(روزنامه جوان - 1395/01/21 - شماره 4783 - صفحه 6)
شروع دور جديد درگيري‌ها در قرهباغ بين نيروهاي ارمنستان و جمهوري آذربايجان نگراني‌ها را نسبت به وجود بحران جديد در منطقه افزايش داده است؛ بحراني كه دود آن علاوه بر كشورهاي درگير به چشم كشورهاي منطقه نيز خواهد رفت. بازگشت درگيري و تنش در منطقه قفقاز با توجه به رشد افراط‌گرايي و فعاليت گروه‌هايي همچون داعش در خاورميانه مي‌تواند زمينه فعاليت و جذب نيرو براي آنها را فراهم كند.
در شرايطي كه توجه جهانيان به بحران سوريه و پايان دادن به پنج سال درگيري در اين كشور بود، درگيري ديگري در منطقه قرهباغ روي داد و توجهات را به خود جلب كرد. پس از مدت‌ها آتش‌بس در قرهباغ كوهستاني، از شنبه گذشته نيروهاي نظامي جمهوري آذربايجان و ارمنستان بار ديگر روي يكديگر آتش گشودند و زخم‌هاي كهنه بين دو طرف پس از 22 سال سر باز كرد و نگراني‌ها نسبت به شروع بحران جديدي در جهان افزايش يافت. به‌رغم بيش از دو دهه آتش‌بس بين دو كشور، اين درگيري‌ها نشان داد كه اختلافات بين دو طرف مناقشه همچون آتش زير خاكستر در اين فاصله زماني باقي مانده است.
از همان ابتداي شروع درگيري‌ها قدرتهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي دو طرف مناقشه را به خويشتنداري دعوت كردند تا از گسترش دامنه بحران جلوگيري كنند. در درگيري‌هاي اخير كه چهار روز متوالي ادامه داشت بيش از 20 نيروي آذري و 18 ارمني كشته و صدها تن ديگر زخمي شدند و در نهايت روز سه‌شنبه گذشته با توافق طرفين آتش‌بسي شكننده برقرار شد تا دو طرف، مذاكرات را بر سر بحران قرهباغ از سر بگيرند.
برخي از كارشناسان پيش از آغاز درگيري‌ها در اين منطقه هشدار داده بودند كه اين ناحيه گره كوري را در قفقاز جنوبي ايجاد كرده است و هر لحظه از آن بوي باروت به مشام مي‌رسد. براي برقراري صلح و ثبات پايدار و مطمئن در منطقه قرهباغ كوهستاني كوشش‌هاي متعددي از سوي سازمان ملل و گروه مينسك متشكل از روسيه، فرانسه و امريكا به عمل آمده و طرح‌هاي صلح مختلفي ارائه گرديده است ولي تاكنون هيچ‌‌يك از اين طرح‌ها به نتيجه مورد انتظار نرسيده و وضعيت حاكم بر منطقه همچنان نه جنگ و نه صلح است.
آتش‌بس شكننده
به‌رغم آتش‌بس در قرهباغ اما باز هم احتمال تشديد درگيري‌ها در اين منطقه وجود دارد، چراكه هفته گذشته وزارت دفاع آذربايجان به ارتش اين كشور دستور داد تا براي حمله به «خان كندي» پايتخت جمهوري خودمختار قرهباغ آماده باشد و الهام علي‌اف، رئيس‌جمهور آذربايجان نيز در پيام توئيتري گفت بحران قرهباغ تنها با تماميت ارضي آذربايجان قابل حل خواهد بود و راه‌حل ديگري وجود ندارد. همچنين سرژ سركيسيان رئيس‌جمهور ارمنستان هشدار داده است تشديد تنش‌ها مي‌تواند به جنگي تمام عيار تبديل شود. اظهارات تند مقامات دو كشور نشان مي‌دهد كه در صورت بالا گرفتن درگيري‌ها جنگ منطقه‌اي به راه خواهد افتاد كه سايرين را نيز درگير خواهد كرد.
