(روزنامه اطلاعات – 1396/11/10 – شماره 26929 – صفحه 12)
سال ۲۰۱۷ میلادی سال پرفراز و نشیب و در عین حال مهمی برای کشور عراق به شمار می‌آید؛ بی‌شک مهمترین رخداد این کشور طی این سال بیرون راندن داعش از عراق بود. به گزارش خبرگزاری فارس، کشور عراق درحالی سال ۲۰۱۷ میلادی را پشت سر می‌گذارد که شاهد رخدادها و تحولات مهمی به خصوص در دو حوزه سیاسی و نظامی و امنیتی بود. «کرم سعدی»، کارشناس مسائل سیاسی و راهبردی عراق طی یادداشتی که پایگاه خبری «العربی الجدید» تحت عنوان «عراق ۲۰۱۷ داعش را بیرون می‌راند» آن را منتشر کرد، مروری بر فراز و نشیب‌های سیاسی و امنیتی عراق در این دارد.
کرم سعدی در این‌باره می‌نویسد:چه بسا مهمترین اتفاق عراق در سال ۲۰۱۷ میلادی، صرف نظر از برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان، بسته شدن پرونده «داعش» در این کشور باشد که «حیدر العبادی»، نخست وزیر عراق دسامبر گذشته با اعلام اینکه پس از نبردهای سخت و سنگین که ۴۳ ماه ادامه داشت و با بهره گیری از حمایت‌های جامعه جهانی، نیروهای امنیتی و نظامی عراق بر تمام مناطق و نقاطی که سال‌ها تحت اشغال داعش بود، سیطره یافته و کنترل آنها را در دست گرفتند.اما حکایت «داعش» با اشغال مناطقی در عراق آغاز نشده بود، بلکه شروع آن به سال‌ها قبل باز می‌گشت.
داعش چگونه شکل گرفت؟
ریشه‌های گروه تروریستی داعش به گروهی به نام «التوحید و الجهاد» باز می‌گردد که پس از تجاوز نظامی آمریکا به عراق، در سال ۲۰۰۳ میلادی، «ابو مصعب الزرقاوی» اردنی آن را در این کشور تاسیس کرد تا شش ماه بعد در فوریه سال ۲۰۰۴ میلادی نام آن به «قاعدة الجهاد فی بلاد الرافدین» (گروه جهادی القاعده در سرزمین رافدین) تغییر نام دهد و با جماعتی به نام «مجلس شوری المجاهدین» ادغام می شود که حدود ۱۰ گروه شبه نظامی محلی عراقی را در برمی‌گرفت، گروه‌هایی که هدف خود را مبارزه با حضور نظامی آمریکا در عراق اعلام کرده بودند.اما مجلس شوری المجاهدین به دلیل اختلافات ایدئولوژیک و ساختاری گروه‌های تشکیل دهنده این مجلس با گروه القاعده به رهبری ابو مصعب الزرقاوی منحل شد، اختلافاتی که بعدها به رویارویی و درگیری‌های مسلحانه و عملیات‌های ترور متقابل منتهی شد.
در سال ۲۰۰۶ میلادی «احمد الخلایله»، معروف به ابومصعب الزرقاوی با «اسامه بن لادن»، رهبر وقت سازمان القاعده، شاخه مادر، در فیلمی که از وی در بیابان‌های «الانبار»، در غرب عراق گرفته شده بود، بیعت کرد تا گروه وی به طور رسمی به «سازمان القاعده در عراق» تغییر نام دهد.زرقاوی در همان سال ۲۰۰۶ میلادی در یکی از حملات هوایی جنگنده‌های آمریکایی در استان «دیالی» در شرق عراق کشته می‌شود تا «ابو حمزه المهاجر» به عنوان رهبر جدید القاعده در عراق جانشین وی شود، کسی که پس از بیعت رهبران اصلی القاعده با وی، تشکیل «دولت اسلامی عراق» را اعلام کرد.
«دولت اسلامی عراق» متشکل از چندین گروه مسلح از جمله القاعده، جماعت پرچم‌های سیاه، کتائب عمر و غیره بود،اما گروه‌های شبه نظامی محلی که با اشغالگری آمریکا مبارزه می‌کردند، از پیوستن به دولت اسلامی سر باز زدند و این موجب از سرگیری رویارویی‌ها و درگیری‌های مسلحانه بین دو طرف شد.روز نوزدهم آوریل سال ۲۰۱۰ میلادی نظامیان آمریکایی «ابو عمر البغدادی» و ابوحمزه المهاجر را از پای درآوردند. کمتر از یک هفته بعد اعلام شد، «ابو بکر البغدادی» به عنوان امیر (سرکرده) گروه دولت اسلامی عراق انتخاب شد. ابوبکر البغدادی موفق شد، بر دیگر گروه‌های مسلح و شبه نظامی فائق آید و پیروزی بزرگی به دست آورد.
