(روزنامه اطلاعات - 1396/05/17 - شماره 26787 - صفحه 12)
آزادی موصل پیروزی چشمگیری در فرایند مبارزه با تروریسم تکفیری است. زخم‌های کاری بر جا مانده بر پیکر مناطق آزاد شده، مرگ، آوارگی و رنج ساکنان این مناطق و بحران‌های پیش روی کشورهای درگیر با تروریسم اما جلوه ای دیگر از این پیروزی را به شکلی عبرتی برای همه دولت‌های منطقه نمایان می سازد.
به گزارش ایرنا، عملیات نیروهای ارتش و بسیج مردمی عراق علیه تروریست‌های داعش در مرکز خلافت خودخوانده آنان یعنی موصل پس از ماه‌ها نبرد پر افت و خیز به آزادی این شهر انجامید؛ شهری که زمانی با جمعیتِ نزدیک به 2میلیون نفر، پس از بغداد عنوان دومین شهر بزرگ عراق را در شمال این کشور یدک می کشید.موصل در خردادماه 93 و در پی تسری یکباره سرطان داعش بر پیکر عراق سقوط کرد تا «ابوبکر البغدادی» رهبر بزرگترین و مخوفترین گروه تکفیری مسلح خاورمیانه در مسجد تاریخی «النوری» این شهر، با اعلام خلافت خود بر شام و عراق، آن را نقطه آغاز تصرف قلمرو بسیاری از کشورهای منطقه اعلام دارد. رویای دولت سازی تروریست‌ها اما عمر چندانی نداشت و نیروهای عراقی پس از بازیابی توان خود و خروج از وضعیت انفعالی، گام به گام تکفیری‌های مسلح را از مناطق اشغالی بیرون راندند. حدود یک سال پیش یعنی در اواخر خردادماه پارسال بود که «حیدر العبادی» نخست وزیر عراق از آزادی فلوجه و سقوط یکی از مهمترین سنگرهای داعش در این کشور خبر داد؛ رخدادی که بسیاری آن را مرحله پیش از بازپس گیری موصل عنوان کردند.
پس از وقفه ای چند ماهه، از اواخر مهرماه عملیات آزادسازی موصل آغاز شد تا پس از 9 ماه مهمترین مرکز تجمع داعش در عراق از دست تروریست‌ها رهایی یابد. خبر پیروزی قطعی نیروهای عراقی و اخراج تروریست‌ها از موصل را العبادی روز یکشنبه هجدهم تیرماه اعلام کرد و آن را «پیروزی بزرگ» بر داعش خواند.پس از این اعلام بود که پیام‌های تبریک بسیاری به سوی بغداد سرازیر شد؛ از ایران و کشورهای منطقه تا دولت‌هایی که در چارچوب ائتلاف ضدداعش در بمباران مواضع تروریست‌ها مشارکت جسته بودند. همزمان، بسیاری از رسانه‌ها تصاویری را از این شهر منتشر ساختند که روایتگر ویرانی موصل به دست داعش و بمباران‌های مکرر این شهر بود.در هم آمیختن شادمانی آزادسازی موصل با تاثر ویرانی یکی از آبادترین شهرهای عراق و نیز بسیاری از فجایع انسانی ناشی از حضور و مقاومت تروریست‌ها در این شهر به نوعی یادآور روزهای آزادسازی حلب در سوریه بود؛ شهری که روزی پررونق و مرکز اقتصادی این کشور بود و سرانجام پس از چهار سال اشغال در آذرماه 95 از تصرف تکفیری‌های مسلح رهایی یافت.
مقایسه روزهای قبل و بعد از جنگ و اشغال در شهرهای یادشده گویای عمق فجایعی است که بر اثر جولان تروریست‌های تکفیری در منطقه رخ نموده و مصائبی جبران ناپذیر را بر شهروندان کشورهایی چون سوریه و عراق تحمیل کرده است؛ مصائب و فجایعی که ریشه آن را می توان در ماجراجویی برخی دولت‌ها و بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای جست. نکته قابل تامل اینکه بسیاری از این بازیگران پس از رویاندن بذر گروه‌های تکفیری بر جغرافیای بحران خیز کشورهای خاورمیانه، خود در زمره مدعیان مبارزه با تروریسم قرار گرفته و اهدافی پیچیده را از این رهگذر دنبال کرده اند. مانع تراشی‌های بسیار بر سر راه عملیات آزادسازی موصل از جمله اعتراض به حضور گردان‌ها بسیج مردمی عراق، تداوم تجهیز تروریست‌ها و همزمان فرافکنی در عرصه مبارزه با گروه‌های تروریستی اما رویکردهای واقعی این بازیگران را تا حد زیادی عیان ساخته است.