از سوي ديگر، شماري از روحانيون جمهوري آذربايجان با صدور فتوا خواهان ادامه عمليات ارتش اين كشور براي بازپس‌گيري اراضي جمهوري آذربايجان از نيروهاي ارمني شدند. از آنجا كه تركيه نيز حمايت تمام قد خود را از آذربايجان اعلام كرده و گفته است تا قيامت در كنار آذربايجان خواهد ماند، اين موضع‌گيري هم بر وخامت اوضاع افزوده است. با توجه به ژئوپلتيك قفقاز، مسلماً گسترش ناامني در اين منطقه مي‌تواند در درازمدت پيامدهاي منفي براي امنيت كشورهاي منطقه در پي داشته باشد كه اين مسئله ديپلماسي فعال قدرتهاي منطقه را مي‌طلبد تا از گسترش بحران جلوگيري كنند.
بازگشت احتمالي تكفيري‌ها به قفقاز
نگراني ديگري كه از تشديد تنش‌ها در قرهباغ وجود دارد احتمال ورود تروريست‌هاي داعش به اين منطقه است. منطقه قفقاز با توجه به تنوع قوميتي و مذهبي، مستعد جذب تكفيري‌هاست. بر اساس آمار سازمان‌هاي اطلاعاتي غرب نزديك به 10 هزار نفر از نيروهاي چچني و قفقاز در گروه‌هاي تروريستي سوريه و عراق عضويت دارند كه براي مقابله با منافع روسيه به خاورميانه اعزام شده‌اند و بالا گرفتن درگيري‌ها در قرهباغ و به وجود آمدن خلأ امنيتي در اين منطقه فرصت خوبي براي بازگشت تكفيري‌ها به منطقه است. همچنانكه برخي منابع روز چهارشنبه گذشته اعلام كرده‌اند كه اعضاي داعش كه داراي اصليت آذربايجاني هستند و تعدادشان به حدود 100 تن مي‌رسد سوريه را ترك كرده‌اند و با هدف جنگ در قرهباغ از خاك تركيه به سمت كشورشان بازگشته‌اند.
با توجه به نارضايتي عمومي در صفوف داعش در سوريه به ويژه پس از پيروزي‌هاي اخير ارتش سوريه كه منجر به ضعف در مقررات و انضباط اين گروه تروريستي شده و تأثير منفي بر داعش داشته، اعضاي اين گروه سعي دارند با حضور در مناطق ديگر شكست‌هاي خود را جبران كنند و بحران قرهباغ بهترين فرصت براي تكفيري‌هاست تا بتوانند از نزديك به منافع روسيه ضربه بزنند.
نقش احتمالي آمريكا در جنگ قرهباغ
شروع ناگهاني درگيري‌ها در قرهباغ احتمال دست داشتن برخي قدرتهاي فرامنطقه‌اي در بحران اخير را افزايش داده است. برخي ناظران بر اين باورند كه با توجه به تنش غرب و تركيه با روسيه، امريكا و متحدانش سعي دارند تا بحران خاورميانه را به مرزهاي روسيه كشانده و مسكو را مجبور كنند كه از سوريه خارج شود. پس از شروع حملات نظامي روسيه در سوريه عليه تروريست‌ها، غرب تلاش گسترده‌اي كرده است بر جمع‌بندي مقامات مسكو تأثير بگذارد تا در سياست‌هاي خاورميانه‌اي خود تجديد‌نظر كند. با توجه به اينكه درگيري‌ها در قرهباغ ساعاتي پس از بازگشت رؤساي جمهور آذربايجان و ارمنستان از سفر امريكا شروع شد شك و ترديدها نسبت به دست داشتن احتمالي واشنگتن در اين درگيري‌ها افزايش يافت. هرچند امريكايي‌ها در ظاهر نشان مي‌دهند كه خواستار صلح در قرهباغ هستند ولي براي آنكه بتوانند روسيه را مشغول كنند نيازمند چنين جنگ‌هايي در جمهوري‌هاي شوروي سابق هستند.
