ادای احترام مقامات خارجی به رئیس جمهور شهید و همراهان‌شان چند پیام مهم را در حوزه سیاست خارجی ایران در بر داشت. در این نوشتار، این پیام‌ها به اختصار بررسی می‌شود.
اراده جدی عربستان برای تداوم بهبود در روابط با جمهوری اسلامی ایران
پس از شهادت سید ابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان، سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی پیام تسلیتی صادر کردند. در همین حال، منصور بن متعب، دستیار ویژه ملک سلمان پادشاه عربستان به همراه فیصل بن فرحان وزیر خارجه و هیأت همراه در مراسم ادای احترام به رئیس جمهور شهید و همراهانش شرکت کردند. پیام پادشاه و ولیعهد و حضور هیأت عالی‌رتبه عربستان در مراسم ادای احترام در تهران، نشانه مهمی دال بر تغییر رویکرد ریاض در قبال تهران و همچنین اراده عربستان سعودی برای تداوم بهبود روابط با جمهوری اسلامی ایران است. در یک سال گذشته، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه فقید جمهوری اسلامی ایران برای بهبود روابط با عربستان سعودی تلاش زیادی انجام داد و طرف عربستانی نیز حسن نیت دولت سیزدهم را در این خصوص دریافت کرد. لذا می‌توان گفت با شهادت رئیس جمهور و وزیر امور خارجه، روند بهبود روابط ایران و عربستان ادامه خواهد یافت.
حضور مقامات اقلیم کردستان عراق در تهران؛ نشانه تمایل اربیل برای بهبود روابط با تهران
در مراسم ادای احترام به رئیس جمهور و وزیر خارجه شهید ایران در سالن اجلاس سران در تهران، سه مقام ارشد منطقه کردستان عراق حضور پیدا کردند. نیچروان بارزانی، رئیس منطقه، مسرور بارزانی، نخست وزیر منطقه و قباد طالبانی معاون نخست وزیر منطقه کردستان عراق در مراسم ادای احترام شرکت کردند. «مسرور بارزانی» نخست‌وزیر اقلیم کردستان عراق روز اول خرداد نیز با حضور در محل سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در اربیل ضمن اعلام مراتب تسلیت دفتر یادبود شهادت ابراهیم رئیسی را امضا کرد. همچنین مسعود بارزانی، رئیس سابق منطقه کردستان و رئیس حزب دموکرات منطقه کردستان عراق نیز در پیامی شهادت رئیس جمهور ایران را تسلیت گفت. پیش از این سانحه بالگرد و شهادت رئیس جمهور نیز نیچروان بارزانی با سفر به تهران و دیدار با رهبر معظم انقلاب، رئیس جمهور و دیگر مقامات جمهوری اسلامی ایران، خواستار تقویت روابط اربیل- تهران شده بود. حضور رئیس، نخست وزیر و معاون نخست وزیر منطقه کردستان در مراسم ادای احترام تأکید مجددی از سوی مقامات اربیل برای گشایش‌های جدید در روابط با تهران به عنوان یک متحد و دوست همیشگی این منطقه است.
سفر قیس سعید به تهران؛ مهم و اثرگذار
قیس سعید، رئیس جمهور تونس نیز از جمله شخصیت‌های مهمی بود که برای ادای احترام به رئیس جمهور فقید ایران وارد تهران شد. اگرچه روابط دیپلماتیک تونس- تهران قطع نیست، اما دو کشور روابط دیپلماتیک قوی ندارند. در سه سال گذشته، دولت سیزدهم تلاش کرد روابط با تونس را گسترش دهد. دو کشور موضع مشترکی نیز در قبال نسل‌کشی رژیم صهیونیستی در غزه داشته و این جنایت را محکوم کردند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی در دیدار قیس سعید با ابراز مسرت از شکل‌گیری تجدید مطلع در روابط ایران و تونس به دلیل سفر رئیس جمهور این کشور، از وی به عنون «شخصیتی فاضل و دانشگاهی» یاد کرده و گفتند: «حضور وی در رأس کشور تونس، یک فرصت است تا این کشور بعد از سال‌ها حاکمیت استبدادی و قطع رابطه با دنیای اسلام، چهره جدید و خوبی را از خود به نمایش بگذارد.» در این دیدار قیس سعید رئیس جمهور تونس نیز با ابراز تسلیت قلبی و خالصانه دولت و ملت تونس به دلیل حادثه تلخ اخیر، گفت: «آخرین دیدار ما با رئیس جمهور فقید ایران، چندی پیش در الجزایر بود و در همان جا توافق کردیم که من به تهران بیایم اما هیچ‌گاه تصور نمی‌کردم که برای ابراز تسلیتِ فوت ایشان به تهران بیایم.» رئیس جمهور تونس با اشاره به اراده مشترک دو کشور برای گسترش روابط در همه زمینه‌ها اظهار امیدواری کرد که با پیگیری توافق‌ها، گسترش همکاری‌ها به صورت عملی تحقق یابد.»