وی همچنین عملیات‌های بزرگ و گسترده‌ای در عراق انجام داد که منجر به خروج برخی از شهرهای عراق از سیطره نظامیان آمریکایی شد .بعد از آغاز ناآرامی‌ها در سوریه، البغدادی به همراه صدها نفر از عناصر خود به سوریه منتقل شد، اینکه وی چگونه توانسته به سوریه انتقال یابد، مورد بحث و تردید است. البغدادی در سوریه این امکان را یافت تا صدها سوری را جذب گروه خود کند و پس از ورود ناآرامی‌های سوریه به مرحله حمل سلاح و اقدام نظامی جهت براندازی نظام در این کشور و قبل از سیطره کامل این گروه بر شهر رقه، در سال ۲۰۱۳ میلادی تشکیل گروه «دولت اسلامی عراق و شام» اعلام شد تا در ادامه و در ماه ژوئن سال ۲۰۱۴ میلادی این گروه نام خود را به «خلافت اسلامی» تغییر دهد و ابوبکر البغدادی خود را به عنوان «خلیفه مسلمین» منصوب کند و ساکنان مناطق تحت تصرف این گروه در عراق و سوریه وادار به بیعت با البغدادی شوند.
آخرین تجاوز
فلوجه در ۶۰ کیلومتری غرب بغداد، اولین شهر عراق بود که داعش آن را به طور کامل تصرف کرد و در ۱۰ ژوئن سال ۲۰۱۴ میلادی نیز بر شهر موصل، در شمال عراق سیطره یافت و به سرعت با انتشار در مناطق دیگر سیطره خود را بر مناطق گسترده‌ای از این کشور تحمیل کرد. در این راستا، عناصر داعش به سمت استان کرکوک در شمال عراق پیشروی کرده و ۱۲ ژوئن، یعنی دو روز پس از تصرف موصل، سیطره خود را بر کرکوک و استان صلاح‌الدین در شمال عراق تحمیل کردند.داعش به موازات فروپاشی خطوط نیروهای عراقی پیشروی به سمت بغداد را ادامه داد، اما به دلایل نامعلوم پیشروی خود را متوقف کرد و این به نیروهای عراقی اجازه داد تا برای متوقف کردن پیشروی، کمربندی اطراف بغداد ایجاد کنند.
سرکردگان داعش چه کسانی هستند؟
بر اساس اطلاعات به دست آمده، چه از بیانیه‌ها و اطلاعیه‌های گروه یا گزارش‌های سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی غرب، از مجموع ۴۴ عضو تشکیل دهنده مجلس شوری در گروه که مسئول ولایت‌ها و فرماندهان میدانی و نظریه پردازان شرعی و دینی آن شمرده می‌شوند، ۳۱ نفر در شکل‌گیری داعش و رهبری آن از ابتدا نقش داشتند که از میان ۲۳نفر از آنها تاکنون کشته شده‌اند، که عبارتند از : ۱-فاضل الحیالی، ملقب به أبومسلم الخراسانی۲-أبوعبدالرحمن البیلاوی ۳-أبو مهند السویداوی، والی الأنبار ۴-رضوان حمدون أبوجرناس، والی نینوى ۵-شیخ عبدالباسط الأنصاری ۶-أبوزهراء المحمدی، والی فلوجة ۷-أبومحمد العدنانی، سخنگوی گروه ۸-نعمان منصور الزیدی، معروف به ابو سلیمان الناصرلدین‌الله ۹-تارخان پاتیراشویلی، معروف به أبو عمر چچنی۱۰-مصطفى عبدالرحمن أبوعلاء العفری ۱۱-إیاد بشار السامرائی، ملقب به أبو أنس ۱۲-یونس سالم حسین الجبوری، ملقب به أبوحمزة ۱۳-أیوب شیحان الشمری ۱۴-إبراهیم الطویل المتیوتی ۱۵-حسن المصری ملقب به أبو‌الحارث ۱۶-صلاح مصطفى قره باش ۱۷-أبو علی الخلیلی فلسطینی۱۸-فارس یونس الجرجری ۱۹-حجی بکر سمیر الخلیفاوی ۲۰-صادق جعفر معروف به صلاح‌الدین ۲۱-نبیل الجبوری معروف به أبو سیاف که در سال ۲۰۱۵ میلادی طی هلی برن نظامیان آمریکایی در دیر الزور کشته شد
۲۲-فلاح الکردی، أبو عمر السلفی
۲۳-وسام نجم عبد زید.