با این حال، ویرانی شهرهای پررونق و فجایع انسانی که بر اثر تکاپوی تروریست‌ها در منطقه به وقوع پیوسته می تواند عبرتی برای بسیاری از پایتخت‌های پرزرق و برق منطقه باشد؛ مراکزی که به رغم حمایت از تکفیری‌های مسلح و به ویژه در دوره آوارگی آنان تضمینی برای در امان ماندن از ویرانگری تروریست‌ها نخواهند یافت .نکته عبرت آموز دیگر امکان بهره برداری بسیاری از گروه‌های تکفیری از نارضایتی‌های موجود در قلمرو کشورها است تا جایی که بسیاری از صاحبنظران مهمترین دلیل تصرف آسان موصل به دست داعش را ناشی از تعارض‌های موجود بین اکثریت سنی این شهر با دولت مرکزی دانسته و از امکان تکرار حوادثی مشابه در دیگر نقاط منطقه ابراز نگرانی کرده اند.
اكنون در بسیاری از کشورهای منطقه به ویژه کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به رغم تنوع قومی و مذهبی، حکومتداری تمامیت خواهانه از سال‌های گذشته تاکنون امتداد داشته و زمینه ساز نارضایتی‌های بسیاری شده است؛ زمینه‌هایی که در غیاب شیوه‌های واقعی مردمسالارانه در سیاست و حکومت می تواند فرصت‌هایی را در اختیار گروه‌های تندرو و تکفیری قرار دهد و به تکرار وقایعی چون سقوط موصل بینجامد، به ويژه آنکه پرونده گروه‌های تروریستی با اخراج آنان از شهرهایی چون موصل و حلب به طور کامل بسته نشده و هر لحظه امکان سربرآوردن گروهی با عنوانی تازه وجود دارد.از همین رو آزادسازی موصل از چنگ تروریست‌ها را علاوه بر پیروزی بزرگ باید عبرتی بزرگتر برای بسیاری از دولت‌های منطقه به شمار آورد.
سرنوشت عراق پس از آزادی موصل
عقب‌نشینی داعش مدت‌هاست که آغاز شده و بحث درباره زنده بودن یا مرگ ابوبکر بغدادی، رهبر این گروه همچنان ادامه دارد. در میان تمام این خبرها، بسیاری اعتقاد دارند که عراق حتی پس از پس‌گرفتن موصل هم درگیر مشکلات بسیاری خواهد بود .به گزارش ایسنا، به نقل از دویچه وله، پاییز سال گذشته میلادی (۲۰۱۶) زمانی که ارتش عراق حمله برای بازپس گرفتن موصل از داعش را آغاز کرد، بسیاری از ناظران می‌پنداشتند که ابوبکر بغدادی، سرکرده جریان تروریستی داعش در این شهر مستقر است.ابوبکر بغدادی تاکنون فقط یک بار جلوی دوربین رفته است و آن هم در شهر موصل بوده. تصرف موصل بزرگترین موفقیت رهبر داعش به حساب می‌آید. کمی بعد از این نوار ویدئویی بود که شایعاتی پخش شد مبنی بر این که بغدادی از موصل رفته و در مرز سوریه با عراق در مکانی نزدیک رود فرات سکنا گزیده است. به نظر می‌رسد فرار به خارج از عراق و سوریه برای مردی که ۲۵میلیون دلار برای دستگیری‌اش جایزه تعیین شده، بسیار خطرناک باشد. گفته می‌شود بغدادی به خاطر دلایل امنیتی فقط چند روز در یک محل مشخص زندگی می‌کند.
او همچنین از تشریفات می‌پرهیزد. ارتش آمریکا بر این نظر است که او به همین دلایل امنیتی به طور مستقیم با فرماندهان خود ارتباطی ندارد و با آنان نیز صحبتی نمی‌کند.آخرین خبری که از ابوبکر بغدادی، مردی که در سال ۲۰۱۰میلادی رهبری جریان تروریستی داعش که هنوز به این نام خوانده نمی‌شد را به دست گرفت، موجود است، خبری است مربوط به پیام شنیداری او که در آغاز ماه نوامبر سال گذشته میلادی (۲۰۱۶) منتشر شد.روسیه در چنین شرایطی اعلام کرده که بغدادی در روزهای پایانی ماه مه سال جاری میلادی (۲۰۱۷) در پی حمله هوایی جنگنده‌های این کشور به مواضع داعش کشته شده است. البته این خبر هنوز از طرف نیروهای دیگری چون آمریکا تایید نشده است .این نخستین بار نیست که در رسانه‌ها خبر مرگ ابوبکر بغدادی منتشر می‌شود، اما این موضوع که جریان تروریستی داعش این خبر را هنوز تکذیب نکرده و بغدادی نیز در این باره نظری نداده، امکان صحت خبر را تقویت می‌کند.
حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق، ۱۸تیر به موصل رفت و آنجا اعلام کرد که این شهر به طور کامل از کنترل جریان تروریستی داعش خارج شده است. او به نظامیان عراق این "پیروزی بزرگ" را تبریک گفت .ارتش عراق از ماه اکتبر سال گذشته میلادی (۲۰۱۶) حمله برای پس گرفتن این شهر را از نیروهای داعش آغاز کرد. بخش شرقی این شهر در ماه ژانویه سال جاری میلادی (۲۰۱۷) آزاد و یک ماه بعد حمله برای آزادسازی بخش غربی شهر آغاز شد.گفتنی است که ائتلاف جهانی ضدداعش به رهبری آمریکا از راه هوا ارتش عراق را برای بازپس‌گیری موصل حمایت می‌کرد.در ماه‌های اخیر توجه همه نهادهای رهبری در عراق به موصل و پیروزی بر جریان تروریستی داعش در این شهر متمرکز بود. اما حتی پیروزی بر داعش در شهر موصل نیز این کشور از برقراری صلح و آرامش فاصله بسیاری دارد.
فعالیت پنهان داعش
عراق با مشکلات بسیاری روبروست. یکی از این مشکلات جریان تروریستی داعش است. داعش گرچه در موصل شکست خورده ولی هنوز فعال است و نیروهای بسیاری دارد و بخصوص در مرز عراق با سوریه قدرتمند است.حتی در صورت پیروزی بر داعش، این نیروهای گروه می‌توانند به جنگ‌های پارتیزانی روی آورند و همچنان مخل آرامش عمومی در این کشور باشند.
بازسازی
بیشتر شهرهای عراق در پی جنگی چندین ساله به مخروبه تبدیل شده است. غرب شهر موصل چنان تخریب شده که برمبنای تخمین سازمان ملل متحد تنها برای بازسازی زیرساخت‌های اقتصادی این منطقه به ۴۰۰میلیون دلار بودجه نیاز است.در چنین شرایطی بودجه بازسازی همه مناطق جنگ‌زده میلیاردها دلار می‌شود و این در حالی است که 3 میلیون شهروند عراقی در کشور خود از مناطقی که در آن زندگی می‌کرده‌اند رانده شده و محتاج کمک‌های عاجل دولتی هستند .لیزه گرانده، هماهنگ کننده کمک‌های انساندوستانه سازمان ملل متحد در عراق در این باره گفته است:درگیری‌ها ممکن است به پایان برسند، اما بحران انسانی در عراق به پایان نمی‌رسد.
از طرفی،یکی دیگر از مشکلات بزرگ عراق وجود فساد اداری در این کشور است که یکی از بزرگترین سدهای پیشرفت در این کشور به حساب می‌آید. منتقدان دولت عراق مدت‌هاست که این اتهام را به برخی مقامات این کشور وارد می‌دانند که آنها تنها به پرکردن جیب‌های خود می‌اندیشند.برمبنای گزارش سازمان جهانی شفافیت، عراق در سطح جهان از نظر فساد در میان ۱۷۶کشور جهان در ردیف صدوشصت‌وششم قرار دارد. حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق، در ابتدای به قدرت رسیدن اعلام کرده بود که با فساد در این کشور مبارزه خواهد کرد، اما تاکنون به هیچ یک از اهداف خود در این مورد نرسیده است.
مناطق مناقشه‌برانگیز
در شمال عراق مناطقی وجود دارند که هم دولت مرکزی و هم کردهای این کشور مناطق زیر نفوذ خود می‌نامند. یکی از این مناطق کرکوک است. پیش‌مرگ‌های کرد در جریان مبارزات خود موفق شدند مناطق نفت‌خیز کرکوک را زیر کنترل خود درآورند.به نظر نمی‌رسد که کردها مایل باشند این مناطق را ترک کنند. دولت مرکزی و کردهای عراق تفاهم کرده‌اند که بحث درباره این مناطق مناقشه‌برانگیز را بعد از بازپس گیری موصل از داعش ادامه دهند. کارشناسان امور عراق نگران آنند که در صورت به نتیجه‌نرسیدن گفت‌وگوها بر سر این مناطق، احتمال شروع درگیری‌های نظامی میان دوطرف وجود دارد.
