آسیب‌پذیری کشور در طول دو قرن اخیر از ناحیه ضعف بنیان‌های اقتصادی و تولیدی در کشور ـ که نمودهای جدی آن را در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از اعمال تحریم‌های فلج‌کننده ضدایرانی شاهد هستیم ـ سبب شد تا رهبر معظم انقلاب، در طول حدود دو دهه اخیر، شعارهای سالیانه را معطوف به حل و رفع این کلان مسئله طرح کنند. درواقع، معظم‌له با درک دقیق این نکته که اقتصاد و تولید نقطه ضعف اساسی قدرت ملی و محل اعمال فشارهای خارجی است، برای ترمیم این ضعف(ها) و همچنین گرفتن ابزار تهدید اقتصادی از دست دشمنان، شعارهای سالیانه را اقتصادی طرح کردند. از این رو، ایشان شعار امسال را نیز در راستای شعارهای سال‌های گذشته و به منظور پیش‌گفته «جهش تولید با مشارکت مردم» نامگذاری کردند. در این متن تلاش می‌شود به اجمال چگونگی تحقق آن را تبیین کنیم.
مفهوم‌شناسی جهش تولید با مشارکت مردم
«جهش تولید»، یعنی انجام اقدامات تحولی در تولید که براساس آن، دگرگونی اساسی در حیات تولید رخ دهد. قید «مشارکت مردم» نیز ناظر به آن است که این دگرگونی در حیات تولید باید با کمک مردم، حضور و نقش‌آفرینی آنها در اقتصاد رخ دهد. در واقع، قید مشارکت مردم بر توسعه حوزه مشارکت مردم در تولید کشور دلالت دارد. بنابراین، مشارکت مردم در جهش تولید فقط نقش دادن به مردم در وضع موجود اقتصاد نیست، بلکه انجام اقدامات تحولی برای نقش دادن بیش از پیش به مردم در اداره اقتصاد کشور است. این کار به ذات واجد اهمیت ویژه‌ای است. در باره چرایی و اهمیت جهش تولید با مشارکت مردم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1ـ اولین نکته به ماهیت مردم‌سالاری نظام اسلامی برمی‌گردد؛ در مردم‌سالاری دینی، نقش مردم فقط در رأی دادن خلاصه نمی‌شود. مردم در مردم‌سالاری دینی، علاوه بر استقرار و تثبیت نظام، در کارآمدی آن نیز نقش بی‌بدیل دارند. بنابراین، اقتضای مردم‌سالاری دینی و تقویت کارآمدی نظام آن است که حوزه مشارکت مردمی در اقتصاد نیز توسعه پیدا کند.
2ـ در شرایطی که فشارهای خارجی، مشکلات متعددی برای اقتصاد کشور و معیشت مردم بوجود آورده است، یکی از مهم‌ترین جایگزین‌های مطمئن برای اقتصاد کشور در شرایط کمبود امکانات خارجی، پای کار آوردن ظرفیت‌های متعدد و متنوع مردمی است؛ درواقع، ظرفیت‌های مردمی یک ابزار موازنه‌ساز در برابر فشارها و تهدیدهای اقتصادی دشمنان است.
3ـ مطابق با قانون اساسی، اقتصاد کشور ماهیت دولتی، خصوصی و تعاونی دارد. واقعیت مهم در این میان آن است که حجم بخش دولتی، در عمل عرصه را بر دو بخش دیگر اقتصاد تنگ کرده است؛ عارضه‌ای که اتفاقاً خود منشأ بسیاری از مسائل، همچون راحتی تحریم‌پذیری، افزایش میزان ارتکاب به فساد، کاهش بهره‌وری، افزایش هزینه‌های دولت و... است. بنابراین، به منظور تعادل‌بخشی به اقتصاد کشور و نمایان شدن هر چه بیشتر بخش مردمی آن، مردمی‌سازی جهش تولید نیز ضرورت دارد.
چگونگی جهش تولید با مشارکت مردم
ارکان و بازیگران مردمی‌سازی جهش تولید، افزون بر مردم، دولت، فعالان اقتصادی و رسانه‌ها هستند. نکته مهم در این زمینه آن است که حتی نقش دولت در این زمینه مقدم بر سایر ارکان و بازیگران است. به هر حال، به منظور رعایت اختصار در متن حاضر تلاش می‌شود تا صرفاً نقش دو رکن دولت و مردم در جهش تولید بررسی شود.
الف‌ـ نقش دولت در جهش تولید
از جهاتی، نقش دولت برای مردمی‌سازی تولید از همه ارکان و بازیگران دیگر، حتی خود مردم،مهم‌تر و تعیین‌کننده‌تر است؛ زیرا این دولت است که باید با مانع‌زدایی و فراهم کردن بسترهای لازم برای توسعه مشارکت مردم در تولید نقش‌آفرین باشد. به هر حال، مهم‌ترین شیوه‌های مردمی‌سازی جهش تولید از سوی دولت عبارتند از:
1ـ شیوه‌های ساختاری‌ـ زیربنایی
این قبیل شیوه‌ها شامل اقداماتی است که باید از طریق ساختارهای رسمی‌ـ قانونی، اصلاح برخی رویه‌ها یا ایجاد و کارآمدسازی ساختارهای موجود و همچنین، ایجاد برخی زیرساخت‌ها و زیربناها انجام شود. مهم‌ترین این شیوه‌ها عبارتند از: کاهش تدریجی وابستگی به نفت، خصوصی‌سازی، تقویت رقابت اقتصادی، بهبود فضای کسب‌وکار، هوشمندسازی واردات به معنای ممنوعیت واردات کالاهایی که مشابه داخلی دارند، تمرکز بر واردات کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای و نه مصرفی و جلوگیری از واردات کالاهای غیرضروری، مبارزه جدی با فساد و قاچاق با هوشمندسازی و سامانه‌ای کردن آن، کمک به نوسازی صنایع، توسعه ظرفیت‌های دانش‌بنیان، تقویت مزیت‌های نسبی کشور و... .
