1- حرکت‌های مردمی با ماهیت اقتصادی
امام خمینی( ره) پس از پیروزی انقلاب اسلامی فرمان تشکیل 18 نهاد مردم‌پایه را در زمینه امنیتی، نظامی و اقتصادی ابلاغ فرمودند که شش نهاد صرفاً اقتصادی بود. این نهادها شامل بنیاد پانزده خرداد، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، جهاد سازندگی، ستاد اجرایی فرمان امام، کمیته امداد امام خمینی(ره) و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی است، که برخی از آنها توانستند در آبادانی، رفع محرومیت و توسعه سراسر کشور نقش بزرگی ایفا کنند. این نهادها اگرچه سازمان‌دهی شده از طریق دولت بود و حضور مردم در وهله بعدی قرار می‌گرفت، اما همین حضور غیرمستقیم و جهادی مردم منشأ خیر و برکت فراوان در توسعه زیربناها در کشور شد.
اکنون نیز شمای بسیار محدودی از حضور مردم در گروه‌های جهادی قابل مشاهده است. این گروه‌ها، حلقه‌های خودجوش مردمی هستند که به رفع محرومیت و تأمین نیازهای اقتصادی اقشار مردم در بخش عمران، اشتغال‌آفرینی، کشاورزی و... دست می‌زنند. ما به ازای رفع محرومیت‌ها، از یک‌سو به گسترش نظام مصرف واقعی(برای نمونه ساخت مسکن برای نیازمندان می‌تواند تقاضا در صنایع مختلف را گسترش دهد) و در نتیجه رشد تولید می‌انجامد و از سوی دیگر می‌تواند مقدمات تقویت زیربناهای اقتصادی به منزله مقدمه رشد اقتصادی را فراهم کند.
2- مردمی‌سازی اقتصاد و تولید
یک تجربه موفق در مردمی‌سازی تولید، دانش‌بنیان کردن اقتصاد است. سال 1401 که رهبر معظم انقلاب آن را تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین نام نهادند، بستری شد تا اقتصاد کشور به سمت استفاده از ظرفیت‌های مردمی در شرکت‌های دانش‌بنیان حرکت کند. حضور اقشار گوناگون دانشجویی و فرهیخته و با بنیان‌ها علمی که با حمایت دولت نیز همراه شد، موجب شد تا هزاران نیروی کار جوان و ماهر وارد چرخه اقتصاد شوند و به رشد تولید بینجامد. در همین زمینه رهبر معظم انقلاب در پانزدهم فروردین‌ماه سال قبل فرمودند:
«یکی از تجربه‌های خوب (در مورد حضور مردم در اقتصاد)، همین شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ این تجربه خوبی است. البته فقط منحصر به این نباید باشد‌ـ که حالا عرض می‌کنم‌ـ اما این‌یک تجربه خوبی بود. [برای] شرکت‌های دانش‌بنیان سازوکاری به وجود آمد که موجب شد افرادی که بااستعداد بودند، نخبه بودند، توانایی داشتند، انگیزه داشتند، بیایند و هزاران شرکت دانش‌بنیان را به وجود بیاورند، رشد تولید را بالا بردند، کمک کردند.»
یکی از تجربیات نسبتاً موفق دیگر دولت در مردمی‌سازی تولید، تعاونی‌ها هستند که اگرچه با اهداف خود در قوانین[1] مربوطه فاصله بسیار زیادی دارند؛ اما توانستند تجربه موفقی از مردمی‌سازی باشند. ایران با حدود یک‌صد هزار تعاونی ثبت‌شده، اولین کشور جهان در این رتبه است و آمریکا با حدود چهل هزار تعاونی ثبت‌شده در رتبه دوم قرار دارد. تعاونی‌های خدماتی با حدود هجده هزار، تعاونی‌های کشاورزی با تعداد تقریبی پانزده هزار و تعاونی‌های صنعتی با یازده هزار و تعاونی‌های مسکن با ۱۰ هزار، بیشترین تعاونی‌های ایران را تشکیل می‌دهند که توانسته‌اند یک‌میلیون و ۸۵۰ هزار فرصت شغلی ایجاد کنند؛ یعنی ۹ درصد از کل اشتغال کشور در اختیار بخش تعاون است[2].
از جمله تجربه‌های موفق، توجه جدی به مشاغل خانگی است که ضمن افزایش رشد اقتصادی، به تولید ثروت ملی منجر می‌شود. برای نمونه، در سال 1401 دولت با ایجاد 1۰۰هزار فرصت شغلی در حوزه مشاغل خانگی و تشکیل تعاونی‌های تأمین نیاز مشاغل خانگی در 2۰ استان و راه‌اندازی 512 نمایشگاه و بازار عرضه و فروش محصولات مشاغل خانگی در کشور و هدف‌گذاری ایجاد 15۰هزار فرصت شغلی در حوزه مشاغل خانگی در سال 1402، نشان‌دهنده خروجی‌های مناسب و تجارب ارزنده برای ادامه این مسیر است.
منابع:
[1]. در سیاست‌های کلی اصل ۴۴ رسیدن به سهم ۲۵ درصدی تعاون در برنامه پنجم توسعه هدف‌گذاری شده است. در بند «د» اصل ۴۴ قانون اساسی در دو جزء به تعاونی‌ها توجه شده است. بند ۱ـ ۱ توانمندسازی تعاونی‌ها را مطرح کرده است و در بند ۲ـ ۲ اختصاص ۳۰ درصد از درآمدهای حاصل از واگذاری، به تعاونی‌های فراگیر ملی در راستای فقرزدایی مورد توجه قرار گرفته است و در بند ۲ـ ۴ اعطای تسهیلات برای تقویت تعاونی‌ها مورد ملاحظه بوده است.
[2]. نذیری، معصومه، مرکز پژوهش‌های مجلس، آسیب‌شناسی بخش تعاون اقتصاد در ایران.