وزارت جهاد کشاورزی در سال۱۳۹۴طی برنامه‌ای ۱۰ساله،برنامه خودکفایی و خوداتکایی هشت محصول کشاورزی(شامل برنج، جو، گندم،حبوبات، پنبه،چغندر قند،ذرت و انواع دانه‌های روغنی) را در دستور کار خود قرار داد.
حال تنها ۱۷ ماه تا پایان این برنامه وزارت جهاد کشاورزی وقت باقی مانده و این درحالی است که گزارش‌های وزارت جهاد کشاورزی و آمار واردات گمرک نشان می‌دهد این برنامه تا‌حدود زیادی به‌دلایل مختلف نتوانسته محقق شود تا جایی که می‌توان آن را به‌نوعی رؤیای وزارت جهاد کشاورزی تعبیر کرد.نکته جالب ماجرا این است که براساس سیاست‌های برنامه هفتم باید در ۱۴ محصول اساسی کشور به طور متوسط به ضریب خودکفایی ۹۰درصد و در پنج کالا به ۱۰۰ درصد خودکفایی برسیم. با‌این حال در این گزارش قصد دارد به جزئیات دقیق خودکفایی و خوداتکایی این محصولات در برنامه ۱۰ ساله اشاره کند.
خودکفایی گندم
گندم یکی از محصولاتی بوده که وزارت جهاد کشاورزی به‌دنبال خودکفایی کامل در تولید آن بود؛ به‌طوری که با افزایش قابل توجه نرخ خرید تضمینی طی دو سال اخیر ابتدا شاهد خودکفایی کامل گندم مورد نیاز نانوایی‌ها و سپس خودکفایی در تولید گندم نانوایی‌ها و صنف و صنعت بوده‌ایم، به‌طوری که در سال زراعی گذشته کشورمان به تولید بیش از ۱۵میلیون تن گندم دست یافته که از این میزان دولت توانسته ۱۲میلیون تن را از گندمکاران خریداری کند.گفته می‌شود هم اکنون انبارها و سیلوهای کشور پر از گندم است و نیاز به واردات گندم وجود ندارد. این درحالی است که بد نیست بدانیم سالانه چیزی حدود ۲ تا ۳ میلیارد دلار ارزبری برای واردات این کالای اساسی صورت می‌گرفت.
کمبود تولید جو
آن‌طور که آمارها نشان می‌دهد سالانه ۴ تا ۵.۴میلیون تن جو در کشورمان مورد نیاز بوده، این درحالی است که طی سالهای اخیر حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن تا دو میلیون تن وارد کشورمان شده است. با وجود آن که امسال بیش از سه میلیون تن جو در کشورمان تولید شده اما آمارهای شش‌ماهه گمرک نشان می‌دهد که در سال جاری بیش از یک میلیون تن از این محصول به ارزش ۲۴۰ میلیون دلار وارد کشورمان شده؛ به همین دلیل بلاشک کشورمان تا پایان سال آینده در این زمینه به خودکفایی نخواهد رسید.
واردات برنج ادامه دارد
برنج یکی دیگر ازمحصولات کشاورزی است که وزارت جهادکشاورزی قصدداشت تا پایان سال آینده به خودکفایی درآن برسد؛ این در حالی است که طی سالهای گذشته این وزارتخانه برای یک میلیون و۲۰۰ هزار تن برنج تا ۲ میلیارد دلار نیز به واردات آن ارز اختصاص داد تا نشان دهد برنامه‌ها و گفته‌های مسئولان این وزارتخانه مبنی بر خودکفایی در حد شعار باقی مانده است.
سکوت در مورد پنبه
وزارت جهاد کشاورزی طی سالهای اخیر همواره ازخودکفایی پنبه تا سال ۱۴۰۳خبر می‌داد، این درحالی است که با توجه به افزایش سالانه ۱۰درصدی نیاز صنایع نساجی به این کالای اساسی به نظر می‌رسد تا پایان سال ۱۴۰۴ نیز خودکفایی پنبه محقق نشود به‌طوری که مسئولان این وزارتخانه دیگر هیچ صحبتی در‌خصوص خودکفایی این محصول نیز بر زبان نمی‌آورند.
