنش بسيار منفي اروپا به ويژه مرکل را به دنبال داشت. به نظر مي رسد اتحاديه اروپا ديگر از سياست‌هاي بين‌المللي آمريکا پيروي مطلق نداشته باشد. هرچقدر اتحاديه اروپا از آمريکا فاصله بگيرد به نفع ما خواهد بود.
بنابراين سفر ظريف به اروپا از اهميت فوق العاده اي برخوردار است. اين ديپلماسي به موقع انجام شد. با فاصله اي که ميان اتحاديه اروپا و آمريکا به وجود آمده به ويژه با چالش‌هايي که آمريکا در مسير اجراي برجام انجام مي دهد و تاکيد چند باره اروپا به پابرجايي برجام، اين فرصت براي ما مهيا شد تا از اين فضا براي کنشگري فعالانه استفاده کنيم. اين سفر بسيار به موقع بود. ايران مي‌تواند با کشورهاي اروپايي که به طور سنتي با آنها ارتباط داشته تعامل بيشتري داشته باشد و از اين راه منافع خود به ويژه در حوزه اقتصادي و برجام را تامين کند.اميدواريم اروپا با آمريکا در مسيري که ترامپ پيش گرفته همراه نشود که اگر همراه شود، کار بر ماسخت و سنگين خواهد شد. براي جلوگيري از اين همراهي، جمهوري اسلامي ايران بايد اين ديپلماسي را ادامه دهد و خود را به اروپا نزديکتر کند.اين کارشناس سياسي در خصوص تاثير تقويت ارتباط ايران و اتحاديه اروپا بر کاهش بي‌ثباتي در خاورميانه گفت: اتحاديه اروپا مانند آمريکا منافع مستقيم و اساسي در منطقه ما ندارد. اوباما در دوره رياست جمهوري خود در استراليا سخنراني کرد و گفت: خاورميانه ديگر براي ما اولويت پيشين را ندارد و ژئوپلتيک ما بيشتر معطوف به شرق آسيا است. ترامپ اما برعکس اوباما براي نوسازي اقتصاد کشورش ناچار است به سمت کشورهاي ثروتمند خاورميانه حرکت کند. حال خاورميانه دوباره براي آمريکا اولويت پيدا کرده است. اما اتحاديه اروپا منافع و جايگاهي مشابه آمريکا در خاورميانه ندارد که به اندازه آمريکا نگران تحولات و معادلات خاورميانه اي باشد. خاورميانه از اين منظر که اتحاديه اروپا مي خواهد در حل مناقشات بين المللي سهمي داشته باشد، برايش اهميت دارد.
در چنين شرايطي رييس دستگاه ديپلماسي کشورمان با علم به اهداف اروپا و آمريکا در خاورميانه، حرکت زيرکانه‌اي را براي تامين منافع خود انجام داده است. ايران که در جدول بندي‌هاي خاورميانه نقش بانفوذي دارد، تلاش مي‌کند اروپايي‌ها را قانع کند که شما مي توانيد با تاکيد بر ايران بر معادلات منطقه اي تاثيرگذار باشيد و تا اندازه اي فضا را براي کنشگري آمريکايي‌ها تنگ تر کنيد. ايران توانسته تا اندازه اي اروپايي‌ها را قانع کند که اگر شما به ايران نزديک شويد و در کشور ما سرمايه گذاري کنيد، ما هم به عنوان يک بازيگر اصلي در خاورميانه، به ويژه در ارتباط با داعش، مي‌توانيم به شما کمک کنيم تا شما هم يک بازيگر اصلي در برابر آمريکا باشيد. ايران از سويي به اروپايي‌ها امتياز مي‌دهد که در برابر کنترل تروريسم و ايجاد ثبات در منطقه براي آنان فضاي کنشگري ايجاد کند و از سويي ديگر با تامين منافع خود به ويژه در حوزه اقتصادي، برنقش اثرگذار خود در خاورميانه هم تاکيد مي کند.
سفر مثبت و به هنگام ظريف
«فياض زاهد» استاد دانشگاه، نويسنده و روزنامه نگار در گفت و گو با پژوهشگر ايرنا سفر ظريف به اروپا را بسيار به موقع و حاوي پيام التيام، همگرايي و تمرکز جامعه جهاني بر حفظ وضعيت ثبات در منطقه دانست. به گفته زاهد، دولت آمريکا در منطقه خاورميانه راهبرد دوگانه اي را دنبال مي کند. از يک طرف ترامپ در ظاهر با اظهارات نسنجيده اروپا و کشورهاي منطقه را دچار نوعي سردرگم کرده است، چون مشخص نيست دامنه و حوزه دفتار و استراتژي ترامپ چيست و آيا امکان پيش بيني دارد يا نه. دوم اينکه در سايه اين سردرگمي سياسي، به نظر مي رسد طيف تندرويي که در کاخ سفيد جمع شده اند به دنبال ايجاد زمينه‌هايي براي ايجاد يک جنگ منطقه اي و تامين منافع اقتصادي خود و تضمين امنيت استراتژيک رژيم صهيونيستي هستند.