امريكا همواره پس از فروپاشي شوروي به دنبال اين بوده كه با ايجاد ناامني در مرزهاي جنوبي روسيه و به راه انداختن انقلاب‌هاي رنگي در جمهوري‌هاي سابق شوروي، حلقه محاصره عليه مسكو را تنگ‌تر كرده و هدف نهايي خود يعني گسترش سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) را به مرزهاي شرقي روسيه عملي كند. همچنانكه در گرجستان و اوكراين اقدامات تخريبگرانه غرب عليه منافع روسيه را شاهد بوديم. با توجه به اينكه امريكايي‌ها در دامن زدن به آشوب در مناطق دنيا چيرگي خاصي دارند و مديريت بحران سوريه و عراق كه امريكا به شدت دنبال دست يافتن به آن است، سبب شده تا برخي ناظران نسبت به حضور يا غيبت سرويس‌هاي امريكا در بحران قرهباغ بدگمان باشند.
منافع اسرائيل در ادامه تنش قرهباغ
در هر جنگ منطقه‌اي برخي طرف‌هاي خارجي هستند كه براي حفظ منافع خود از آب گل‌آلود ماهي گرفته و سعي دارند با دامن زدن به تنش‌ها منافع خود را تأمين كنند و در جنگ قرهباغ نيز اين مسئله مشاهده شده است. رژيم صهيونيستي كه سال‌هاست روابط خوبي با آذربايجان برقرار كرده ادامه بحران در قرهباغ را براي منافع خود ضروري مي‌داند. روزنامه صهيونيستي هاآرتص هفته گذشته در تحليلي نوشت كه اسرائيل بايد در بحران قرهباغ كنار آذربايجان بايستد. از آنجا كه آذربايجان در سال‌هاي اخير يكي از اصلي‌ترين تأمين‌كنندگان نفت اسرائيل بوده روابط دو طرف را به بهترين سطح رسانده است.
از سوي ديگر، آذربايجان براي مقابله با ارمنستان و به اميد اينكه بتواند روزي قرهباغ را به خاك خود ملحق كند، ميلياردها دلار تسليحات از رژيم صهيونيستي خريداري كرده و ادامه بحران در منطقه به نفع صهيونيست‌هاست. زيرا تشديد تنش‌ها و ادامه جنگ بين دو طرف سبب مي‌شود تا شركت‌هاي تسليحاتي صهيونيستي به فروش تسليحات خود به آذربايجان ادامه دهند و سود سرشاري را عايد خود كنند. همچنين با توجه به همسايگي آذربايجان با ايران، اسرائيل مي‌تواند حضور خود در كنار مرزهاي ايران را افزايش دهد و از نزديك تحولات داخلي ايران را رصد كند.
به نظر مي‌رسد راه‌حل مشخصي دست‌كم در آينده نزديك براي قرهباغ قابل پيش‌بيني نيست. الان موضوع قرهباغ براي جمهوري آذربايجان به نوعي يك حيثيت سياسي تلقي شده كه كوتاهي درباره آن سبب مي‌شود دولت اين كشور به ناتواني در بازگشت خاك از دست رفته به وطن متهم شود. از طرفي، ارمنستان نيز كه نمي‌تواند از تكثر قوميت ارمني در اين منطقه چشم‌پوشي كند حاضر به از دست دادن اين منطقه نيست و به‌رغم قطعنامه‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل براي بازگرداندن قرهباغ به آذربايجان، تاكنون از اين امر خودداري كرده است. براي اينكه بحران غرب آسيا دستخوش تحولات تازه نشود، بايد بحران قرهباغ و جنگي كه ميان آذربايجان و ارمنستان آغاز شده هر چه زودتر پايان يابد. روسيه و قدرتهاي بزرگ فرامنطقه‌اي بايد هرچه زودتر تصميمي سياسي براي حل اين بحران اتخاذ كنند در غير اين صورت، تنش‌ها همچنان در قرهباغ داغ خواهد ماند تا جايي كه در نهايت يكي از طرفين درگير با استفاده از برتري قدرت نظامي خود سرنوشت آن را مشخص خواهد كرد.
ش.د9504620