سفر وزیر خارجه مصر به تهران برای اولین بار
مصر اگرچه با چالش مهم اقتصادی مواجه است، اما کشوری مهم در جهان اسلام و جهان عرب محسوب می‌شود. روابط ایران و مصر از سال ۱۳۵۸ تاکنون قطع است. پس از احیای روابط جمهوری اسلامی ایران با عربستان سعودی در اسفند ۱۴۰۱، نشانه‌هایی دال بر تمایل تهران- قاهره برای احیای روابط مشاهده شد. سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور فقید ایران و عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر آبان ماه گذشته در عربستان با هم دیدار و گفتگو کردند. دیدارهای دیپلماتیک متعددی نیز میان امیرعبداللهیان و سامح شکری انجام شد. همچنین طرفین در چند نوبت درباره مسائل مختلف به خصوص جنگ غزه با هم گفتگو کردند. این گفتگوها به درک مشترک و همچنین شکل‌گیری روابط دوستانه میان وزرای خارجه دو کشور منجر شد. به نظر می‌رسد سفر سامح شکری به تهران که نخستین سفر وزیر خارجه مصر به ایران بود، در راستای همین روابط دوستانه قرار دارد. در همین راستا نیز «سامح شکری» در تهران با اشاره به روابط بسیار خوب و صمیمانه خود با حسین امیرعبداللهیان، تاکید کرد: «آرزو داشتم در فرصت و موقعیت بهتری به ایران سفر می‌کردم، ولی حضور در ایران برای عرض تسلیت به دولت و مردم ایران ضرورت داشت.» دولت و وزیر خارجه جدید می‌تواند ادامه دهنده مسیر دکتر امیرعبداللهیان در خصوص رابطه با مصر و حتی احیای روابط دیپلماتیک دو کشور باشد.
سفر وزیر خارجه بحرین؛ گامی برای احیای روابط
یکی دیگر از مقاماتی که سفرش به تهران حائز اهمیت بود، عبداللطیف بن راشد الزیانی وزیر خارجه بحرین بود. عبدالطیف بن راشد الزیانی در حالی به تهران سفر کرد که بحرین از سال ۱۳۹۴ تاکنون روابط دیپلماتیک با جمهوری اسلامی ایران ندارد. این سفر نیز بیان‌گر پایان تنش در روابط تهران- منامه و گام برداشتن منامه در مسیر احیای روابط با جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از قدرت‌های مهم منطقه غرب آسیا است.
پیام‌های تسلیت، امضای دفتر یادبود، ادای احترام با سکوت؛ احترام به ایران و عصبانیت رژیم صهیونیستی
علاوه بر حضور مقامات ۶۸ کشور، سازمان منطقه‌ای و جهانی در تهران برای ادای احترام به مقام رئیس جمهور فقید ایران، شمار زیادی از مقامات کشورهای مختلف نیز پیام تسلیت صادر کردند و با حضور در سفارت ایران در کشورهای خود، دفتر یادبود رئیس جمهور و وزیر خارجه فقید ایران را امضا کردند. علاوه بر این، سفیران و دیپلمات‌های ۵۰ کشور جهان، برخی مقامات سازمان ملل متحد، رئیس جنبش غیرمتعهدها (نم) و رئیس گروه ۷۷، نخبگان، نمایندگان نهادهای مدنی و نیز نمایندگان رسانه‌ها برای امضای دفتر یادبود و ادای احترام به رئیس جمهوری و وزیر امور خارجه به نمایندگی ایران نزد سازمان ملل مراجعه کردند. در نشست شورای امنیت و در مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز به احترام رئیس جمهور و وزیر امور خارجه ایران، یک دقیقه سکوت کردند. این واکنش‌های جهانی که دال بر احترام مقامات کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به جمهوری اسلامی ایران است، با عصبانیت صهیونیست‌ها همراه شد. «گیلعاد اردان»، سفیر و نماینده اسرائیل در سازمان ملل روز دوشنبه به وقت محلی با عباراتی توهین‌آمیز گفت: «شورای امنیت سازمان ملل متحد امروز به یاد رئیس‌جمهور ایران، یک دقیقه سکوت کرد!» سفیر رژیم اسرائیل مدعی شد که «اقدام بعدی شورای امنیت چیست؟ یک دقیقه سکوت برای سالگرد.»
نتیجه
سفرهای مقامات کشورها به تهران برای ادای احترام، پیام‌های تسلیت، امضاهای دفاتر یادبود و سکوت به نشانه احترام، نشان می‌دهد تلاش‌های سید ابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان در سیاست خارجی ستودنی بوده و هویت آنها به عنوان کارگزارانی دارای حسن نیت و چهره‌ای مثبت در عرصه سیاست خارجی از سوی کشورهای مختلف پذیرفته شده بود. این وجه و چهره مثبت به حدی بارز بود که خبرنگار بی‌بی‌سی پس از شهادت حسین امیرعبداللهیان، اذعان کرد که: «من از دیپلمات‌های غربی و منطقه‌ای می‌شنوم که می‌گویند آقای امیرعبداللهیان یک دیپلمات عملگرا و بسیار فعال بود.»
سید رضی عمادی؛ کارشناس مسائل غرب آسیا