اما مشهورترین رهبران بازمانده از نسل بنیانگذار داعش بر اساس اطلاعات به دست آمده عبارتند، از:
۱-إبراهیم عواد البدری، رهبر گروه (عراقی)۲-أبو سلیمان ناصر، فرمانده نظامی و میدانی کنونی گروه (عراقی)۳-أبو علی الأنباری (عراقی)۴-شاکر وهیب (عراقی)۵-حسین بلال بوسنیچ (بوسنیایی) ۶-طارق بن الطاهر بن الفالح العونی الحرزی (تونسی)۷-أبو عبدالله الحربی (کویتی)۸-أبو عبدالرحمن الشامی که فردی مسن بوده و به نظر می‌رسد، مفتی گروه باشد
گمانه‌زنی‌ها درباره نیروی انسانی داعش
شمار عناصر داعش در عراق و سوریه حدود ۴۰ هزار نفر تخمین زده می‌شد که در اوج قدرت گروه توانست، بر ده‌ها شهر بزرگ و نیمه بزرگ در عراق و سوریه سیطره یابد که در مجموع مساحتی بالغ بر ۳۱۰ هزار کیلومتر مربع را شامل می‌شد و این معادل مساحت چهار کشور عربی و بزرگ‌تر از مساحت انگلیس است که بالغ بر ۲۴۲ هزار کیلومتر مربع است. با عقب‌نشینی گسترده و بزرگ نیروهای عراقی مقابل پیشروی داعش، آیت العظمی «علی سیستانی»، مرجعیت عالی دینی شیعیان عراق در تاریخ ۱۳ ژوئن سال ۲۰۱۶ میلادی فتوی «جهاد کفایی» را برای مبارزه با داعش صادر کردند. در پی این فتوی نیروی بسیج مردمی عراق موسوم به «الحشد الشعبی» تاسیس شد و با تشکیل آن تمام گروه‌های مقاومت و مردمی در آن گرد آمدند.
مهمترین مناطق آزاد شده توسط ارتش عراق
در ماه مه سال ۲۰۱۴ میلادی نیروهای عراقی با پشتیبانی نیروهای الحشدالشعبی و پدافند نیروی هوایی عراق و مشارکت نیروی هوایی ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا عملیات باز پس گیری مناطق تحت تصرف داعش در عراق را آغاز کردند.عملیات با آزادسازی شهرک «آمرلی»، در ۱۶۰ کیلومتری شمال بغداد آغاز شد. این شهرک در ۳۱ ماه مه ۲۰۱۴ آزاد شد و پس از آن منطقه «جرف الصخر» در ۶۰ کیلومتری جنوب بغداد در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۴ از اشغال داعش خارج شد .نیروهای عراقی نبردها و عملیات‌های خود را با آزادسازی مناطق دیگر ادامه دادند و به این ترتیب، ناحیه «بلد» در ۹۳ کیلومتری شمال بغداد و به دنبال آن استان صلاح الدین در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۴ میلادی از اشغال داعش آزاد شد.
از مهمترین مناطق و شهرهای آزاد شده در سال ۲۰۱۵ میلادی می‌توان به ناحیه المقدادیة در استان دیالى، در ۱۰۰ کیلومتری شمال شرقی بغداد در تاریخ ۲۴ژانویه، تکریت در ۱۶۰ کیلومتری شمال بغداد، در تاریخ ۳۱ مارس، بیجی در ۱۷۵ کیلومتری شمال بغداد در تاریخ ۲۱ اکتبر و شهر الرمادی، مرکز استان الأنبار در ۲۸ دسامبر اشاره کرد.در سال ۲۰۱۶ میلادی نیروهای عراقی مناطق بیشتری را آزاد کردند که مهمترین آنها عبارت بودند، از : ناحیه کبیسه در استان الأنبار مورخ ۲۵مارس، منطقه هیت مورخ ۱۴ آوریل، منطقه الرطبة مورخ ۲۷ می، شهر فلوجة مورخ ۲۶ ژوئن، شهر الخالدیة مورخ ۳۱ ژوئیه و گذرگاه الولید مورخ ۳ ماه می سال ۲۰۱۶ میلادی همچنین شاهد آزادسازی شهرهای مهمی در استان نینوی بود که مهمترین آنها عبارت بودند، از: القیادة ۱۰ژوئیه، الشورة ۲۹أکتبر، حمام العلیل ۶نوامبر، فرودگاه تلعفر ۱۶نوامبر و دشت نینوى ۲۸ نوامبر. اما سال ۲۰۱۷ میلادی سال تعیین سرنوشت نبردها در موصل و الانبار و آزادسازی مابقی مناطق تحت اشغال داعش بود، لذا در ۲۴ ژانویه بخش شرقی موصل و ۲۷آوریل ناحیه الحضر و ۳ می ناحیه القیروان و ۴ ژوئن ناحیه البعاج و سرانجام ۱۰ژوئیه بخش غربی موصل که مهمترین عملیات شمرده می‌شد، آزاد شدند.