خوداتکایی حبوبات
حبوبات یکی از برنامه‌های خوداتکایی وزارت جهاد کشاورزی محسوب می‌شود که به‌نظر می‌رسد این وزارتخانه در این زمینه نیز نتوانسته به سرانجام مطلوبی برسد، به‌طوری که آمارها گویای آن است واردات آن طی سالهای اخیر افزایش یافته. مصرف حبوبات در داخل کشور چیزی بین ۹۰۰ هزار تا یک میلیون و۵۰۰هزارتن در سال است که ازاین میزان۲۷۰ هزار تن حبوبات سالانه وارد می‌شود؛ عدس و نخود دو قلمی هستند که در صدر واردات قرار دارند و ارزبری واردات این محصولات ۳۵ درصد افزایش یافته است.
چغندر قند
یکی از اصلی‌ترین محصولات برای کاهش واردات شکر درکنار نیشکر، چغندرقند است؛ با این وجود کاشت پاییزه این محصول نیز نتوانسته طی دو سال اخیر به خودکفایی تولید شکر منجر شود.به‌طوری که سال گذشته ۶۸۵ هزار تن شکر به ارزش ۷۲۶ میلیون دلار واردکشور شد،به‌همین دلیل می‌توان پیش‌بینی کردمیزان واردات شکر امسال به بیش ازیک میلیون تن خواهد رسید.
ذرت آب بر
ذرت یکی از انواع نهاده‌های دامی است که در سالیان اخیر برنامه‌های خوداتکایی آن اجرا شده لکن به‌دلیل آب‌بر بودن آن و وضعیت خشکسالی کشورمان نتوانسته آن‌چنان که باید توسعه یابد به‌طوری که هر‌ساله بیشترین ارز وارداتی کشور به این محصول اختصاص می‌یابد.
دانه‌های روغنی
با‌وجود آنکه وزارت جهاد کشاورزی خوداتکایی ۵۰ تا ۷۰ درصدی دانه‌های روغنی را تا پایان سال ۱۴۰۴طراحی کرده بود اما گزارشات حاکی از آن است که وابستگی به واردات روغن طی سالیان اخیر به شدت افزایش یافته و از ۱۶ درصد خوداتکایی به ۱۰ درصد خوداتکایی در زمینه تولید روغن در کشورمان رسیده‌ایم.به‌طوری که بعد از ذرت بیشترین ارز وارداتی کشور به واردات روغن و دانه‌های روغنی اختصاص می‌یابد. بد نیست بدانیم آمار واردات گمرک در سال گذشته به‌خوبی میزان خوداتکایی محصولات کشاورزی را شرح می‌دهد.به‌طوری که طی این مدت ذرت با سه میلیارد و ۸۱۳ میلیون دلار، روغن‌های خوراکی نیمه جامد، مایع و خام با دو میلیارد و ۳۷۷ میلیون دلار، انواع دانه‌های روغنی با دو میلیارد و ۲۳۹ میلیون دلار، برنج با یک میلیارد و۳۰۶میلیون دلار و کنجاله سویا با یک میلیارد و ۶۲ میلیون دلار پنج قلم اول کالاهای اساسی را به‌خود اختصاص دادند.
دلایل عدم خودکفایی کالاهای اساسی
مهدی سروی، کارشناس مسائل کشاورزی در گفت‌وگویی دراین خصوص می‌گوید: از سال ۱۳۹۴ تاکنون دلایل زیادی سبب عدم خودکفایی برخی محصولات کشاورزی شده است، به‌طوری که می‌توان در برخی برهه‌ها به کاهش بارندگی و خشکسالی اشاره کرد.وی افزود: با‌این‌حال نباید از کاهش تولید در سطح هکتار و عدم توسعه مکانیزاسیون و آموزش کشاورزان برای افزایش برداشت در مزرعه خود چشم‌پوشی کرد، به‌طوری که کشاورزان ایرانی از کشاورزان اروپایی ۵۰ درصد کمتر محصول برداشت می‌کنند.این کارشناس مسائل کشاورزی خاطر‌نشان کرد: سازمان تحقیقات کشاورزی یکی از سازمان‌هایی است که با وجود بودجه هنگفت نتوانسته به‌طور اصولی کشاورزان را آموزش داده و عمده بودجه خود را صرف تهیه مقاله کرده و به‌همین دلیل شاهد افزایش تولید چندانی در کشور نیستیم.سروی اظهار نمود: از طرف دیگر یکی از دلایل شدید افزایش واردات این است که بیشتر آمار تولید محصولات کشاروزی در کشورمان توسط وزارت جهاد کشاورزی بیش‌انگاری می‌شود و همواره خبر از افزایش تولید یک محصول داده می‌شود درحالی که همزمان واردات آن نیز بیشتر می‌شود.