زاهد ادامه داد: اين رويکردهاي دولت ترامپ در اروپا پذيرفته نيست. رابطه اروپا و آمريکا به سوي جنس رابطه آنها با يکديگر در دوره جورج دبليو بوش مي‌رود؛ دوره اي از عدم تفاهم سياسي، عدم همگرايي و توافق سياسي. مواضع «گرهارد شرودر» صدراعظم آلمان و «ژاک شيراک» رييس جمهوري فرانسه نشان مي داد که در آن دوره به شدت دولت‌هاي اروپايي از آمريکا فاصله گرفته بودند. اکنون هم به نظر مي رسد اروپا و آمريکا به اين سمت پيش مي روند.به گفته اين کارشناس، در چنين شرايطي سفر ظريف به اروپا به نوع موضع گيري اخير شوراي امنيت سازمان ملل در مورد پايبندي ايران به تعهداتش کمک کرد. ديپلماسي فعال ايران، مي تواند همگرايي بيشتر با آلمان و فرانسه و ايتاليا و به صورت محدود مذاکرات با دولت بريتانيا را به دنبال داشته باشد. مجموعه اينها مي تواند کمک کند به اينکه تيم افراطي اي که در عربستان مستقر شده و لابي‌هاي بانفوذ رژيم صهيونيستي، ايران را کمتر مورد تزاحم قرار دهد.
نوع موضع گيري و کنشگري کنوني دستگاه ديپلماسي، جمهوري اسلامي ايران را در مقام دولتي مسئول، مثبت و اهل تعامل در جامعه جهاني معرفي مي کند. وقتي شما در ميان رسانه‌ها و افکار عمومي از چنين موقعيتي برخوردار هستيد، آنگاه برخورد ايجاد تنش و جنگ و مجادلات منطقه‌اي و بين المللي کار سختي خواهد بود. بنابراين اين سفر بسيار مثبت بود و بايد به ديگر مقام‌هاي کشورمان توصيه کرد که از فرصت‌هاي مختلف براي حضور در مجامع بين المللي و تبيين افکار و انديشه‌هاي دولت و حکومت ايران استفاده کنند. در مجموع فضاي تازه تحولات منطقه اي و بين المللي به فرصت‌هاي پرشمار گسترش همکاري‌هاي جمهوري اسلامي ايران با کشورهاي اروپايي برجستگي بيشتري داده است. در اين فضا، دستگاه ديپلماسي کشور به دنبال زمينه سازي توسعه روابط و بهره برداري بيشينه از اين فرصت‌ها است .
ايران و شکاف بروکسل
اتحاديه اروپا در تلاش است تا به ويژه در مورد خاورميانه و ايران، سياست خارجي خود را از زير سايه سنگين کاخ سفيد خارج و استقلال راهبردي را در مقابل ايالات متحده ايجاد کند.
به گزارش گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا، سفر دوره اي «محمد جواد ظريف» وزير امور خارجه ايران به چند کشور اروپايي حاکي از آن است که مقام‌هاي حوزه سياست خارجي کشورمان تلاش دارند تا از ظرفيت‌هاي اتحاديه اروپا به عنوان يک موازنه دهنده استفاده کند. اکنون در شرايطي هستيم که دولتمردان آمريکايي و به ويژه «دونالد ترامپ» رئيس جمهوري اين کشور از هيچ خصومتي عليه ايران فروگذار نمي کنند. کاخ سفيد با خلف وعده آشکار در تلاش است با روش‌هاي گوناگون از منافع توافق هسته‌اي «برجام» بکاهد و فشار بر ايران را افزايش دهد. در اين عرصه با توجه به محبوبيت اندک ترامپ و سياست‌هاي آمريکا در عرصه جهاني، استفاده از توانايي‌هاي سياسي و اقتصادي کشورهاي اروپايي مي تواند تا حدودي وضعيت را به نفع کشورمان متوازن سازد.
در چارچوب همين راهبرد کلان سياست خارجي، ظريف در سفر به سه کشور مهم اتحاديه اروپا (آلمان، ايتاليا و فرانسه) با تاکيد بر لزوم ايجاد يک مجمع امنيتي منطقه اي در خليج فارس از مقام‌هاي اين کشورها خواست تا نقش پررنگ تري را در مباحث امنيت جمعي خاورميانه به ويژه خليج فارس ايفا کنند. همچنين در اين سفر در زمينه روابط اقتصادي دوجانبه و تحرک بيشتر اروپا در رابطه با ايران و ارتقا و تسهيل مبادلات مالي و تجاري مذاکراتي صورت گرفت .رسانه‌هاي انگليسي زبان نيز با اشاره به سفر وزير امورخارجه کشورمان به اروپا علاوه بر محور اختلافات اروپا- آمريکا، به موضوع تمايل کشورهاي قاره سبز به نقش آفريني در عرصه‌هاي سياسي و اقتصادي جهان به ويژه در رابطه با ايران پرداختند.