همچنین نیروهای عراقی موفق شدند، مابقی مناطق تحت اشغال داعش در الانبار را نیز در سال ۲۰۱۷ میلادی آزاد کنند که مهمترین این مناطق عبارت بودند، از : شهرک عکاشات در تاریخ ۱۶ سپتامبر، ناحیه عکاشات در همان ماه، ناحیه القائم در تاریخ ۳ نوامبر و ناحیه راوة در ۱۷ نوامبر. در نبردهای سرنوشت‌ساز نیروهای عراقی موفق شدند، منطقه «الجزیره» واقع بین دو استان نینوی و الانبار را با پشتیبانی نیروی هوایی ارتش این کشور آزاد کنند و به مرزهای مشترک عراق و سوریه از منطقه الرمانه تا تپه صفوک به طول ۱۸۳ کیلومتر برسند و براساس بیانیه ارتش و نیروهای مسلح عراق در تاریخ ۹ دسامبر کنترل کامل مرزهای مشترک بین عراق و سوریه را از گذرگاه الولید تا گذرگاه ربیعه در دست گیرند.به این ترتیب، داعش تمام مناطقی را که در سال ۲۰۱۴ میلادی تصرف کرده بود و معادل یک سوم مساحت عراق می‌شد، را در پی عملیات نظامی مستمر سه ساله ارتش عراق که از سوی ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا حمایت می‌شد، را از دست داد.
خسارات‌های سنگین
کشور عراق طی نبرد اخیرش با داعش شاهد فجایع بشری بود که شش برابر فجایع وارده بر این کشور طی اشغال نظامی آمریکا در سال ۲۰۰۳ میلادی بود. داعش بر که بر ۴۹ درصد از مساحت عراق شامل شهرهایی در استان‌های الانبار، صلاح الدین، نینوی، دیالی، کرکوک، شمال بابل و کمربند بغداد استیلا یافته بود و این مناطق بار اصلی این فجایع را بر دوش می‌کشید.بر اساس اطلاعات دبیرخانه شورای وزیران عراق و سه سازمان و نهاد محلی و اروپایی مجموع خسارات جانی وارده به عراق از زمان حمله داعش به این کشور در ژوئن سال ۲۰۱۴ تاکنون کشته و زخمی شدن حدود ۲۳۰ هزار غیر نظامی و ۷۱هزار نیروی نظامی وابسته به نیروهای الحشدالشعبی، ارتش عراق، نیروهای پیشمرگه و مبارزینی از عشایر عراق و مفقود شدن ۲۰ هزار غیر نظامی و ربوده و بازداشت شدن ۶۰هزار شهروند عراقی و آواره شدن ۶ر۵میلیون عراقی بوده است که حدود یک میلیون نفر آواره کشورهای دیگر از جمله ترکیه، اردن، مصر، لبنان، سوریه و دیگر کشورهای اروپایی شدند.
همچنین نقض‌های حقوق بشری علیه شهروندان عراقی به دست داعش و شماری از گروه‌های شبه نظامی ثبت شده که بارزترین آنها اسارت هزاران زن ایزدی و فروش آنها به عنوان کنیز در بازارهای برده داری و تصرف املاک مسیحیان در شمال عراق است.بر اثر عملیات نظامی و نبردهای جاری و حملات هوایی و توپخانه‌ای و موشکی طی مبارزه با داعش تخریب ۲۰۰ ناحیه و شهر و شهرک و بیش از ۶ هزار روستا و ده در شمال و غرب و مرکز به ثبت رسیده است .و سرانجام اینکه تخمین زده می‌شود، خسارات مالی وارد شده بر عراق بیش از ۱۰۰میلیارد دلار و بودجه اختصاص یافته از سوی دولت عراق برای مبارزه با داعش در طول این سال‌ها بالغ بر ۷۱میلیارد دلار باشد. ادامه دارد...
http://www.ettelaat.com/etiran/?p=343590
ش.د9604914