2ـ شیوه‌های پولی و مالی
این شیوه‌ها در حوزه‌های پولی تعریف شده و در راستای رفع تنگناهای مالی، به عنوان عاملی اساسی در تولید، برای جهش آن تعریف می‌شود. مهم‌ترین این شیوه‌ها عبارتند از: اصلاح نظام بانکی، حمایت هدفمند پولی و مالی، اصلاح نظام توزیع، بهره‌گیری صحیح از معافیت‌های مالیاتی، مولدسازی بازار سرمایه(بورس) با هدایت منابع آن به سمت تولید و... . در این زمینه، دولت به‌ویژه باید بتواند با حاکم کردن ثبات بر اقتصاد کشور، از جاذبه بازارهای موازی تولید به طور جدی بکاهد تا انگیزه لازم برای مشارکت مردم در تولید فراهم شود. درواقع، مردم باید به این نتیجه برسند که مشارکت آنها در تولید، ضمن آنکه به حل مشکلات کشور کمک می‌کند، برای آنها نیز مقرون به صرفه‌تر است.
3ـ شیوه‌های مکمل
در این زمینه دولت حتی می‌تواند خود با راه‌اندازی برخی واحدهای تولیدی یا با کمک به راه‌اندازی آنها، در جهش تولید اثربخش باشد. راه‌اندازی واحدهای کوچک کارگاهی در خانه‌ها، دادن وام‌های اشتغال‌زایی به منظور رونق کسب‌وکارهای خرد و روستایی و... از جمله شیوه‌هایی است که دولت می‌تواند در مردمی‌سازی تولید نقش داشته باشد.
ب‌ـ نقش مردم در جهش تولید
اگرچه عمده مسئولیت در زمینه مردمی‌سازی جهش تولید متوجه دولت است، اما واقعیت آن است که بدون همراهی و کمک مردم، دولت نمی‌تواند مردمی‌سازی جهش تولید را محقق کند. به طور خلاصه، مردم در همراهی با دولت، حداقل در سه زمینه اساسی می‌توانند به مردمی‌سازی جهش تولید کمک کنند:
1ـ در زمینه سرمایه‌گذاری؛ با توجه به حجم بالای نقدینگی موجود در جامعه، بدون شک اگر این نقدینگی وارد تولید شود، بخش عمده‌ای از مشکلات تولید حل می‌شود و جهش تولید با سهولت محقق می‌شود. یکی از مهم‌ترین بسترهای هدایت این نقدینگی به سمت تولید، بازار سرمایه است که به اعتمادسازی نیاز دارد.
۲ـ در زمینه فعالیت‌های تولیدی؛ با توجه به تنوع و گستردگی ظرفیت‌های تولید مردمی در سراسر کشور، جمهور مردم باید در هر زمینه‌ای که می‌توانند، به تقویت فعالیت تولیدی خود اقدام کنند. بدون شک روستاها در این زمینه می‌توانند نقش بی‌بدیلی ایفا کنند.
3ـ در زمینه الگوی مصرف؛ بخش دیگری از نقش مردم در جهش تولید مربوط به الگوی مصرف عمومی می‌شود. در واقع، آحاد مردم با رفتار مصرفی خود می‌توانند در کمک به جهش تولید نقش‌آفرین باشند. ممنوعیت مطلق استفاده از کالاهای خارجی که مشابه داخلی دارند، ترجیح استفاده از کالاهای ایرانی، پرهیز از مصرف کالاهای لوکس و تجملاتی که به طور عمده هم از خارج وارد می‌شوند و... از جمله شیوه‌هایی است که با عمل به آنها، مردم می‌توانند به جهش تولید کمک کنند.
سخن پایانی
جهش تولید با مشارکت مردم نه تنها امری مطلوب، بلکه ضروری و امکان‌پذیر است؛ کما اینکه کشورهایی مانند چین در سال‌های اخیر به‌خوبی توانسته‌اند این راهبرد را عملی کنند. با این حال، تحقق این راهبرد به همراهی، همدلی و مشارکت توأمان دولت و مردم نیاز دارد. اگر قرار است مردم در تولید کشور مشارکت جدی‌تری داشته باشند؛ به گونه‌ای که به جهش این حوزه منجر شود، اعتماد متقابل میان دولت و مردم باید تقویت شود. این مهم از طریق رفع موانع و آسیب‌های پیش‌روی نقش‌آفرینی مردم در تولید کشور امکان‌پذیر است. به بیان دیگر، مردم باید در تولید نقش گسترده‌تری ایفا کنند که این مهم در سایه تقویت اعتماد میان دولت و مردم امکان‌پذیر است.