اتحاديه اروپا بازيگر اصلي در تعامل با ايران براي کشورهاي اروپايي پيروزي دوباره دکتر «حسن روحاني» در انتخابات رياست جمهوري به مفهوم ادامه سياست تعامل با غرب است. پيش از اين نتيجه همين رويکرد روحاني دستيابي به توافق هسته اي بود. تارنماي انديشکده اروپايي «جامعه و سياست بين المللي» (www.ips-journal.eu) ايران را فرصتي براي اتحاديه اروپا دانست که مي‌تواند به سياست خارجي اروپا در مقابل کاخ سفيد شکل و انسجام ببخشد. حال اتحاديه اروپا با توجه به خط مشي‌هاي نامشخص آمريکا، مي تواند نقشي مهم را بازي کند و با برداشتن گام‌هاي مصمم در سياست خارجي، خود را از سايه کاخ سفيد در عرصه سياست بين الملل رهايي ببخشد.اتحاديه اروپا تقريبا چنين ديدگاهي را دنبال مي کند و اين نگاه در پيام «فدريکا موگريني» مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، براي حسن روحاني عيان بود. به باور کارشناسان اروپايي، زماني که واشنگتن تمايلي به مصالحه در زمينه تحريم‌ها را ندارد، اتحاديه اروپا بايد ابتکارعمل را به دست گيرد.
اروپا مي تواند با فراهم سازي کانال‌هايي براي پرداخت و تامين مالي براي شرکاي تجاري ايران تاثير اين تحريم‌ها را کمتر کند. بنا به تحليل اين گزارش به نظر مي رسد که موگريني و اتحاديه اروپا در تلاش هستند تا خود را در موضوع رابطه با ايران به بازيگر سوم تبديل کنند.افزايش رابطه ميان ايران و اتحاديه اروپا - با وجود مقاومت‌هاي ايالات متحده- باعث ايجاد انگيزه در اروپا مي شود. در سال 2003 نيز اتحاديه اروپا با ورود در بحث هسته اي جايگاه تاثيرگذار خود در عرصه سياست بين‌الملل را نشان داد. اگر اين اتحاديه به دنبال ديپلماسي موفق است بايد خود را در يک موضوع امنيتي پراهميت، از بند محدوديت‌هاي ايالات متحده آمريکا رها کند. اتحاديه اروپا بايد نشان دهد که قادر است به صورت مستقل در مسائل مهم سياست جهاني وارد شود.
تارنماي تحليليLebLog نيز در گزارشي در مورد ديدگاه‌هاي اروپا و آمريکا در مورد ايران نوشت کميته امورخارجي پارلمان اروپايي توافق هسته اي ميان ايران و اعضاي شوراي امنيت بعلاوه آلمان را موفقيتي بزرگ در عرصه بين المللي به ويژه در ديپلماسي اروپا توصيف کرده است. اين کميته از اتحاديه اروپا خواست تا تلاش کند با افزايش فشار بر ايالات متحده، باعث اجراي کامل «برنامه جامع اقدام مشترک»(برجام) شود. اين گزارش نوشت: برخي کارشناسان آمريکايي نسبت به خط مشي‌هاي هميشگي ترامپ در دشمني با ايران و برجام هشدار داده اند زيرا تهران به طور کامل به اجراي آن متعهد بوده است. به اعتقاد تحليلگران ممکن است اين امر موجب منزوي تر شدن واشنگتن به جاي ايران شود به ويژه اينکه اعضاي اروپايي اين توافق، آن را تاييد مي کنند.
ممکن است اين شروعي براي يک تقابل باشد. اين مساله به ويژه پس از ديدار ترامپ از خاورميانه مي تواند به عنوان پيامي براي کاخ سفيد تحليل شود. علت آن است که اين بار اعضاي پارلمان اروپا از ايالات متحده خواستند تا برجام را اجرا کند و نه ايران. در مقابل اتحاديه اروپا نيز بايد استقلال راهبردي خود را با ارائه ديدگاه جايگزين براي امنيت در منطقه نشان دهد. بر پايه تحليل‌ها در اروپا اکنون براي اروپا آسان تر خواهد بود که از ديدگاه‌هاي ضدايراني و زبان نامتعارف ترامپ دوري کند زيرا اکنون ترامپ آشکارا در مورد حضور واشنگتن در ناتو و هزينه‌هاي اروپا در اين سازمان سخن گفته است.
ش.د9601869