استقلال‌خواهی کردهای عراق
کردهای عراق در حال حاضر از خودمختاری وسیعی در این کشور برخوردارند. مسعود بارزانی، رئیس اقلیم و رهبر حزب دموکرات کردستان عراق از مبارزه با جریان تروریستی داعش استفاده کرده و می‌کوشد استقلال کردستان را از عراق اجرایی کند. کمک‌های نظامی جهانی به کردهای عراق برای مبارزه با جریان تروریستی داعش نیز سبب شده که بنیه نظامی کردها به شدت تقویت شود. در ماه سپتامبر سال جاری میلادی (۲۰۱۷) قرار است رفراندوم استقلال در مناطق کردنشین عراق برگزار شود.
در چنین شرایطی، نیویورک تایمز نوشت:داعش هنوز نمرده است؛ شرایطی که زمینه ساز ظهور داعش در عراق شد؛ همچنان به قوت خود باقیست. شاید روزی شاهد ظهور «داعش 2» باشیم.به گزارش ایرنا، 'آنتونی جی.بلینکن'معاون وزیر خارجه سابق آمریکا در دولت 'اوباما' و مدیرعامل 'مرکز «پن بیدن» برای دمکراسی و تعامل جهانی' در واشنگتن در این دیدگاه نوشت:آزاد شدن شهر 'موصل' پایتخت بالفعل 'داعش' در عراق نقطه عطفی در جنگ با خطرناک ترین گروه تروریستی جهان است.داعش دیگر خطه مهمی در خاک کشورعراق دردستش نیست.عراق؛ لنگرگاه داعش برای استخدام جنگجویان خارجی بود و کشوری بود که داعش حریصانه منابع غنی طبیعی آن از جمله نفت را استثمار می کرد.با این حساب داعش با از دست دادن موصل؛ ادعایش برای ساخت یک حکومت و خلافت خود بخود منتفی است.
طبیعی است که دولت ترامپ باید از این موضوع خوشحال باشد و پایان کار این خلافت خودخوانده را جشن بگیرد. اما هنوز زود است که خاطرمان از هر نظر آسوده باشد. یک علت مهم آن این است که ما هنوز یک استراتژی مشخص برای فردای پایان کار داعش نداریم. 15 سال قبل، در آغاز تهاجم نظامی جورج بوش به عراق؛ دو سناتور وقت شامل «جو بایدن» و «ریچارد لوگار» وقوع یک اتفاق ناخوشایند در آینده را پیشگویی کردند و این پرسش را از بوش مطرح کردند که خوب حالا بعد از رفتن صدام حسین مسئولیت آمریکا چه خواهد بود؟ این پرسش، مهم ترین سئوال بود اما هرگز برای یافتن پاسخ آن کنکاش نشد. به این سئوالها پاسخ داده نشد و نتیجه آن شد که داعش آمد و جانشین صدام حسین شد.
حالا همان سئوال‌هایی که آن روز برای رفتن صدام حسین مطرح بود امروز با جدیت و حساسیت بیشتری در مورد رفتن داعش مطرح است. داعش حتی اگرهم از بعد نظامی شکست خورده باشد؛ اما شرایط و اوضاع سیاسی و اقتصادی کشور عراق که زمینه ساز ظهور داعش شد؛ همچنان باقی‌است. همین اقتضائات نابهنجار بود که درسال 2003 امکان خیزش داعش را مهیا ساخت وصدالبته که تهاجم نظامی آمریکا به عراق یکی از عوامل بروز این نابسامانی‌ها بود.امروز هم همین شرایط و اوضاع در جامعه عراق وجود دارد. پس با این اوصاف؛ چطور می توان ادعا کرد که کار داعش تمام است و این گروه تروریستی شکست خورده است.الآن در مقطع کنونی؛ فوری ترین الزام این است که با تکیه بر منابع موجود ؛ تلاش شود که در شهرهای آزاد شده ثبات؛ امنیت ؛ حاکمیت و بازسازی انجام پذیرد تا آوارگان جنگی در امنیت کامل به شهر و خانه و کاشانه شان بازگردند. ادامه دارد...
ش.د9601863